Ուիքիփետիա

Աւստրալիա

Աւստրալիա (անգլ.` Australia, պաշտօնապէս Աւստրալիոյ Միութիւն (անգլ.` Commonwealth of Australia), երկիր, որ կը ներառէ Աւստրալիական ցամաքամասի գլխաւոր կղզին, Թասմանիան եւ բազմաթիւ փոքր կղզիներ: Անիկա աշխարհի վեցերորդ երկիրն է իր գրաւած տարածքով։ Դրացի երկրներն են հիւսիսէն՝ Ինտոնեզիան, Արեւելեան Թիմորը եւ Փափուա Նոր Կուինէան, հիւսիս-արեւելքիէն՝ Սոլոմոնեան կղզիները, Վանուադուն եւ Նոր Գալետոնիան եւ հարաւ-արեւելքէն՝ Նոր Զելանտան:

Աւստրալիա
Աւստրալիոյ դրօշ[1] Զինանշանը


Կը ներառնէ Ավստրալիական մայրաքաղաքային տարածք?[2][3][4][…], Նոր Հարավային Ուելս?[2][5], Հյուսիսային տարածք?[2][6][7], Քվինսլենդ?[2][5], Հարավային Ավստրալիա?[2][5], Թասմանիա?[2][5], Վիկտորիա?[2][5], Արևմտյան Ավստրալիա?[2][5], Ծննդյան կղզի?[2][8], Աշմոր և Կարտյե կղզիներ?[2][9], Ավստրալիական Անտարկտիկայի տարածք?[2][10][11][…], Կոկոսյան կղզիներ?[2][12][13], Մարջանների ծովի կղզիների տարածք?[2], Heard Island and McDonald Islands?[2][14][15][…], Ջերվիս Բեյ տարածք?[2][16][17][…] եւ Նորֆոլք?[2][18][19]
Պետական լեզու Ավստրալիական անգլերեն?[20][21] եւ Auslan?[22]
Մայրաքաղաք Քանպերա[23]
Օրէնսդիր մարմին Ավտրալիայի խորհրդարան?[24]
Երկրի ղեկավար Չարլզ Գ․
Կառավարութեան ղեկավար Էնթոնի Ալբանիզ?
Ազգաբնակչութիւն 26 473 055 մարդ (31 Մարտ 2023)[25]
Օրհներգ Ավստրալիայի օրհներգ?[26][27][28][…]
Կարգախօս There's NOTHING like Australia[29]
Հիմնադրուած է 1 Յունուար 1901[30] թ.
Արժոյթ Ավստրալիական դոլար?[31][32][33]
Ազգային տօն Աւստրալիոյ Օր[34], Anzac Day?[34], Աւագ Ուրբաթ[34], Ս. Զատկուան Մեռելոց[34], Նոր Տարի[34], Ս․ Ծնունդ[34] եւ Նվերների օր?[34]
Ժամային համակարգ UTC+10?
Հեռաձայնային համակարգ +61[35]
Համացանցի յղում .au
Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ 0,951[36]
australia.gov.au

18-րդ դարուն եւրոպացիներու բնակուելէն առնուազն 40,000 տարի առաջ Աւստրալիայի մէջ կը բնակէին տեղացի ապորիկենները, որոնք կը խօսէին 250 հազուադէպ լեզուական խումբերու լեզուներէն մէկով կամ մէկ քանիով։ 1606 թ. հոլանտացի հետախոյզներու կողմէ Աւստրալիան յայտնաբերուելէն յետոյ՝ 1770 թուականին, Մեծ Բրիտանիան, Աւստրալիայի արեւելեան հատուածը հարկադրաբար բնակեցնելով բանտարկեալներով, 1788 թ. յունուարի 26-ին զայն անուանեց Նոր Հարաւային Ուելս: Յաջորդ տասնամեակներուն բնակչութիւնը մշտապէս կ’աճէր, ցամաքամասը հետազօտուեցաւ եւ յետագային հիմնուեցան եւս հինգ ինքնակառավարուող թագաւորական գաղութներ։

1901 թ. Յունուար 1-ին այդ վեց գաղութները միաւորուելով ձեւաւորեցին Աւստրալիոյ Միութիւնը։ Այդ ժամանակէն ի վեր Աւստրալիան կը պահպանէ իր կայուն ազատ ժողովրդավարական քաղաքական համակարգը, որ կը գործէ որպէս խորհրդարանական ժողովրդավարութեան միութիւն եւ սահմանադրական միապետութիւն: Միութիւնը կը ներառէ վեց նահանգներ եւ քանի մը տարածքներ։ 22.7 միլիոն բնակչութիւնը մեծապէս կենդրոնացած է Արեւելեան նահանգներուն եւ բարձրակարգ քաղաքային պայմաններուն մէջ։

Բարձրակարգ զարգացած երկիր Աւստրալիան իր տնտեսութեան ծաւալով աշխարհի մէջ 12–րդն է, իսկ մէկ շունչին ինկող եկամուտի ծաւալով՝ վեցերորդը։ Աւստրալիան իր ռազմական ծախսերով աշխարհի մէջ 13–րդն է։ Ըլլալով աշխարհի մէջ երկրորդը մարդկային զարգացման ցուցանիշով, Աւստրալիան ազգային արդիւնաւէտութեան համադրման սանդղակին մէջ առաջատար դիրք կը գրաւէ կեանքի որակի, առողջապահութեան, կրթութեան, տնտեսական ազատութեան եւ պաշտպանութեան, քաղաքացիական ազատութիւններու եւ քաղաքական իրաւունքներու բնագաւառներուն մէջ։ Աւստրալիան Մեծ 20, Տնտեսական համագործակցութեան եւ զարգացման կազմակերպութիւն, Առեւտուրի Համաշխարհային Կազմակերպութիւն, Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւն, Բրիտանական ազգերու միութիւն, Ասիա-խաղաղ ովկիանոս տնտեսական համագործակցութիւն, Խաղաղ ովկիանոսեան կղզիներու ատեանի միջազգային կառոյցներու անդամ է։

Ծագումնաբանութիւն

Խմբագրել
 
Փորթ Ճեքսընի տեսքը, Ճանապարհորդութիւն Terra Australis գիրքին մէջ։ Այս վայրին մէջ հիմնադրուած է Սիտնին

«Աւստրալիա» (անգլ.՝ Australia, [əˈstɹæɪljə, -liə] Աւստրալիական անգլերէնով[37]) եզրը առաջացած է լատ.՝ austrālis («հարաւային») բառէն։ Աւստրալիացիներու խօսակցական լեզուով Աւստրալիոյ մասին խօսելու ատեն կ՝ օգտագործուի Oz բառը։ «Աւստրալական» ածականի համար Աւստրալիացիները Կ՝ օգտագործեն Aussie ([ˈɒzi]) բառը։

Առասպելները՝ Անյայտ Հարաւային Երկիր (լատ.՝ Terra Australis Incognita), «Անյայտ Հարաւ Երկիր » սկիզբ առած են Հռոմէական կայսրութեան ժամանակներուն եւ սովորական երեւոյթ էին միջնադարեան աշխարհագրութեան համար, չնայած որ ոչ մէկ տեղեկութիւն չէր պարունակեր մայր ցամաքի մասին։

Ամենավաղ փաստագրական յիշատակումը «Australia» բառին օգտագործման մասին անգլերէնով եղած է 1625 թուականին «Աուստրալիա-տել-Էսբիրիդու-Սանտօ-ի մասին տեղեկութիւններ, գրառուած Մասթըր Հալքլայթի կողմէն» (անգլ.՝ A note of Australia del Espíritu Santo, written by Master Hakluyt) գիրքին մէջ, որ հրատարակած է Սամուէլ Փուրչաս-ը (Samuel Purchas), որպէս Hakluytus Posthumus, ուր սպանական Աուստրալիա-տել-Էսփիրիթու-Սանթօ (սպաներէն՝ Australia del Espíritu Santo) անուանումը տրուած էր Նոր Հիպրետներ Արքիփելըկը (archipelago) փոքր կղզիախումբի համար, եւ աղճատուած էր մինչեւ «Australia»[38]։

