Զատիկ Մուրատեան

Զատիկ Համբարձում Մուրատեան, (ծնած է Ռումանիա, Պուխարեսթ 10 Յուլիս 1930-ին - մահացած է Փարիզ, Ֆրանսա 22 Յունուար 2020-ին) Նշանաւոր աստղաբնագէտ հայազգի աստղաֆիզիկոս: Ֆիզիկամաթեմատիկական գիտութիւններու դոկտոր (1965): Ռումանիոյ գիտութիւններու ակադեմիայի ակադեմիկոս (1994): Անոր անունը սերտօրէն առնչուած պիտի մնայ նաեւ Ֆրանսայի աստղաբնագիտական աշխարհին հետ։ Արդարեւ, ինք էր, որ նախագծած էր Փիրենեաններու շրջանին մէջ հաստատուած Փիք տիւ Միտի աստղադիտարանին համար մինչ օրս գործող 8 մեթրնոց արեգակնային հեռադիտակը եւ ղեկավարած՝ անոր կառուցման աշխատանքները։

Զատիկ Մուրատեան
Ծնած է 10 Յուլիս 1930-ին
Մահուան վայր Փարիզ
Ազգութիւն Հայ
Կրօնք Քրիստոնեայ
Կարողութիւն «Մուրատեանի էֆեքթը»
Մասնագիտութիւն աստղաֆիզիկոս, ակադեմիկոս, աստղաբնագէտ
Աշխատավայր Փարիզի աստղադիտարանի Մետոնի մասնաճիւղի գիտական խումբի ղեկավար
Ծնողներ Համբարձում

Կենսագրութիւն Խմբագրել

Զատիկ Մուրատեանը ծնած է 1930 թուականին, Ռումանիա Պուխարեսթ: 1954 թուկանին աւարտեր է Պուխարեսթի համալսարանը: 1957-1980 թուականներուն եղեր է Պուխարեսթի աստղագիտական հիմնարկի, 1959-1997 թուականներուն՝ Փարիզի աստղադիտարանի Մետոնի մասնաճիւղի գիտական խումբի ղեկավար, 1997 թուականէն՝ գիտաշխատող[1]:

Աշխատանքները կը վերաբերին Արեգակի ֆիզիկային, մասնաւորապէս՝ Գոյնոլորտէն արեւապսակ նիւթի արտահոսքին (արեւային քամի), տաքնալու ժամանակ հրուիվիժակներու անհետացմանը, մագնիսական հոսքեր յառաջացնող պինդ մարմնի պտոյտ ունեցող տիրոյթներուն: Անոր բացահայտած «Մուրատեանի էֆեքթը» թոյլ կու տայ շառաւիղային արագութիւններու միջոցով բացայայտել Արեգակի վերին շերտի ընթացող երեւոյթները[1]:

Գիտական ժառանգութիւն Խմբագրել

Զատիկ Մուրատեանը 200-է աւելի գիտական յօդուածի հեղինակ եւ համահեղինակ էր եւ շատ ծանօթ անուն տեսաբան-աստղագէտներու եւ արեգակի բնոյթով զբաղող մասնագէտներու շրջանակին մէջ:

Զատիկ Մուրատեանը թողած է կարեւորագոյն գիտական ժառանգութիւն։ Բազմաթիւ գիտական արդիւնքներու շարքին հարկ է նշել անոր բացայայտած տեսողական խիտ լուսապատկերային (spectral) գիծերու «Մուրատեանի էֆեքթը», որը թոյլ կու տայ շառաւիղային արագութիւններու միջոցով բացայայտել Արեգակի վերին շերտի ընթացող երեւոյթները, Արեգակի աշխուժ տիրոյթի մագնիսական դաշտի (evolution) եղափոխութեան եւ բնաշրջումի առաջին դիտումը արեգակնային բռնկումէն առաջ, բռնկման ընթացքին եւ բռնկումէն յետոյ, Արեգակի գոյնոլորտէն դեպի արեւապսակ (speculum) ցոլարկուներու միջոցով նիւթի տեղափոխման` արեգակնային քամիի հիմնական պատճառի յայտնաբերումը, Արեգակի ծայրահեղ եզրի (լիմպի) մթնեցման չափումը, տաքնալու ժամանակ արեգակնային հրուիժակներու ջերմային անհետացման յայտնաբերումը, Փիք տիու Միտի աստղադիտարանի (Փիրենեան լեռներ, Ֆրանսա) համար մինչեւ օրս աշխատող 8 մեթրնոց արեգակնային հեռադիտակ նախագիծը եւ ղեկավարած՝ անոր կառուցման աշխատանքները։ «Արեգակնային աշխուժութեան համատեսակ (synoptic) քարտէզներու» թուային արձանագրութեան, վերլուծութեան, գծագրման եւ հրատարակման համակարգչային ծրագիրի սկզբունքի մշակումը եւ ղեկավարումը (աշխարհի մէջ գոյութիւն ունեցող համակարգչային կառավարմամբ միակ համատեսակ (synoptic) քարտէզները), արեգակնային աշխուժութեան պտտման արագութեան չափի նոր մեթոտի առաջարկումը, որը կը բացայայտէ արեգակնային աշխուժութեան նոր փարամեթրեր:

Զատիկ Մուրատեան կը մահանայ 22 Յունուար 2020-ին, Փարիզեան մերձաւոր արուարձաններէն Պուլոնեի մէջ

Անդամակցութիւն Խմբագրել

  • Միջազգային աստղագիտութեան միութեան անդամ (1970)[1]:
  • Ֆրանսայի աստղագիտութեան եւ աստղաֆիզիկայի անդամ (1978)[1]:
  • Եւրոպական աստղագիտական ընկերութիւններու անդամ (1990)[1]:
  • Հայաստանի Գիտութիւններու Ակադեմիայի Արտասահմանեան Անդամ (2008)-էն ի վեր
  • Հայկական Աստղագիտական Ընկերութեան Անդամ (2009)-էն ի վեր

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, Երեւան, 2007, էջ 176:

Աղբիւրներ Խմբագրել

հեռացեր է անուանի աստղաֆիզիկոս Զատիկ Մուրատեանը[permanent dead link]