Աբովեան (քաղաք)

Աբովեան, քաղաք Հայաստանի Կոտայքի մարզին մէջ։

Քաղաք
Աբովեան
Դրօշակ
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	ԿոտայքիԿոտայքի մարզ|Կոտայքի
Կարապետ Գուլոյեան
Առաջին յիշատակում	13 դար
Տարածութիւն	7 քմ²
ԲԾՄ	1450 մեթր
Պաշտօնական լեզու	հայերէն
Բնակչութիւն	44 400 մարդ (2015)
Ազգային կազմ	հայեր, ռուսեր, եզիտիներ, քուրտեր, ասորիներ
Ժամային գօտի	UTC+4։00
Հեռախօսային ցուցանիշ	(222)
Փոստային ցուցանիշ	2201–2208
Անուանուած է	Խաչատուր Աբովեան
Պաշտօնական կայքէջ	abovyan.am

Աշխարհագրութիւն

Քաղաքը կը գտնուի ծովի մակերեւոյթէն 1360 մ բարձրութեան վրայ։ Հեռաւորութիւնը Երեւանէն՝ 10 քմ է դէպի հիւսիս-արեւելք եւ մարզի կեդրոն Հրազդանէն՝ 36 քմ դէպի Հարաւ-արեւելք։

Կը համարուի Երեւան քաղաքի արբանեակը։ Աբովեան քաղաքով կ'անցնի Երեւանը հանրապետութեան Հիւսիս-արեւելեան մասին կապող ճամբան, իար կապելով Երեւան, Աշտարակ, Հրագդան քաղաքները եւ շրջանի գիւղերը տանող խճուղիները։ Աբովեան քաղաքը կը գտնուի Երեւան–Սեւան երկաթուղիի հատման վայրին վրայ։ Այս պատճառով ալ Աբովեանը երբեմն կ'անուանուի Երեւանի «հիւսիսային դուռը»։

Պատմութիւնը

Աբովեան քաղաքին գտնուած վայրը բնակավայր է եղած հնագոյն ժամանակներեն։ Այստեղ յայտնաբերուած են Արգիշտի Ա (մ.թ.ա. VIII դ.) սեպագիր արձանագրութիւն, քաղաքի հարաւային մասին մէջ կայ Ք.ա. 2-րդ-1-ին հազարամեակի կիկլոպեան ամրոց, բնակատեղի եւ դամբարաններ։ Քաղաքի եզրին կը գտնուին «Էլառ-Դարանի» ամրոցը (Ք.ա. 3-րդ-1-ին հզմ.) եւ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին (Ուրուբա, Դարանի, Էլար)։

Մինչեւ 1961 թ.կը կոչուէր Էլար. վերանուանուած են ի պատիւ Խաչատուր Աբովեանի։ Քաղաք է 1963 թ.-էն։ Նախաուրարտական ժամանակաշրջանին կոչուած էԴարանի։

Բնակչութիւն

Բնակչութեան մէկ մասը եկած է Իրանէն 1960-70-ական թթ։ 1973 թ.-ի դրութեամբ ունէր 28 500 բնակիչ՝ հայեր, նաեւ ռուսեր, ուգրանացիներ։ Բնակչութեան մօտ մէկ երրորդը հայրենադարձներ են, գլխաւորապէս՝ Իրանէն եւ Սուրիայէն։

Տարի	1873	1897	1926	1939	1959	1970	1973	1976	1989	2001	2004
Բնակիչ	360	548	897	1024	2 289	14 700	28 500	38 400	58 671	44 596	44 800

Ըստ 2009 թ. մարդահամարի տուեալներուն, քաղաքին բնակչութիւնը կը կազմէ 46000՝ նուազելով 44800-ից (2004 թ. մարդահամար)։

Տնտեսութիւն

Խորհրդային տարիներուն Աբովեան քաղաքը Հայաստանի ամենաարագ աճող քաղաքն էր (1963–1973 թթ.-ին բնակչութիւնն աւելցած է 15 անգամ), արդիւնաբերական կարեւոր կեդրոն է։ Արդիւնաբերական արտադրանքի կէսէն աւելին կու գայ ոչ մետաղատար ճշգրիտ մեքենաշինութիււնը, մօտ մէկ քառորդը՝ շինանիւթերու, 10% սնունդի արդիւնաբերութիւնը։ Կը զարգանար էլեկտրոնաին գործիքներու շինութիւնը։ Կարեւոր ձեռնարկութիււննէր էին նաեւ երկաթ-պեթոն կառուցվածքներու գործարանը, շինարարական իրերու հաստատութիւնը, կահոյքի գործարանը։ Կը գործէր նաեւ միութենական նշանակութեան արդիւնաբերական ձեռնարկութիւններ, ատոնց մէջ կային նաեւ կենսաքիմիական պատրաստուկներու գործարանը։

Աբովեան քաղաքը սերտօրէն կապուած է Երեւանի հետ, կը կատարէ քաղաք-արբանեակի դեր, միաժամանակ Երեւանի հիւսիս-արեւելեան մերձքաղաքային գիւղատնտեսական գօտիին կենդրոնն է (մսակաթնային եւ բանջարաբուծական խորհրդային տնտեսութիւնը)։ Արագ թափով կը զարգանայ բնակարանային շինարարութիւնը։ Բնակելի տարածութիւնը 1973-ի սկզբին շուրջ 264 հզ. մ² էր։

1986 թ.-ի դրութեամբ քաղաքի հիւսիս-արեւմտեան հարթ մասին մէջ արդիւնաբերական շրջանը կը գտնուի, որը խճուղիով կը բաժանէ դէպի արեւելք ինկած կենդրոնէն։ Հարաւի մէջ բնակելի շրջանը կը կազմուի երկու, Արեւելքի մէջ՝ երեք, Հիւսիսի մէջ՝ մէկ միքրոշրջանէն։ Կը կառուցուին 14—18 հարկանի շէնքեր, որոնք հնարաւորութիւն կու տան կրճատել կառուցապատման մակերեսը՝ կը տրամադրէ այն կանաչապատմանը եւ ջրաւազաններուն։ Բնակելի տարածքին շուրջը ստեղծուած են հանգիստի, իսկ որոշ մասերու մէջ՝ անտառապատ գօտիներ։ Աբովեան քաղաքը կը կառուցապատուի ժամանակակից քաղաքաշինութեան կանոններով, ունի մեծ փողոցներ, ջրմուղ-կոյուղի, գազամուղ, հեռախօսաին ցանց։ Քաղաքին գլխաւոր յատակագիծով (1963) նախատեսոււած է բնակչութեան աճ մինչեւ 60 000 (1980)։ Աբովեանի մէջ յայտնաբերւած են Ք.ա. III — II հազարամեակներու բնակատեղիներ եւ դամբարաններ։

Քոյր քաղաքներ

• Ֆրանսա Վիյիորբանն, Ֆրանսիա
• Ռուսաստան Կալինինգրադ, Ռուսաստան