«Australische» ածականը նոյնպէս օգտագործուած է Հոլանտացի պաշտօնեաներուն կողմէն Պաթաւիա (Batavia) շրջան (այժմ՝ Ճաքարթա), նշելու համար բոլոր նոր յայտնաբերուած ցամաքները 1638-էն սկսած[39]։ «Australia» բառը օգտագործած է ֆրանսացի գրող- ութոփիստ Գաբրիէլ տը Ֆուանիի (Gabriel de Foigny) անգլերէնի թարգմանուած Ժաք Սատերի արկածները, անոր ճանապարհորդութիւնը եւ Աստրալի Ցամաքի յայտնագործութիւնը»(ֆր.՝ Les Aventures de Jacques Sadeur dans la Découverte et le Voyage de la Terre Australe; 1676)[40]: Այս եզրը օգտագործած է նաեւ սկովտացի աշխարհագրագէտ Ալեքսանդր Տալրայմփըլի (Alexander Dalrymple) նշելով ամբողջ հարաւային Խաղաղ ովկիանոսը, իր «Խաղաղ ովկիանոսի հարաւային շրջանի ճանապարհորդութիւններուն եւ յայտնագործութիւններուն պատմական հաւաքածոյ» (անգլ.՝ An Historical Collection of Voyages and Discoveries in the South Pacific Ocean; 1771) գիրքին մէջ։ XVIII դարու վերջաւորութեան, այս եզրը կ՝ օգտագործեն բուսաբաններ՝ Ճորճ Շոուի եւ Ճէյմս Էտուըրտ Սմիթը Աւստրալիական մայր ցամաքի նշման համար իրենց «Նոր Հոլանտայի Կենդանաբանութինը Եւ Բուսաբանութիւնը» (անգլ.՝ Zoology and Botany of New Holland; 1793) գիրքին մէջ, ինչպէս նաեւ 1799-ին քարտէսի վրայ, որ կը պատկանէր Ճէյմս Ուիլսընին[41]։

Նաւապետ Ֆլինտերսի «Ճանապարհորդութիւն Terra Australis» (անգլ.՝ A Voyage to Terra Australis) գիրքը փաստօրէն այս անուանումը յայտնի դարձուց հասարակութեան։ Գիրքի հրատարակութեան նախապատրաստելու ժամանակ Ֆլինտերսը համոզած է օգտագործել Terra Australis եզրը, որպէս հասարակութեան առաւել յայտնի։ Ֆլինտերսը գրած է

  Եթէ ես ինձ թոյլատրէի որպէս նորարարութիւն, ապա այդ պիտի ըլլար փոխել անուանումը՝ «Australia» , քանզի այն շատ աւելի հաճելի է լսողութեան համար, եւ համահունչ է միւս աշխարհամասերու անուանումներուն հետ[42]։  


Այս ամբողջ գիրքի բնագիրին մէջ «Australia» բառին միակ օգտագործումն է, սակայն Ռոպըրթ Պրունիի «Թերա Աուստրալիսի բուսաբանութեան մասին աշխարհագրական եւ համակարգուած ընդհանուր տեղեկութիւններ» (անգլ.՝ General remarks, geographical and systematical, on the botany of Terra Australis; 1814) գիրքի յաւելուած III-ին համընդհանուր կ՜օգտագործուի «Australian» ածականը[43], եւ այս գիրքը հանդիսացած է այս բառին առաջին փաստագրական օգտագործումը[44]։ Չնայած տարածուած կարծիքին, այս գիրքը յատուկ դեր չէ ունեցած «Australia» բառի ընդունման եւ օգտագործման մէջ, այս անուանումը տարածում գտած է այս գիրքին հրատարակումէն ետք մօտ տասը տարուան ընթացքին։ Նոր Հարաւային Ուելսի նահանգապետ, Լաքլան Մաքուորին կ’օգտագործէր այդ անուանումը իր պաշտօնական նամակագրութեան մէջ Անգլիոյ հետ։ 1817-ի Դեկտեմբեր 12-ին ան առաջարկեց Բրիտանական կայսրութեան գաղութներու գործերով զբաղուող նախարարութեանը օգտագործել «Australia» անուանումը, որպէս պաշտօնական անուանում[45]։ 1824-ին, Բրիտանական ծովակալութիւնը վերջնականապէս ընդունեց այս մայր ցամաքի անուանումը[46]։

Պատմութիւն

Խմբագրել

Աւստրալիան Մինչեւ Եւրոպացիները (մինչեւ 1606 թուական)

Խմբագրել
 
Տեղացիներուն նկարները Քաքատու ազգային այգիին մէջ, որոնք մօտ 30 000 տարեկան են

Աւստրալիական նախնիներուն (անգլ.՝ aboriginal) նախնիները Աւստրալիա յայտնուած են շուրջ 40-60 հազար տարի առաջ (ըստ ուրիշ տուեալներու՝ մօտ 70 հազար տարի առաջ)[47][48]. մարդիկ ծովու ճամբով Աւստրալիա տեղափոխուած են այն ժամանակ, երբ դեռ Նոր Կուինեան եւ Թասմանիան (անգլ.՝ New Guinea and the island of Tasmania) մայր ցամաքին մաս կը կազմէին։ Այս հանգամանքն ալ իրենց կը դարձնէ աշխարհի ամենավաղ ծովային ճամբորդները։[49]։ Աշխարհամասը մարդոցմով սկսած է բնակուիլ 42-48 հազար տարի առաջ[50]։

Ամենահին մարդկային մնացորդները գտած են Մունկօ լիճին մէջ (անգլ.՝ Lake Mungo, որ չոր գետ մըն է Նոր Հարաւային Ուելսի (անգլ.՝south-eastern Australia) նահանգին հարաւ-արեւելքը։[51]։ Այդ մնացորդները կը ներկայացնեն երկրի վրայ գտնուած ամենահին դիակիզուած (դիակիզել - անգլ.՝ cremate) օրինակը, որ կը վկայէ այն մասին, որ Աւստրալիական տեղացիք կամ բնիկներուն կամ նախնիներուն մօտ անցեալին եղած են ծիսակարգեր[52]։

Բնաշխարհիկ (անգլ.՝ aboriginal) արուեստը կը համարուի աշխարհի հնագոյն աւանդոյթներէն պահպանուող արուեստը[53]։ Արուեստի տարիքը կը գնահատեն շուրջ 30 000 տարեկան եւ կարելի է տեսնել Աւստրալիոյ տարածքին՝ յատկապէս՝ Ուլուրույի (անգլ.՝ Uluru կամ Ayers Rock) եւ ՔաՔատու (անգլ.՝ Kakadu National Park) ազգային այգիին մէջ։[54][55]։ Տարիքի եւ ժայռապատկերներու քանակով Աւստրալիոյ քարանձաւները կը համապատասխանեն Եւրոպայի Լասքօ - Ֆրանսայի մէջ (անգլ.՝ Lascaux cave in France) Ֆրանսա եւ Ալթամիրա - Սպանիոյ մէջ (անգլ.՝ The Cave of Altamira in Spain) քարանձաւներուն[56][57]։

Ք․Ա․ 10-12 հազարամեակներուն Թասմանիան անջատուած է կամ բաժնուած է մայր ցամաքէն եւ որոշ քարէ գործիքներ չեն հասած թասմանցիներուն (օրինակ «Պումերանկի» Ոլրանետի օգտագործումը) (այսինքն՝ Ոլրանետ անգլ.՝ boomerang)[58]։ Վաղ ժամանակներուն Աւստրալիոյ հարաւ-արեւելքը հրաբուխներ ժայթքած են[59]։ Աւստրալիոյ հարաւ-արեւելքը գտնուող Վիքթորիա նահանգի՝ Քոնտահ լիճին մէջ գտած են սննդամթերքի պաշարներով բնակավայր[60]։ Դարերով (Makassar) մաքասսարները առեւտուր ըրած են Աւստրալիոյ բնիկներուն հետ՝ յատկապէս Արնեմ Լենտ-ի (Arnhem Land) հիւսիս-արեւելքը գտնուող Եոլնկոյի (Yolngu) բնակիչներուն հետ։

Աւստրալիոյ Ծովափի Հետազօտութիւն (1606—1788)

Խմբագրել
 
Աւստրալիոյ հետազօտութիւնը եւրոպայի ծովագնացներու կողմէն (1812)

Որոշ հեղինակներ կը փորձեն ապացուցել, որ եւրոպացիները Աւստրալիա այցելած են աւելի քան 16-րդ դարուն։ Քենեթ Մաքինթայրը (Kenneth Gordon McIntyre) եւ միւս պատմաբանները կը հաւաստիացնեն կամ կը վստահեցնեն, որ փորթուկալացիները գաղտնի կերպով յայտնաբերած են Աւստրալիան 16-րդ դարու 20-ական թուականներուն[61]։ Տիէփ (Dieppe maps) քարտեսի վրայ «Ժաւ-Լա-Կրանտ» «Jave la Grande» գրութիւնները յաճախ հիմք հանդիսացած են «փորթուկալեան յայտնագործման» տեսութեան։ Այսպէս թէ այնպէս, Տիէփ քարտեսը կը վկայէ, որ այդ ժամանակներու աշխարհագրական գիտելիքները այդքան ալ վերջնական տեսք չունէին՝ ինչպէս փաստացի, այնպէս ալ տեսական առումներով[62][62]։

