Արսուֆի Ճակատամարտ

Արսուֆի ճակատամարտ, Երրորդ խաչակրաց արշաւանքի ժամանակ տեղի ունեցած ռազմական ընդհարում։ Տեղի ունեցած է 7 սեպտեմբեր 1191-ին՝ Ռիչարտ I Առիւծասիրտի գլխաւորած խաչակիրներու 40 հազարանոց բանակի եւ Սալահ ալ-Տինի գլխաւորած իսլամներու 50 հազարանոց զօրքի միջեւ՝ Արսուֆ քաղաքի մօտ։

Արսուֆի Ճակատամարտ
Երրորդ խաչակրաց արշաւանք
Արսուֆի ճակատամարտ
Թուական 7 Սեպտեմբեր, 1191
Վայր Արսուֆ, Պաղեստին
Արդիւնք Խաչակիրներու յաղթանակ
Հակառակորդներ
Խաչակիրներ
Տաճարականներու Միաբանութիւն
Հիւանդախնամներու Միաբանութիւն
Այուպեաններ
Հրամանատարներ
Ռիչարդ I Առիւծասիրտ
Ռոբեր դը Սաբլե
Գարնիե դը Նապլուզ

Գի դը Լուզինեան
Սալահ ալ-Տին
Կողմերու ուժեր
40 հազ․[1] 50 հազ․
Կորուստներ
մօտ 700 7 հազ.

Նախապատմութիւն Խմբագրել

Աքքայի պաշարման բարեյաջող աւարտէն ետք յունիս 1191-ին Ռիչարտ ընդունեց գերագոյն գլխաւորութիւնը խաչակիրներու միասնական ուժերու նկատմամբ։ Անոր հիմնական նպատակը կը մնար Երուսաղէմի նուաճումը, սակայն անոր համար անհրաժեղտ էր ամրապնդել դիրքերը Աքքայի մէջ։

Մարտի նախապատրաստում Խմբագրել

Ան որոշեց վճռական մարտ կատարել Սալահ ալ-Տինի դէմ։ Ան տակաւին չէր մոռցած Հաթթինէն քաղած դասերը, երբ խաչակիրները պարտւեցին սաստիկ տաքուն եւ ջուրի պակասի հետեւանքով։ Այդ իսկ պատճառով, իր զօրքերը միայն ցերեկային ժամերուն կը շարժէին, իսկ տաքին կանգ կ'առնէին ջուրի աղբիւրներու մօտ[2]: Ամբողջ ընթացքին անոնց կ՛ուղղեկցէր նաւատորմը, նաւերէն ջուր եւ սննդամթերք կը մատակարարէին, իսկ հիւանդները կը փոխադրէին նաւեր։ Ռիչարտի հրամանի համաձայն զօրքերը կանոնաւոր կը շարժէին եւ միայն շարքը պահած։ Նպատաը իսլամներու գիշերային ասպատակութիւններու ժամանակ զոհերու քանակը նուազացնելն էր։ Հետախոյզներէն Ռիչարտը տեղեկացաւ, որ անտառներուն մէջ հաւաքուած է Սալահ ալ-Տինի ամբողջ զօրքը։ Արաբ ժամանակագիր Բահա ալ-Տին իպն Շադդադը նկարագրած է տեգերի եւ արաբական նետերու տարբերութիւնները, ըսելով որ իրենց նետաձիգները անդադար քրիստոնեաներուն կը կրակէր աջ եւ ձախ թեւերը, սակայն ապարդիւն, քրիստոնեաներու զրահները անոնց անխոցելի կը դարձնէին, կային զինուորներ, որոնց մէջքին կային տասնեակ նետեր, սակայն անոնք կը շարունակէին մարտնչել եւ ոչինչ կը խանգառէին, մինչդեռ ծարայորդները կը վնասէին ձիերուն և մարտիկներուն[3]:

