Թուզ, կամ թզենի, կամ գինու հատապտուղ (լատ.՝ Fícus cárica), կամ ֆիքուս, մերձարեւադարձային տերեւաթափ ֆիքուս։ Կարիական ֆիքուս անունն ստացած է այն վայրի անունով, որ կը համարուի թուզի հայրենիքը՝ Փոքր Ասիոյ հնագոյն Կարի փրովէնսի լեռնային մարզը։ Միջին Ասիոյ, Կովկասի եւ Խրիմի մէջ պտուղը կ'աճեցնեն որպէս թանկարժէք պտղատու բոյս, որ կու տայ պտուղներ՝ գինիի հատապտուղներ։ Լայն տարածում ունի միջերկրածովեան երկիրներու մէջ, Վրաստանի, Հայաստանի լեռներու, Ապշերոնի թերակղզիի, Ազրպէյճանի կեդրոնական շրջաններու, Կրասնոտարի մարզին եւ Աբխազիոյ մէջ։

Թուզը կը համարուի ամէնահին մշակուող բոյսերէն մէկը, ըստ որոշ տուեալներու՝ հաւանաբար ամէնահինը։[1] Թուզի մշակմամբ զբաղուած են Արաբիոյ մէջ, ուրկէ տարածուած է Փիւնիկէ, Սուրիա եւ Եգիպտոս։

Մ․թ․ա․ 13-րդ դարուն կարեւոր դեր ունեցած է Փիլոս թագաւորութեան գիւղատնտեսութեան մէջ։ Ամերիկա հասած է միայն 16-րդ դարուն։ Աստուածաշունչին մէջ յիշատակուող թզենիի տերեւը Ադամը եւ Եւան օգտագործած են իրենց մերկութիւնը ծածկելու համար։

Բուսաբանական Նկարագիր Խմբագրել

 

Բաց մոխրագոյն հարթ կեղեւով ծառ մըն է, տերեւները խոշոր են, հերթադիր, բլթակաւոր, արտաքինէն՝ մուգ կանաչ, ստորին մակերեսէն՝ բաց գունաւորուած, խաւապատ, ունին իւրայատուկ հոտ, փրցնելու ատեն կը նկատուի կաթնահիւթի արտահոսք, որ որոշ ազգերու մօտ պտղաբերութիւն կը խորհրդանշէ։ Ծաղիկին բանաձեւն է՝   [2] թուզի իգական գլխաւոր ծաղիկները ունին կարճ ցօղուն   [2], ինչպէս նաեւ խոշոր ծաղկաբոյլ, որուն մէջ արական ծաղիկները նուազեցուած են, իսկ իգականները ունին երկար սիւներ եւ բեղմնաւորումէն յետոյ կ’առաջացնեն միակի սերմով պտուղներ, ընկոյզի ձեւով։ Թուզը հիւթալի, քաղցր, տանձանման, մէջը կորիզներով պտուղ է։ Ծածկուած է բարակ, փոքր մազիկներ ունեցող կեղեւով։ Վերին մասին մէջ ունի փոսիկ եւ աչքեր։ Թուզը կախուած տեսակէն ունի տարբեր գունաւորումներ՝ դեղինէն մինչեւ սեւ եւ կապոյտ։ Աւելի շատ տարածուած են դեղին և կանաչ թուզերը։

 
 

Քիմիական բաղադրութիւն Խմբագրել

2012-ին խոշորագոյն թուզ արտադրողները
(թոներով)
Տեղ Երկիր Արտադրութիւն
1   Թուրքիա 274 535
2   Եգիպտոս 171 062
3   Ալճերիա 110 058
4   Մարոք 102 694
5   Իրան 78 000
6   Սուրիա 41 224
7   Միացեալ Նահանգներ 35 072
8   Պրազիլ 28 010
9   Ալպանիա 27 255
10   Թունուզ 25 000
Աշխարհ 1 031 391
Աղբիւր՝ ՄԱ Պարէնի Եւ Գիւղատնտեսութեան Կազմակերպութիւն[3]

Թուզին թարմ պտուղները կը պարունակեն մինչեւ 24 % (այլ տուեալներով մինչեւ 75 %[4]) շաքար (կլիւքոզ, ֆրուքթոզ), իսկ չոր պտուղները՝ մինչեւ 37 %։ Պտուղները կը պարունակեն օրգանական թթուներ, դաբաղանիւթեր, սպիտակուցներ, ճարպեր։ Թուզին թարմ պտուղները կը պարունակեն մինչեւ 1․3 % սպիտակուցներ, 11․2 շաքար, թթուներ՝ միայն 0․5 %։ Չոր պտուղներուն մէջ սպիտակուցներու պարունակութիւնը կ'աւելնայ մինչեւ 3-6%, շաքարը՝ մինչեւ 40-50 %, ինչ որ անոնց կու տայ շատ քաղցր համ եւ կը դառնայ շատ յագեցնող (չոր պտուղներու քալորիականութիւնը՝ 214 քքալ․/100 կր.)։ Պտուղները կը պարունակեն նաեւ վիթամիններ (β-քարոտին B1, B3, PP, C), հանքային նիւթեր (նաթրիում՝ 18 մկ/100 կր, փոթասիում՝ 268, քալսիում՝ մինչեւ 34, մակնեզիում՝ մինչև 20, ֆոսֆոր՝ մինչեւ 32)։ Փոթասիումի պարունակութիւնը այնքան շատ է, որ կը զիջի միայն ընկոյզին։ Չհասունցած պտուղները կը պարունակեն լեղի կաթնային համ եւ պիտանի չեն ուտելու համար։ [4] Չոր պտուղները կ’առանձնանան բարձր քալորիականութեամբ եւ կը պարունակեն 50-77% շաքար։ [5]


Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. Марков А. (2006-06-05)։ «Первым одомашненным растением был инжир»։ Новости науки։ Элементы։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-03-04-ին։ արտագրուած է՝ 2013 թ․ հուլիսի 30 
  2. 2,0 2,1 Сербин А.Г. и др. Медицинская ботаника. Учебник для студентов вузов. — Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы, 2003. — С. 153. — 364 с. — ISBN 966-615-125-1
  3. http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx
  4. 4,0 4,1 Блинова, 1990
  5. БСЭ