Աւստրալիոյ յայտնագործումը եղած է 1606 թուականին, երբ Վիլեմ Եանսզոնը Duyfken նաւով իջած է Աւստրալիա՝ ՝[63] անուանելով զայն Նոր Հոլանտա եւ անուանելով զայն Նիտերլանտի տարածք։ Նոյն թուականին Փետրօ Ֆերնանտես Քիրոսի (Pedro Fernandes de Queirós) սպանական երկրախուզական ճամբոդութիւնը կամ արշաւանքը իջած են Հիպրիտեան կղզիներ (Hebrides Scottish archipelago was the colonial name for the island group island group in the South Pacific Ocean ), եւ ենթադրելով, որ այս հարաւային աշխարհամաս է, այն անուանած են Հարաւային Երկրի Սուրբ Ոգի (Սպան.՝ Austrialis del Espiritu Santo)[64][65]։ Աւելի ուշ նոյն թուականին Քիրոսին փոխարինող Լուիս Վաէս տէ Թորեսը (Luis Váez de Torres) նաւով անցած է Թորեսի նեղուցով (Torres Strait) եւ հաւանական է, որ տեսած է Աւստրալիոյ հիւսիսային ափը։

 
Նոր Հոլանտայի քարտես՝ 1644

1642 թուականին հոլանտացի Ապէլ Թասմանը (Abel Janszoon Tasman) իր կատարած ճանապարհորդութեան ժամանակ յայտնաբերած է Վան-Տիմէնի Երկիրը (Van Diemen’s Land) (յետագային անուանուած է Թասմանիա)(Tasmania), եւ Նոր Զելանտան (New Zelanda), քանի որ մեծ ներդրում կատարած է Աւստրալիոյ հետազօտման գործին մէջ։ Իր երկրորդ ճանապարհորդութեան ժամանակ ան նաւարկած է Աւստրալիոյ արեւելեան Աւստրալիոյ ծովեզրով դէպի Նոր Կուինիոյ (New Guinea) հարաւային ափ[66]։ Ան զանց առած է Նոր Կուինիոյ եւ Աւստրալիոյ միջեւ գտնուող Թորեսի նեղուցը եւ որուն շնորհիւ իր քարտեսներուն վրայ պատկերուած է արեւմտեան մասը[67]։

17-րդ դարու 50-ականներուն հոլանտական ծովագնացներու շնորհիւ Աւստրալիոյ ուրուագիծերը բաւականին ճշգրտօրէն պատկերուած էին քարտէսներուն վրայ։

Բացառելով հոլանտական հետազօտութիւնները, Աւստրալիոյ արեւմտեան ծովեզրը կը մնար չհետազօտուած մինչեւ Ճէյմս Քուքի (James Cook) առաջին նաւարկութիւնը։ Առաջին անգամ հարաւային ովկիանոսը կամ Անտեսանելի հարաւային երկրին բանտարկեալներով եւ մեղապարտեալներով գաղութ ստեղծելու գաղափարը կը պատկանէր Ճոն Քալանտերին։ Ան ըսած է.

  Այս աշխարհը մեզ պէտք է տայ բացառապէս նոր բաներ, քանի որ մինչեւ հիմա մենք այնքան քիչ գիտելիքներ ունինք իր մասին, եւ կը թուայ , թէ մենք կը գտնուինք ուրիշ մոլորակին մէջ[68]։  


1769 թուականին փոխ-հրամանատար (lieutenant) Ճէյմս Քուքը, ղեկավարելով Ինտեւոր (անգլ.՝ HMS Endeavour) նաւը, ճանապարհորդած է դէպի Թաիթի, որպէսզի տեսնէ «Վեներայի» «Venus» Արուսեակ մոլորակի (transition) անցքը արեւի սկաւառակի վրայով։ Քուքը նաեւ կատարած է ծովակալութեան (admiral) գաղտնի կարգադրութիւններ հարաւային աշխարհամասը յայտնաբերելու գործին մէջ[69]։

  Կայ պատճառ մը, որ կարելի է պատկերացնել աւելի զգալի չափերու աշխարհամաս կամ երկիր որ կարելի է յայտնաբերել նախկին ծովագնացներու ճանապարհորդութեան վայրերէն դէպի հարաւ ինկած վայրերուն մէջ[70]։  


Ճէյմս Քուքը հետազօտած է Աւստրալիոյ ծովեզրը Endeavour նաւով։ Այդ նաւի պատճէնը կառուցուած է 1988 թուականին՝ Աւստրալիոյ բացման երկուհարիւր ամեակի առիթով։

1770 թուականի Ապրիլ 19-ին Endeavour նաւի անձնակազմը տեսած են Աւստրալիոյ արեւելեան մասը եւ տասը օր անց անոնք կանգ առին եւ տեղաւորուեցան Պոթանի արշիպեղագոսին մէջ (Archipelago)։ Քուքը հետազօտած է արեւելեան ծովեզրը, իսկ ետքը (naturalist) բնագէտ Ճոզէֆ Պենքսի հետ միասին յայտնած են, որ Պոթանիի պայմանները բարենպաստ են, որպէսզի անոր վրայ գաղութ ստեղծուի։

Կախուածութիւնը Բրիտանիայէն (1788—1900)

Խմբագրել
 
Արթուր նաւահանգիստ (Թասմանիա նահանգ): Աւստրալիոյ դատապարտեալներուն համար մեծ բանտ եղած է

Առաջին բրիտանական գաղութը հիմնուած է 1788 թուականի Յունուար 26-ին, Նոր Հարաւային Ուելս, երբ Արթուր Ֆիլիփի առաջին նաւատորմիղը հասաւ Ճեքսըն նաւահանգիստ[71]։ Որպէս արդիւնք, այդ օրը դարձաւ ազգային տօն՝ Աւստրալիոյ օրը։ Վան Տիմենի Երկիրը (այժմ Թասմանիա) բնակեցուած է 1803 թուականին եւ առաձին գաղութի կարգավիճակ ստացած է 1825 թուականին[72]։ 1828 թուականին Միացեալ Թագաւորութիւնը օրինաւոր կերպով արեւմտեան Աւստրալիան յայտարարած է իրը[73], այդպէսով տիրապետելով ողջ աշխարհամասին։

Ժամանակի ընթացքին Նոր Հարաւային Ուելսի մէջ ստեղծուած են առանձին գաղութներ, 1836 թուականին՝ Հարաւային Աւստրալիան, 1851 թուականին՝ Վիքթորիան, իսկ 1859 թուականին՝ Քուինզլենտը[74]։ Հիւսիսային տարածքը հիմնուած է 1911 թուականին՝ Հարաւային Աւստրալիայէն մէկ մասի անջատման ճանապարհով[75]։ Հիւսիսային Աւստրալիան, Վիքթորիան եւ Արեւմտեան Աւստրալիան հիմնուած են, որպէս «ազատ գաղութներ», այսինքն՝ անյտեղ երբեք բանտարկեալներ չեն տարուած[76]։ Բայց յետագային բանտարկեալները տեղափոխուած են նաեւ վերջին երկու գաղութներ[77][78]։ Նոր Հարաւային Ուելսի բնակիչներու դժկամութեան պատճառով բանտարկեալները տեղափոխուած են այդ գաղութը։ Դատապարտեալներով վերջին նաւը եկած է 1848 թուականին[79]։