Զօրքերու դասաւորութիւնը եւ մարտի ընթացքը Խմբագրել

Հետախոյզներէն տեղեկեկութիւններ ստանալէ ետք Ռիչարտ սկսաւ պատրաստուիլ մարտի առաջնագիծին կանգնեցուց տաճարականներուն Ռոպեր դը Սաբլեի գլխաւորութեամբ անոնց կը հետեւէին Ռիչարտի անձնական ուժերը եւ Երուսաղէմի թագաւորութեան զօրքերը Գի դը Լուզինեանի ղեկավարութեամբ։ Թիկունքը կը պահէին հիւանդախնամներու միաբանութիւն եւ ֆրանսացի զինուորները[4] : Խաչակիրները դէպի հարավւ կ՛երթային, իսկ իսլամները յարձակեցան թիկունքի վրայ։ Արաբ ժամանակագիր Ամբռուազը իր «Սրբազան պատերազմի պատմութիւնը»[5] մատեանին մէջ կը գրէ, որ Սալահ ալ-Տինի բանակի հետեւակայինները բաղկացած էին սուդանցիներէ եւ բեդուիններէ, թէթեւ հեծելազօրը թուրքերէ եւ սուրիացիներէ, իսկ ծանր հետեւակայինները մամլյուքներ էին։ Վէրջինս ուղեց իր նետաձիգներուն յարձակման ծանր ասպետներու վրայ, որպէսզի անոնք վատ դիրքի պատճառով թուլցնէին կարգապահութիւնը եւ խոցուէին իսլամներու հեծելազօրի կողմէն։ Ռիչարտը կռահեց վերջիններուս մտահղացումը եւ նիզակակիրներուն հրամայեց առաջ դուրս գալ եւ նիզակներէն «պատ» կազմել անոնց միջեւ տեղադրեց տեգակիրներու պատասխան կրակոցի նպատակով, իսկ իր ասպետներուն ուղարկեց վերջիններուս պաշտպանելու։ Արաբ նետաձիգներու կրակոցները լուրջ վնաս չէին հասցնէր մարտերու ընթացքին կոփուած քրիստոնեաներուն։

 
Գյուստավ Դորե, Արսուֆի ճակատամարտը. Ռիչարդ Առյուծասիրտ

Աւելի շատ վնաս կը կրէին հիւանդախնամները, որոնք տեղակայուած էին շարքի վէրջը։ Սալահ ալ-Տինը իր զօրքերուն ոգեւորելու նպատակով շարժեցաւ գրոհի,ան իրեն կ՛ենթարկէր մեծ վտանգի ըլլալ սպանուած տեգակիրներու կողմէն։ Ռիչարտ իր զօրքերուն հրահանգած էր սպասել իր ազդանշանին յարձակելու համար, սակայն հիւանդախնամներու միբանութեան առաջնորդ Գրանյէ դը Նապլուզը հակառակորդի հերթական գրոհէն ետք զայրացած յարձակեցաւ իսլամներու վրայ։ Ռիչարտ հասկանալով, որ կարգը խախտեցաւ, ամբողջական ուժերով գրոհի նետուեցաւ։ Իսալմներու կազմակերպուած պաշտպանութենէն անմիջական անցումը յարձակման խուճապի մատնուեցաւ եւ սկսաւ նահանջել։ Բահա ալ-Տինը որ՝ պատերազմի մասնակից կը հանդիսանար, հետագային իր աշխատությիւններուն մէջ գրած է, որ իրենք ջախջախուեցան, սակայն Սալահ ալ-Տինը յոյսը դրած էր, որ իր հեծեալները անկազմակերպ խաչակիրներու գրոհներուն կը պատասխանեն հակագրոհներով եւ կը յաղթեն, սակայն Ռիչարտը կանխատեսելով դէպքերու նման զարգացումը հրամայեց վերականգնել շարքը Սալահ ալ-Տինի հակագրոհները անյաջողութեան մատնուեցան։

Հետեւանքներ Խմբագրել

Պարտութենվն ետք Այուպեանները կը խուսափէին բաց մարտեր կ'ատարելէ քրիստոնեաներու հետ։ Ռիչարտ շարունակեց ճամբան դէպի Յաֆֆա։ Չնայած Յաֆֆայի ճակատամարտի ընթացքին տարած յաղթանակին Ռիչարտը չհասաւ իր գլխաւոր նպատակին՝ գրաւել Երուսաղէմը։

Գրականութիւն Խմբագրել

  1. René Grousset, Histoire des croisades et du royaume franc de Jérusalem - III. 1188-1291 L’anarchie franque, Paris, Perrin, 1936 (réimpr. 2006)
  2. Перну Р. Ричард Львиное Сердце = Richard Cœur de Lion / Пер. с фр. А. Г. Кавтаскина; вступ. ст. А. П. Левандовского. - М.: Молодая гвардия, 2009. - 232 с. - 3000 экз. - ISBN 978-5-235-03229-3.
  3. Gillingham, John (1978). Richard the Lionheart. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 0-297-77453-0.
  4. Angus Konstam: Die Kreuzzüge. Tosa Verlag, Wien 2001. S.127,144-145.
  5. Oman, Charles William Chadwick. (1924) A History of the Art of War in the Middle Ages Vol. I, 378-1278 AD. London: Greenhill Books; Mechanicsburg, Pennsylvania: #Stackpole Books, reprinted in 1998.
  6. Baha' Al-Din Yusuf Ib Ibn Shaddad, trans. C.W. Wilson (1897) Saladin Or What Befell Sultan Yusuf. Reprinted: Kessinger Publishing, 2004.

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. A. Konstam. Die Kreuzzüge. - S. 144
  2. Oman, pp. 309-310
  3. Oman, p. 309
  4. Oman, стр 311-312
  5. Ambroise, «Estoire de la guerre sainte»

Կաղապար:Խաչակիրների ճակատամարտերը Մերձավոր Արևելքում