Աւստրալիան՝ մինչ եւրոպացիներով բնակեցնելը, ունէր 750 000-ից մինչեւ 1 000 000 բնակչութիւն[80], որուն թուաքանակը կտրուկ կերպով նուազեցաւ 150 տարիներու ընթացքին՝ հիմնականօրէն եւրոպացիներուն կողմէ բերած հիւանդութիւններիու պատճառով[81]։ «Գողցուած սերունդ» (երեխաներու առեւանգումը աւստրալիական տեղացի ապորիկեններու կողմէն) Աւստրալիոյ բնիկներու ցեղասպանութիւն կը համարուի[82]։ Հաւանական է, որ այս հանգամանքն ալ նպաստած է Աաւստրալիոյ բնիկներու թուաքանակին կտրուկ նուազման։[83]։ Բազմաթիւ պահպանողականներու կողմէ ապորիկեններու պատմութիւնը վիճելի է եւ չափազանցուած։ Այս կարծիքին է Աւստրալիոյ նախկին վարչապետ Ճոն Հոուարտը[84]։ «Գողցուած սերունդի» շուրջ բանավէճերը Աւստրալիոյ մէջ ստացած են «Պատմական պատերազմներ» անուանումը[85]։ Դաշնակից ղեկավարութիւնը իրաւունք ստացած է ապորիկեններու նկատմամբ օրէնքներ կիրառել 1967 թուականին կայացած Աւստրալիական հանրաքուէարկութենէն ետք[86]։ Մինչ 1992 թուական, Աւստրալիոյ բնիկները հողատարածքի իրաւունք չունէին, քանի որ իրենցմէ առաջ Բարձրագոյն դատը, Աւստրալիան, մինչ եւրոպացիներու գալը ճանչցած էր որպէս «terra nullius» («ոչ մեկին չպատկանող երկիր»)[87]։

19-րդ դարու 50-ականներուն Աւստրալիոյ մէջ ոսկէ տենդ սկսաւ[88]։ 1854 թուականին տեղի ունեցաւ Եւրիքեան ապստամբութիւնը, որ ուղղուած էր հանքերու համար ոսկիով արտօնագիրեր ձեռք բերելու դէմ։ Այդ առաջին քաղաքացիական անհնազանդութինն էր[89]։ 1855 եւ 1890 թուականներու ընթացքին, վեց գաղունթեր ստացան պատասխանատու ղեկավարութեան կարգավիճակ, բայց միեւնոյն ժամանակ իրենք կը մնային Բրիտանական կայսրութեան կազմին մէջ։ Լոնտոնի մէջ տեղակայացուած Բրիտանական կայսրութեան գաղութներու գործով նախարարութիւնը որոշ հարցերու շուրջ կը պահէր իր հսկողութիւնը՝ հիմնականօրէն արտասահմանեան գործերու, պաշտպանութեան[90] պաշտպանության[91] եւ միջազգային ծովային փոխադրական ոլորտներուն մէջ։

Դաշնութիւն (1901 — այժմ)

Խմբագրել
 
ԱՆԶԶԿ-ի օրուան նուիրուած վերջին հաղորդագրութիւնը Մելպուռնի նաւահանգիստին մէջ (Վիքթորիա նահանգ): Նմանատիպ արարողութիւններ Աւստրալիոյ բազմաթիւ քաղաքներուն եւ արուարձաններուն մէջ։

1901 թուականի Յունուար 1-ին տասնամեակի ծրագիրը, խորհրդակցութիւներու եւ քուէարկութեան հետեւանքով ստեղծուեցաւ Դաշնային Աւստրալիա՝ Աւստրիալական Միութիւն[92]։ 1907 թուականին ստացաւ Բրիտանական կայսրութեան գիրիշխանութեան (Dominion) կարգավիճակ։ Դաշնային Աւստրալիոյ մայրաքաղաքային տարածաշրջանը (աւելի ուշ կոչուած որպէս Աւստրալիական մայրաքաղաքային տարածք) ձեւաւորուած է 1911 թուականին՝ որպէս դաշնային ապագայ մայրաքաղաք՝ Քանպերրա։ Աւստրալական Միութեան ձեւաւորումէն մինչեւ Քանպերրայի շինարարութեան աւարտը՝ 1927 թուական, մայրաքաղաքի գործառնութիւնները (functions) իրականացուց Մելպուռնը[93]։ 1911 թուականին Հարաւային Աւստրալիոյ նահանգի հիւսիսային տարածքի հաշուին ձեւաւորուած է Հիւսիսային տարածքը[94]։ 1914 թուականին Աւստրալիան կամաւոր կերպով մասնակցած է Առաջին համաշխարհային պատերազմին յօգուտ Բրիտանական կայսրութեան[95][96]։ Պատերազմի ժամանակ աւստրալիացիները մասնակցած են Արեւմտեան ճակատի բազմաթիւ խոշոր պայքարներուն[97]։ Պատերազմին մասնակցած մօտ 416 000 աւստրալիացիներէն 60 000-ը մահացած են, 152 000-ը՝ վիրաւորուած[98]։ Շատերը Կալիփոլիի (Gallipoli) տակ Աւստրալիա-Նոր Զելանտական զինուորական ջոկատի (Australian and New Zealand Army Corps - ANZACs) պարտութիւնը կը համարեն համազօր կամ համանման ազգի որոշման կամ սահմանագծման (analogous nation-defining event), անոր առաջին մարտական մեծ գործողութեան օր[99][100]։ Նման մասշտաբի գործողութիւն կը համարուի Քոքատայի մարտը (Kokoda Trail campaign was part of the Pacific War of World War II)[101]:

Ըստ Ուեսթմինիսթրեան կանոնագրութեան՝ (Statute of Westminster) Աւստրալիոյ եւ Մեծ Բրիտանիոյ պետութեան կազմին միակ կապը բրիտանական միապետն էր ընդհանուր ղեկավարը։ Աւստրալիան այն ընդունած էր 1942 թուականին, ըստ Ուեսթմինիսթրեան կանոնագրութեան (Statute of Westminster)[102], բայց պայմանագիրի կնքման տարեթիւը նշուած է 1939 թուականը, որպէսզի հաստատուած ըլլայ Աւստրալիոյ մասնակցութիւնը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին[103][104]։ Ասիոյ մէջ կրած Բրիտանիոյ պարտութիւնը եւ Ճափոնի ներխուժման վտանգը պատճառ հանդիսացաւ, որ Աւստրալիան եւ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգները մտերմանան իրարու հետ[105]։ 1951 թուականին, ըստ ԱՆԶՈՒՍ-ի (ANZUS treaty - The Australia, New Zealand, United States Security Treaty) համաձայնագիրին, Աւստրալիան կը դառնայ ԱՄՆ-ի ռազմական դաշնակիցը[106]։

Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմէն ետք խրախուսուեցաւ եւրոպացիներու գաղթը։ 20-րդ դարու 70-ականներուն «Սպիտակ Աւստրալիա» քաղաքականութիւնը (White Australia Policy) չեղեալ համարուելէն ետք, գաղթի մակարդակը զգալիօրէն աճեցաւ ի շնորհիւ Ասիոյ։[107]։ Հետեւաբար փոխուեցաւ Աւստրալիայի ժողովուրդագրութեան (demographic) տուեալները, մշակոյթը եւ ինքնագնահատականը[108]։ 1986 թուականին Աւստրալիոյայի օրէնքն (Australia Act 1986) ընդունուելէն ետք, Աւստրալիոյ եւ Մեծ Բրիտանիոյ միջեւ եղած բոլոր կապերը վերջնականօրէն խզուեցան[109]։

1999 թուականի Աւստրալական հանրաքուէի արդիւնքներով աւստրալիացիներու 55 տոկոսը կողմ էին, որ Աւստրալիան դառնայ հանրապետութիւն[110]։ 1972 թուականէն սկսեալ, երբ ընտրուեցաւ Ուիթլեմ Հոֆը[111] եւ մինչեւ հիմա, Աւստրալիան կը զարգացնէ իր յարաբերութիւնները խաղաղ ովկիանոսեան միւս երկիրներուն հետ՝ միեւնոյն ժամանակ պահպանելով ջերմ յարաբերութիւններ Աւստրալիոյ դաշնակիցներուն եւ առեւտրական գործընկերներուն հետ[112]։

Պետական Կառուցուածք

Խմբագրել

Պետական Իրաւական Համակարգի Հիմնադրութիւններ

Խմբագրել
 
Վիքթորիա թագուհի

Աւստրալիան հանրապետական ձեւով կառավարելու կողմնակիցները աւելի ուժեղ դիրքորոշում ունին։ Պետութեան գլխաւոր օրէնքը Սահմանադրութիւնն է, որ հաստատուած է Վիքթորիա թագուհիին կողմէն 1900 թուականին։ Սահմանադրական ուժով օժտուած են նաեւ այլ օրէնսդրական օրէնքները, օրինակ՝ «Ուէսթմինսթըրեան կանոնադրութիւնը ընդունելու օրէնքը» եւ «Աւստրալիոյ որոշուած օրէնքը»։

Աւստրալիոյ մէջ յաճախ կը բարձրացուի հանրապետական կառավարման հարցը։ 1998 թուականի Փետրուարին Քանպերայի մէջ տեղի ունեցաւ Սահմանադրական համագումար, ուր պատուիրակներուն մեծամասնութիւնը կողմ քուէարկեց, որպէսզի Աւստրալիան դառնայ հանրապետութիւն։ 1999 թուականի համագումարի արդիւնքով հանրապետական կառավարութիւն մտցնելու համար հանրաքուէ տեղի ունեցաւ։ Հանրապետութեան օգտին քուէարկեց 45,13%։ Ըստ 2005 թուականի վերջաւորութեան տեղի ունեցած ընկերաբանական «sociological» հարցուփորձին՝ աւստրալիացիներու 46%-ը կը ցանկան, որ Աւստրալիան դառնայ հանրապետութիւն։ Միայն 34% կը կարծէ, որ երկիրը պէտք է ղեկավարէ բրիտանական միապետը, այդուհանդերձ 52%-ը չի ցանկար, որ յաջորդ թագաւորը ըլլայ Արքայազն Չարլզը, որուն որպէս պետութեան գլուխ կը փափաքին տեսնել քաղաքացիներու միայն 29%-ը[113][114]։ Շատ դիտորդներ կը կարծեն, որ Էլիզապէթ Բ. թագուհին կը դառնայ վերջին բրիտանացի միապետը, որ կը գլխաւորէ Աւստրալիոյ միութիւնը։ 2007 թուականի Մարտին Աւստրալիոյ վարչապետ Ճոն Հաուըրտը կասկածի տակ առաւ Աւստրալիոյ՝ հանրապետութիւն դառնալու փաստը, քանի դեռ իշխանութիւնը կը գտնուի Էլիզապէթ II թագուհիին ձեռքը[115]։

Գործադիր Իշխանութիւն

Խմբագրել

Աւստրալիայի գործադիր իշխանութիւնը կը ղեկավարէ վարչապետ Ճուլիա Կիլլարտ-ը։ Աւստրալիական միութեան թագուհին Էլիզապէթ Բ․-ը՝ կը համարուի պետութեան ձեւական ղեկավարը։ Թագուհին կը վաւերացնէ նահանգապետ-տեղակալին, որ իրաւունք ունի միջամտելու սահմանադրական ճգնաժամի ատեն, իսկ մնացած ժամանակը ան կը գործէ բացառապէս ներկայացուցչական դերով[116]։ Նահանգապետ-տեղակալը նաեւ կը ներկայանայ իբրեւ Աւստրալիայի Զինուած ուժերու գլխաւոր հրամանատարը՝ ներկայացնելով թագուհին իր այդ պաշտօնով։ Թէեւ Էլիզապէթ Բ․ թագուհին կը հանդիսանայ ե’ւ Աւստրալիոյ ե’ւ Մեծ Բրիտանիոյ թագուհին, ըստ Աւստրալիոյ Սահմանադրութեան, սակայն իր իշխանութիւնն ու ազդեցութիւնը այդ երկու երկիրներուն մէջ տարբեր կերպով կ՝ իրականացուի[117]։

Նահանգապետ-տեղակալին հրամանով կ՝ ընտրուի վարչապետը՝ որ կուսակցութեան կամ դաշնակից միութեան ղեկավար է, եւ որ վարչապետ կը դառնայ միայն Ներկայացուցիչներու պալատի մեծամասնութեան աջակցութեամբ։ Միակ դէպքը, որ դարձաւ վարչապետ՝ ծերակուտական Ճոն Կորտընի ընտրութիւնն էր, երբ ձգեց իր պաշտօնը ծերակոյտի կազմէն եւ դարձաւ Ներկայացուցիչներու պալատի անդամ (այդպէս էր նաեւ, երբ ծերակուտական Ճորճ Փիրսը, որ վարչապետի պաշտոօնակատարն էր 7 ամիսներու ընթացքին 1916 թուականին, այն ժամանակ, երբ Ուիլիըմ Հիւզը արտասահման կը գտնուէր)[118]։

Աւստրալիայի նախարարներու գրասենեակը կը նշանակուի Նահանգապետ-տեղակալի կողմէն՝ վարչապետի առաջարկութեամբ[119]։ Դահլիճի անդամ հանդիսացող նախարարները կը կոչուին աւագ նախարարներ։ Դահլիճի նիստերուն միայն աւագ նախարարները կը մասնակցին, թէեւ միւս նախարարներն ալ կրնան մասնակցիլ, եթէ օրակարգին դրուած է իրենց գործունէութեան հետ առնչուող թեման։ Նիստերը կ՝ ընթանան վարչապետի նախագահութեամբ[119]։

Օրէնսդիր Իշխանութիւն

Խմբագրել
 
Ներկայացուցիչներու պալատի կազմը 2011 թուականի Նոյեմբերի դրութեամբ
 
Սենաթի կազմը 2011 թուականի Յուլիսի դրութեամբ

Աւստրալիան ունի երկպալատներու դաշնային խորհրդարան՝ վերին պալատ, որ կազմուած է 76 ծերակուտականներէ բաղկացած «Սենաթով» եւ ստորին պալատ, որ կազմուած է 150 պատգամաւորներէ բաղկացած «Ներկայացուցիչներու պալատով»: Խորհրդարանի կազմին մէջ կը մտնէ նաեւ Մեծ Բրիտանիոյ թագուհին, որ կը ներկայացնէ ընդհանուր-նահանգապետ։ Աւստրալիական խորհրդարանը կը համարուի աշխարհի վեցերորդ շարունակական ժողովուրդավարական խորհրդարանը՝ ըստ տարիքի[120]։

Ստորին պալատի պատգամաւորները կ՝ ընտրուին միայն հովանաւորեալ համայնքներէն, 3 տարի ժամանակով՝ պատգամաւորական տեղերու մեծամասնութիւնը սահմանուած է բնակչութեան մեծամասնութիւն համակարգով։ Ոչ մէկ նահանգ չի կրնար ներկայացնել 5-էն աւելի պատգամաւոր։

Սենաթի կազմին մէջ 6 նահանգները կը ներկայացնեն 12 ծերակուտականները, այսինքն՝ իւրաքանչիւր նահանգ 2 սենաթոր։ Սենաթի ընտրութիւնները տեղի կ՝ ունենայ կուսակցական ցանկերով։ Սենաթորները կ՝ ընտրուին 6 տարի ժամանակով, իսկ 3 տարին մէկ Սենատի կէսը կը վերընտրուի։

Կառավարութիւնը կը ձեւաւորուի ստորին պալատի պատգամաւորներէն, ասկէ զատ կուսակցութեան կամ դաշնակցային միութեան առաջատարը ինքնաբերաբար կը դառնայ վարչապետ։

Դատական Իշխանութիւն

Խմբագրել
  • «Գերագոյն դատարան»ը կը վերահսկէ օրէնսդրութեան սահմանադրական կանոնները եւ կը հանդիսանայ որպէս բարձրագոյն ատեանի վերաքննիչ դատարան։ Դաշնային իրաւասութեան դատարաններուն շարքին կը դասուին որպէս Ընտանեկան դատարան (ստեղծուած է 1975-ին՝ քննելու ընտանեկան բախումներն ու վէճերը, ամուսնալուծուածները եւ խնամակալութեան եւ ունեցուածքի բաժնելու հետ առընչուող խնդիրները)։
  • «Դաշնային դատարան»ը (ստեղծուած է 1976-ին՝ լուծելու համար այնպիսի խնդիրներ, ինչպէս՝ սնանկութիւնը եւ վարչական բողոքները)։
  • «Աշխատանքային յարաբերութիւններու դատարան»ը (այժմէական ձեւով գոյութիւն ունի 1993 թ՝ քննելու գործատուներու եւ վարձու աշխատողներու միջեւ յառաջացած խնդիրները)։

Բացի այս յատուկ դատարաններէն՝ Աւստրալիոյ մէջ չկան դաշնային իրաւասութեան այլ դատարաններ։ Նահանգներու դատարանները օժտուած են դաշնային օրէնսդրութեան նկատմամբ իրաւական վերահսկողութիւն իրականացնելու գործառնութեամբ։

Որպէս իրաւական վերահսկողութեան բարձրագոյն ատեան եւ բոլոր դատական գործերով բարձրագոյն դատաւոր՝ «Գերագոյն դատարան»ը կարեւոր քաղաքական դեր կը խաղայ երկիրի կեանքին մէջ։ Գերագոյն դատարանի անդամները՝ գլխաւոր դատաւորը եւ 6 դատաւորները, կը նշանակուին գործող կառավարութեան կողմէն։ Դատաւորի նշանակումը կրնայ կապուիլ այս կամ այն կուսակցութեան կամ խորհրդարանական խմբակցութեան հետ (ինչպէս միակցութիւնը, այնպէս ալ աշխատանքային կառավարութիւնները տարբեր ժամանակաշրջաններուն դատաւորներ նշանակած են՝ նախկին գլխաւոր դատախազներուն), եւ դատաւորներու նշանակելու նման փորձը կ՝օգնէ կրճատել «Գերագոյն դատարան»ի այն թեկնածուներուն, ովքեր չեն բաժնուիր խորհրդարանական դահլիճի մտապատկերները եւ գաղափարները գերագոյն դատական ատեանի խնդիրներու վերաբերեալ։ Այնուամենայնիւ այդ չի փոխեր դատարաններու անկախ ըլլալու փաստը, եւ դատարանի շատ նոր անդամներ, որպէս կանոն, ստորին ատեանի դատարաններուն կամ նահանգներու դատական համակարգերուն աշխատելու մեծ փորձ ունին։ Ըստ 1977 թուականի սահմանադրական փոփոխութեան՝ «Գերագոյն դատարան»ի անդամները, դառնալով 70 տարեկան, թոշակառու կ՝ըլլան կամ աշխատանքէն կը հեռացուին։ Հակառակ պարագային անոնք կրնան պաշտօնազուրկ ըլլան միայն խորհրդարանի 2 պալատներու որոշումով՝ ապացուցուած վատ վարքագիծ ունենալու կամ իրենց պարտականութիւնները չկատարելուն համար, որ դեռ երբեք չէր պատահած։

Պետական Խորհրդանիշեր

Խմբագրել
 
Աւստրալիոյ դրօշակը

Աւստրալիոյ դրօշակը, կը ներկայացուի որպէս կապոյտ գոյն ուղղանկիւն պաստառով մը, որուն վրայ նկարուած է 3 տարր՝

  1. Մեծն Բրիտանիոյ դրօշակը, որ յայտնի է նաեւ «Եունիըն Ճեք» (Union Jack) անունով
  2. Միութեան աստղը
  3. Հարաւային խաչ համաստեղութիւնը[121]

Ըստ դրօշակի մասին օրէնքով ՝ (1953)[122] պէտք է տեղադրուի՝ Մեծն Բրիտանիոյ դրօշակին պատկերը, դրօշակին վերի ձախ մասը[123], մեծ ճերմակ աստղի պատկերը, որ կը խորհրդանշէ Աւստրալիոյ 6 նահանգները եւ մնացած տարածքները՝ կեդրոնի ստորի ձախ մասը՝ մատնանշելով կեդրոնի Սբ. Գէորգի խաչը(Անգլիոյ դրօշակը)[123], 5 ճերմակ աստղերը, որոնք կը խորհրդանշեն Հարաւային խաչի համաստեղութիւնը՝ պաստառի աջ մասը[123]:

Ներկայ Դրօշակին միտքի եւ ուրուագիծի ամբողջ նկարագրութիւնը հրատարակուած է «Միութեան կառավարական տեղակագիրով» 1934 թուականին[124]:

Աւստրալիոյ զինանշանը ինքնին կը ներկայացնէ վահան մը, ուր ձախէն աջ՝ ներկայացուած են նահանգներու զինանշանները՝ Նոր Հարաւային Ուելս, Վիքթորիա եւ Քուինսլենտ։ Վահանի ստորին մասով՝ ՝ ձախէն աջ՝ Հարաւային Աւստրալիա, Արեւմտեան Աւստրալիա եւ Թասմանիա։

Վահանի վերի մասին մէջ տեղադրուած է եօթ անկիւն Միութեան աստղը՝ կապոյտ եւ ոսկի պսակի վրայ։ Աստղի 6 ճառագայթները կը խորհրդանշէ 6 նահանգները, իսկ 7-դը՝ տարածքներու ամբողջականութիւնը եւ նոյնը՝ Աւստրալիան։

Զինանշանի նախնական տարբերակը շնորհուած է Էտուարտ 7-րդի (King Edward VII) կողմէն 1908 թուականին, ուր վահանը կը ներկայացնէ ագեվազը (քանգարու) եւ հնդկաջայլամը (Emu)[125]։

Աւստրալիոյ ազգային օրհներգը․ «Զարգացի’ր , գեղեցիկ Աւստրալիա»-ն, գրած է Փիթըր Մաքքորմիքը ("Advance Australia Fair" - Peter Dodds McCormick) 1878 թուականին։ Ռոպերթ Հոուքի կառավարութեան առաջարկութեամբ եւ Նահանգապետ-տեղակալ՝ Սթեֆան Նինիանի արտօնութեամբ բրիտանական «God Save The Queen» օրհներգը փոխարինուեցաւ նոր օրհներգով[126]:

Քաղաքական Կուսակցութիւններ

Խմբագրել

Աւստրալիոյ հիմնական կուսակցութիւններն են Լէյպորիստական կուսակցութիւնը (հիմն. 1891), Լիպերալ կուսակցութիւնը (1944) եւ Աւստրալիոյ Ազգային Կուսակցութիւնը (1916):

Ազատական եւ Ազգային կուսակցութիւններու միութիւնը իշխանութեան գլուխն էր 1996էն մինչեւ 2007 թուական, իսկ 2004էն կը ղեկաւարէ նաեւ Սենատը: 2007 թուականի խորհրդարանական ընտրութիւններուն ստորին պալատին մեծամասնութիւնը կազմեցին լէյպորիստները, որոնք նաեւ մեծմասնութիւնը կը կազմեն պետութեան բոլոր նահանգներուն եւ տարածքներուն մէջ:

Որպէսզի կուսակցութիւն մը արձանագրուի որպէս քաղաքական կուսակցութիւն անհրաժեշտ է ունենալ կանոնադրութիւն, ուր նշուած կ'ըլլայ բոլոր համադրոյթները եւ պէտք է ունենայ նուազագոյնը 1 խորհրդարանի անդամ կամ ալ 500 անդամ ընտրողներուն ցուցակներուն մէջ[127]:

Բնակչութիւն

Խմբագրել
Տարի Բնակչութիւն
2012 22 637 127 մարդ [128]
2012 22 723 904 մարդ [128]
2012 22 826 041 մարդ [128]
Տարի Բնակչութիւն
2012 22 920 450 մարդ [128]
2013 23 035 199 մարդ [128]
2013 23 130 931 մարդ [128]
Տարի Բնակչութիւն
2016 23 401 892 մարդ [129]
2017 24 511 800 մարդ [130]
2020 25 671 900 մարդ [131]
Տարի Բնակչութիւն
2021 25 422 788 մարդ [132]
2023 26 473 055 մարդ [25]

Ծանօթագրութիւններ

Խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 https://www.itsanhonour.gov.au/symbols/flag.cfm
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 http://www.australia.gov.au/about-government/how-government-works/state-and-territory-government
  3. ↑ http://www.foundingdocs.gov.au/item-sdid-119.html
  4. ↑ http://www.foundingdocs.gov.au/item-sdid-121.html
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Ավստրալիայի սահմանադրություն
  6. ↑ http://www.foundingdocs.gov.au/item-did-51.html
  7. ↑ http://www.foundingdocs.gov.au/item-did-52.html
  8. ↑ http://regional.gov.au/territories/christmas/governanceadministration.aspx — Department of Infrastructure, Transport, Regional Development, Communications and the Arts.
  9. ↑ http://regional.gov.au/territories/ashmore_cartier/index.aspx — Department of Infrastructure, Transport, Regional Development, Communications and the Arts.
  10. ↑ http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/history/exploration-and-expeditions/the-australian-antarctic-territory — Australian Antarctic Division.
  11. ↑ http://www.australiangeographic.com.au/blogs/on-this-day/2010/08/on-this-day-creation-of-the-australian-antarctic-territory/ — Australian Geographic.
  12. ↑ http://www.naa.gov.au/collection/fact-sheets/fs103.aspx — National Archives of Australia.
  13. ↑ http://regional.gov.au/territories/Cocos_Keeling/governanceadministration.aspx — Department of Infrastructure, Transport, Regional Development, Communications and the Arts.
  14. ↑ http://journals.cambridge.org/download.php?file=%2FPOL%2FPOL6_42%2FS0032247400040808a.pdf&code=5a28f5cd5559746c559d97c60a9e146d
  15. ↑ http://heardisland.antarctica.gov.au/protection-and-management/history-of-protection — Australian Antarctic Division.
  16. ↑ http://www.foundingdocs.gov.au/item-sdid-126.html
  17. ↑ http://www.foundingdocs.gov.au/item-sdid-111.html
  18. ↑ http://regional.gov.au/territories/norfolk_island/fact-sheets/Norfolk-Island-overview.aspx — Department of Infrastructure, Transport, Regional Development, Communications and the Arts.
  19. ↑ https://www.records.nsw.gov.au/state-archives/guides-and-finding-aids/archives-in-brief/archives-in-brief-122 — State Records Authority of New South Wales.
  20. ↑ https://dfat.gov.au/about-australia/Pages/about-australia.aspx
  21. ↑ http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/2f762f95845417aeca25706c00834efa/d67b7c95e0e8a733ca2570ec001117a2!OpenDocument
  22. ↑ https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/sign-language-auslan
  23. ↑ http://www.australia.gov.au/about-government/states-territories-and-local-government/capital-cities
  24. ↑ Infosheet 20 - The Australian system of government — Ավտրալիայի խորհրդարան.
  25. ↑ 25,0 25,1 https://www.abs.gov.au/statistics/people/population/national-state-and-territory-population/latest-release
  26. ↑ https://www.itsanhonour.gov.au/symbols/anthem.cfm — It's an Honour.
  27. ↑ https://dfat.gov.au/about-australia/land-its-people/Pages/australias-national-symbols.aspx — Department of Foreign Affairs and Trade.
  28. ↑ Australian Government Gazette, Commonwealth of Australia Gazette // Commonwealth of Australia Gazette — S142 — Canberra: 1984.
  29. ↑ http://www.adnews.com.au/news/thirty-years-of-tourism-australia-a-history-of-iconic-ads
  30. ↑ http://www.australia.gov.au/about-government/how-government-works/federation
  31. ↑ 31,0 31,1 http://www.rba.gov.au/Museum/Timeline/1946_1970.html — Ավստրալիայի պահուստային բանկ.
  32. ↑ 32,0 32,1 http://www.rba.gov.au/Museum/Displays/1960_1988_rba_and_reform_of_the_currency/australias_first_decimal_currency_notes.html — Ավստրալիայի պահուստային բանկ.
  33. ↑ 33,0 33,1 https://dfat.gov.au/about-australia/Pages/about-australia.aspx — Department of Foreign Affairs and Trade.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 34,5 34,6 http://www.australia.gov.au/about-australia/special-dates-and-events/public-holidays
  35. ↑ http://australia.gov.au/about-australia/our-country/telephone-country-and-area-codes
  36. ↑ Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
  37. ↑ Ավստրալիական արտասանություն. Մաքինթայր բառարան, չորրորդ հրատարակություն (2005): Մելպուրն, Մաքինթայր գրադարան։ ISBN 1-876429-14-3
  38. ↑ Պուրչաս, հատոր iv, էջեր՝ 1422-32, 1625. Սա կարծես թե սպաներէն «Աուստրալիայի» տարբերակն է։ [1] քոնկրէսի գրադարանի օրինակը կարելի է կարդալ առցանց՝ [2]
  39. ↑ Սքոթ Էրնեստ (2004) [1914]։ Նավապետ Մեթյու Ֆլինդերսի կյանքը։ Կիսինգեր Փաբլիշինգ։ էջ 299։ ISBN 978-1-4191-6948-9 
  40. ↑ Սիդնեյ Ջ. Բեյկեր, Ավստրալիական լեզուն, երկրորդ հրատարակություն, 1966
  41. ↑ Էստենսեն Միրիամ (2002)։ Մեթյու Ֆլինդերսի կյանքը։ Ալլեն ընդ Անվին։ էջ 354։ ISBN 1-74114-152-4 
  42. ↑ Ֆլինդերս Մեթյու (1814)։ Ճանապարհորդություն Terra Australis։ Գ. ընդ Վ. Նիկոլ 
  43. ↑ Բերնետ, Ջ. Ջ., խմբգր․ (1866–68)։ «Տերա Աուստրալիսի բուսաբանության մասին աշխարհագրական եւ համակարգված ընդհանուր տեղեկություններ»։ Ռոբերտ Բրաունի տարաբնույթ բուսաբանության մասին աշխատությունները 2։ էջեր 1–89 
  44. ↑ Մեբերլի Դեւիդ (1985)։ Յուպիտեր բոտանիկուս. Ռոբերտ Բրաունը Բրիտանական թանգարանից։ Բրիտանական թանգարան (Բնության պատմություն)։ ISBN 3-7682-1408-7 
  45. ↑ Ուիկենդ ավսրալիան, 30-31 դեկտեմբեր 2000, էջ՝ 16
  46. ↑ Ներգաղթի եւ քաղաքացիության բաժին (2007)։ Կյանքը Ավստրալիայում։ Ավստրալական Միություն։ էջ 11։ ISBN 978-1-921446-30-6։ արտագրուած է՝ 30 մարտ 2010 
  47. ↑ Peter Hiscock (2008). Archaeology of Ancient Australia. Routledge: London. ISBN 0-415-33811-5
  48. ↑ John Mulvaney and Johan Kamminga (1999). Prehistory of Australia. Allen and Unwin, Sydney. ISBN 1 864489502
  49. ↑ Ron Laidlaw «Aboriginal Society before European settlement» in Tim Gurry (ed)(1984) The European Occupation. Heinemann Educational Australia, Richmond. p.40. ISBN 0 85859 2509
  50. ↑ Ռիչարդ Գիլիփս (2002)։ «Dating the First Australians (full text)» (PDF)։ Radiocarbon 44 (2)։ էջեր 455–472։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2003-07-18-ին։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ դեկտեմբերի 07–ին 
  51. ↑ Bowler JM, Johnston H, Olley JM, Prescott JR, Roberts RG, Shawcross W, Spooner NA. (2003)։ «New ages for human occupation and climatic change at Lake Mungo, Australia.»։ Nature 421 (6925): 837–40։ PMID 1259451։ doi:10.1038/nature01383 
  52. ↑ Bowler, J.M. 1971. Pleistocene salinities and climatic change: Evidence from lakes and lunettes in southeastern Australia. In: Mulvaney, D.J. and Golson, J. (eds), Aboriginal Man and Environment in Australia. Canberra: Australian National University Press, pp. 47-65.
  53. ↑ «The Indigenous Collection»։ The Ian Potter Centre: NGV Australia։ National Gallery of Victoria։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ դեկտեմբերի 6 
  54. ↑ «Environment.gov.au»։ Environment.gov.au։ 2011-07-08։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-10-15-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ հուլիսի 14 
  55. ↑ «Environment.gov.au»։ Environment.gov.au։ 2011-07-08։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-10-15-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ հուլիսի 14 
  56. ↑ «Indigenous art»։ Australian Culture and Recreation Portal։ Australia Government։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2010-04-16-ին։ արտագրուած է՝ 26 September 2010 
  57. ↑ Australia (2011-07-01)։ «Australianmuseum.net.au»։ Australianmuseum.net.au։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-09-26-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ հուլիսի 14 
  58. ↑ Julia Clark (c.1992) «Aboriginal People of Tasmania», p.3 in Aboriginal Australia, produced by Aboriginal and Torres Strait Islander Commission (ATSIC)ISBN 0-644-24277-9
  59. ↑ Richard Broome (1984) Arriving, p.6
  60. ↑ Richard Broome(1984) Arriving, p.8.
  61. ↑ McIntyre, K. G. (1977) The Secret Discovery of Australia, Portuguese ventures 200 years before Cook, Souvenir Press, Menindie ISBN 028562303 6
  62. ↑ 62,0 62,1 Robert J. King, «The Jagiellonian Globe, a Key to the Puzzle of Jave la Grande», The Globe: Journal of the Australian Map Circle, no.62, 2009, pp.1-50.
  63. ↑ J.P.Sigmond and L.H.Zuiderbaan(1979)Dutch Discoveries of Australia.Rigby Ltd, Australia. p.19-30 ISBN 0-7270-0800-5
  64. ↑ «ADB.online.anu.edu.au»։ ADB.online.anu.edu.au։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-06-12-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ հուլիսի 14 
  65. ↑ «NLA.gov.au»։ NLA.gov.au։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ հուլիսի 14 
  66. ↑ «ADBonline.anu.edu.au»։ ADBonline.anu.edu.au։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-04-10-ին։ արտագրուած է՝ 2011 թ․ հուլիսի 14 
  67. ↑ * Serle Percival (1949)։ «Tasman, Abel»։ Dictionary of Australian Biography։ Sydney: Angus and Robertson։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-02-17-ին 
    • Edward Duyker (ed.) The Discovery of Tasmania: Journal Extracts from the Expeditions of Abel Janszoon Tasman and Marc-Joseph Marion Dufresne 1642 & 1772, St David’s Park Publishing/Tasmanian Government Printing Office, Hobart, 1992, pp. 106, ISBN 0-7246-2241-1.
  68. ↑ Terra Australia Cognita, Edinburgh, 1766, Vol.I, pp.10, 20-23.
  69. ↑ Andrew Cook, Introduction to An account of the discoveries made in the South Pacifick Ocean / by Alexander Dalrymple ; first printed in 1767, reissued with a foreword by Kevin Fewster and an essay by Andrew Cook, Potts Point (NSW), Hordern House Rare Books for the Australian National Maritime Museum, 1996, pp.38-39.
  70. ↑ Admiralty instructions cited in A.G.L.Shaw (1972)The Story of Australia. p.32 Faber and Faber, London. ISBN 0-571-04775-0
  71. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 157, 254.
  72. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 464-65, 628-29.
  73. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 678.
  74. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 464.
  75. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 470.
  76. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 598.
  77. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 679.
  78. ↑ Convict Records Archived 2005-12-25 at the Wayback Machine. Public Record office of Victoria.
  79. ↑ «1998 Special Article – The State of New South Wales – Timeline of History»։ Australian Bureau of Statistics։ 1988։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-10-28-ին։ արտագրուած է՝ 2015-10-12 
  80. ↑ Briscoe Gordon (2002)։ The Aboriginal Population Revisited: 70,000 years to the present։ Smith, Len։ Canberra, Australia: Aboriginal History Inc.։ էջ 12։ ISBN 9780958563765 
  81. ↑ «Smallpox Through History»։ Encarta։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 29 October 2009-ին։ արտագրուած է՝ 12 October 2015 
  82. ↑ Tatz Colin (1999)։ «Genocide in Australia»։ AIATSIS Research Discussion Papers No 8։ Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 8 August 2005-ին։ արտագրուած է՝ 2007 թ․ սեպտեմբերի 13 
  83. ↑ Attwood, Bain (2005)։ Telling the truth about Aboriginal history։ Crows Nest, New South Wales: Allen & Unwin։ ISBN 1-74114-577-5։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-06-23-ին։ արտագրուած է՝ 2015-10-12 
  84. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 72-73.
  85. ↑ Mark David (27 August 2009)։ «Rudd calls for end to 'history wars'»։ Australian Broadcasting Corporation։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-06-23-ին։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ ապրիլի 23 
  86. ↑ Dawkins Kezia (1 February 2004)։ «1967 Referendum»։ Australian Broadcasting Corporation։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-08-01-ին։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ մարտի 30 
  87. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 5-7, 402.
  88. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 283-85.
  89. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp.227-29.
  90. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 138-39.
  91. ↑ «Colonial Defence and Imperial Repudiation»։ Daily Southern Cross (vol XVII, issue 1349)։ 13 November 1860։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ ապրիլի 4 
  92. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243-44.
  93. ↑ Otto Kristin (25 June – 9 Հուլիս 2007)։ «When Melbourne was Australia’s capital city»։ Melbourne, Victoria: University of Melbourne։ արտագրուած է՝ 29 Մարտ 2010 
  94. ↑ Official year book of the Commonwealth of Australia։ Australian Bureau of Statistics։ 1957։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ մարտի 29 
  95. ↑ Bean, C. Ed. Volume I — The Story of Anzac: the first phase. — First World War Official Histories 11th Edition. — 1941.
  96. ↑ Stuart Macintyre, The Oxford History of Australia: vol 4 (1986), p. 142
  97. ↑ «First World War 1914–1918»։ Australian War Memorial։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-05-16-ին։ արտագրուած է՝ 2006 թ․ դեկտեմբերի 5 
  98. ↑ Tucker Spencer (2005)։ Encyclopedia of World War I։ Santa Barbara, CA: ABC-CLIO։ էջ 273։ ISBN 1-85109-420-2։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ մայիսի 7 
  99. ↑ Macintyre, 151-53
  100. ↑ Reed Liz (2004)։ Bigger than Gallipoli: war, history, and memory in Australia։ Crawley, WA: University of Western Australia։ էջ 5։ ISBN 1-920694-19-6 
  101. ↑ Nelson Hank (1997)։ «Gallipoli, Kokoda and the Making of National Identity»։ Journal of Australian Studies 53 (1): 148–60 
  102. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 609.
  103. ↑ «Statute of Westminster Adoption Act 1942 (Cth)»։ National Archives of Australia։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-06-01-ին։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ մարտի 30 
  104. ↑ «Statute of Westminster Adoption Act 1942»։ ComLaw։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-12-22-ին։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ մարտի 30 
  105. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 22-23.
  106. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 30.
  107. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 338-39, 681-82.
  108. ↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 442-43.
  109. ↑ «Australia Act 1986»։ Australasian Legal Information Institute։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-10-28-ին։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ հունիսի 17 
  110. ↑ «1999 Referendum Report and Statistics – Key results»։ Australian Electoral Commission։ 8 June 2007։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-11-09-ին։ արտագրուած է՝ 2015-10-28 
  111. ↑ Woodard Garry (11 November 2005)։ «Whitlam turned focus on to Asia»։ Melbourne: The Age։ արտագրուած է՝ 2010 թ․ մարտի 30 
  112. ↑ Thompson Roger C. (1994)։ The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands։ Longman։ ISBN 0-582-02127-8 
  113. ↑ Ավստրալիան ցանկանում է հանրապետություն դառնալ
  114. ↑ «Ավստրալացիները ցանկանում են իրենց երկիրը հանրապետություն տեսնել»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-07-09-ին։ արտագրուած է՝ 2015-11-03 
  115. ↑ «Քանի դեռ թագուհին է ղեկավարում, Ավստրալիան հանրապետություն չի դառնա»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-11-30-ին։ արտագրուած է՝ 2015-11-03 
  116. ↑ Australian Electoral Commission (2000). 1999թ հանրաքվեի զեկույցները եւ վիճակագրությունը
  117. ↑ R v Foreign Secretary; Ex parte Indian Association, QB 892 at 928; as referenced in High Court of Australia: Sue v Hill 1999] HCA 30; 23 June 1999; S179/1998 and B49/1998
  118. ↑ Dictionary of Biography|publisher=Australian National University|accessdate=24 Ջորջ Ֆոստեր Փիրս (1870-1952)
  119. ↑ 119,0 119,1 «Գործադիր կառավարություն»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2007-11-26-ին։ արտագրուած է՝ 2015-11-07 
  120. ↑ «Բացահայտելով ժողովրդավարությունը․ Ավստրալիայի կառավարության եւ օրենքի ուղեցույց»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012-03-16-ին։ արտագրուած է՝ 2015-11-16 
  121. ↑ [Australian Government Publishing Service, Department of the Prime Minister and Cabinet. Awards and Culture Branch "Australian Flags symbols", 2006]
  122. ↑ դրօշի մասին օրենքը
  123. ↑ 123,0 123,1 123,2 [Australian Government Publishing Service, Department of the Prime Minister and Cabinet. Awards and Culture Branch, "Australian Flags symbols", 2006]
  124. ↑ Commonwealth of Australia Gazette թերթ, N 18, մարտի 23, 1934 թ
  125. ↑ The Armorial Ensigns of the Commonwealth of Australia 1980. Commonwealth of Australia ISBN 0-642-04793-6
  126. ↑ «Ավստրալիայի կառավարություն «Ավստրալիայի Միության կառավարական ձեռնարկ», սեպտեմբեր, 2005 թ»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2007-08-30-ին։ արտագրուած է՝ 2015-12-09 
  127. ↑ Կուսակցության գրանցման նկարագիր
  128. ↑ 128,0 128,1 128,2 128,3 128,4 128,5 http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/mf/3101.0 — Australian Bureau of Statistics.
  129. ↑ http://www.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2016/quickstat/036 — Australian Bureau of Statistics.
  130. ↑ http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/0/D56C4A3E41586764CA2581A70015893E?Opendocument
  131. ↑ https://www.abs.gov.au/statistics/people/population/national-state-and-territory-population/mar-2020
  132. ↑ https://www.abs.gov.au/census/find-census-data/quickstats/2021/AUS
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Աւստրալիա&oldid=233531» էջէն