Ճիւզեփէ Վերտի
Ճիւզեփէ Վերտի Giuseppe Verdi, աւազանի անունով՝ Ճիւզեփէ Ֆորթունինօ Ֆրանչեսքօ Վերտի, (10 Հոկտեմբեր, 1813, Րոնքոլ, Փարմա, Իտալիա – 27 Յունուար, 1901, Միլանօօ)․ իտալացի վիպապաշտ յօրինող։ Անոր գործերը ընդհանրապէս օփերայի ստեղծագործութիւններ են։ ԺԹ․ դարու իտալական օփերայի աղդեցիկ յօրինողներէն է։ Գլխաւոր գործերէն են՝ «Նապուքօ», «Լա Թրավիաթա», «Այտա», «Րիկոլեթօ»։
| Ճիւզեփէ Վերտի իտալ.՝ Giuseppe Verdi | |
|---|---|
 Ճիւզեփէ Վերտի․ նկար՝ Ճիովանի Պոլթինի,1886 | |
| Ծնած է | 10 Հոկտեմբեր, 1813 |
| Ծննդավայր | Րոնքոլ, Փարմա, Իտալիա |
| Մահացած է | 27 Յունուար, 1901 |
| Մահուան վայր | Միլանօ, Իտալիոյ Թագաւորութիւն[1][2] |
| Քաղաքացիութիւն |
_crowned.svg){kind=small} Իտալիոյ Թագաւորութիւն |
| Ազգութիւն | իտալացի |
| Կրօնք | Իտալացի կաթոլիկ |
| Երկեր/Գլխաւոր գործ | Լա Թրավիաթա, Րիկոլեթօ, Այտա, Նապուքօ, Իլ Թրովաթորէ, Մեսա տէ Ռեքուեմ, Ֆալստաֆ? եւ Quattro Pezzi Sacri? |
| Տեսակ | դասական երաժշտութիւն եւ օփերա |
| Մասնագիտութիւն | յօրինող, դաշնակահար եւ յարադաշնակահար |
| Վարած պաշտօններ | Իտալիոյ թագաւորութեան Խորհրդարանի Ներկայացուցիչներու Տան անդամ եւ Ծերակուտական Իտալիոյ թագաւորութեան |
| Անդամութիւն | Իտալիոյ քաղաքական միացման հոսանք (Risorgimento) եւ Շուէտիոյ թագաւորական երաժշտանոցի կաճառ |
| Կուսակցութիւն | «Իտալիոյ քաղաքական միացման հոսանք» (Risorgimento), աւանդական աջ |
| Ամուսին | Մարկրիթ Պարեձի եւ Ճիւզեփինա Սթրեփոնի |
| Ծնողներ | հայր՝ Քարլօ Վերտի, մայր՝ մանող Լուիճիա Ութինի |
| Երեխաներ | Վիրճինիա եւ Իչիլիօ-Ռոմանօ |
| Կայքէջ | verdi.san.beniculturali.it(իտալ.) |
Ստորագրութիւն | |
Առաջին տարիները Խմբագրել
Ճիւզեփէ Վերտի ծնած է 10 Հոկտեմբեր, 1813, Րոնքոլ գիւղը (այդ շրջանին Ֆրանսական Թագաւորութեան մաս կը կազմէր): Հայրն է իջեւանատէր Քարլօ, իսկ մայրը՝ մանող Լուիճիա Ութինի։ Դեռ մանուկ, ընտանեօք Պուսեթօ կը փոխադրուին։ Չորս տարեկանէն իտալերէնի եւ լատիներէնի անձնական դասեր կ՛առնէ եւ վեց տարեկանին ծխական դպրոցը կը յաճախէ։ Փոքր տարիքէն երաժշտական ընդունակութիւն կը ցուցնէ։
Շնորհիւ Անթոնիօ Պարեձի հարուստ վաճառականին՝ երաժշտութեան սիրահար, տեղական Ֆիլարմօնիք Ընկերութեան անդամ եւ հօրը բարեկամ, երիտասարդ Ճիւզեփէ 1823-ին ուսումը կը շարունակէ Պուսեթոյի երկրորդական վարժարանը եւ միաժամանակ կը հետեւի դպրոցի տնօրէն Փիետրօ Սելեթիին երաժշտութեան դասերուն։ 1825-ին կ՛ արձանագրուի Ֆերտինանտօ Փրովեսիին երաժշտանոցը, ուր անթերի կը կատարէ դասական եւ երաժշտական ուսումը։ Տասներկու տարեկանին գիւղի եկեղեցիին երգոնահարը կ՛ ըլլայ։ Պարեձի զայն շրջանի բարձր խաւի դասակարգին կը ծանօթացնէ։ Այդ շրջանակին մէջն է ուր ան, պատանի, կու տայ իր առաջին նուագահանդէսները։
Պատանի յօրինողը Խմբագրել
1828-ին, տասնհինգ տարեկան հասակին, կը յօրինէ իր առաջին գործը․ համանուագ մը Ճոաքինօ Ռոսինիի «Սիվիլիային սափրիչը» (Իլ պարպիերէ տի Սիվիլիա Il barbiere di Siviglia ) օփերային բացումին համար։ Յաջորդող տարիներուն, գրականութեան ուսումին զուգահեռ, կը յօրինէ բազմաթիւ կտորներ Պուսեթոյի Նուագախումբի (Ֆիլարմօնիք) Ընկերութեան եւ կամ թատրոնին համար։
Միլանօ Խմբագրել
Անթոնիոյ Պարեձի կը շարունակէ իր նիւթական եւ բարոյական ներդրումը։ 14 Յունուար, 1832-ին Վերտի պետական վճարումով կ՛ապահովէ Միլանոյի Երաժշտանոցի ուսման ծախսերը։ Երաժշտանոցի մուտքի քննութեան ընթացքին զինք կը մերժեն, առարկելով թէ ան երաժշտական տաղանդ չունի․ հետագային Երաժշտանոցը իր սխալը կը ճշդէ, իր անունը «Ճիւզեփէ Վերտի» վերանուանելով։ Պարեձի կը շարունակէ Վերտիին նեցուկ կանգնիլ․ Ճիւզեփէ դաշնակի դասեր կու տայ Պարեձիին աղջկան՝ Մարկրիթին։ Նաեւ Միլանոյի «Լա Սքալա թատրոն»ի պատասխանատուներէն, Վինչենծօ Լավինիային մօտ յարադաշնակահարի դասերու կը հետեւի։ Դասերը երեք տարի կը տեւեն եւ անոնց ընթացքին յաճախ «Լա Սքալա» թատրոնը կ՛ այցելէ։ Կը հակի օփերայի մթնոլորտին, կը ծանօթանայ Մոցարթի գործերուն։
Միլանօ, կու տայ համերգահանդէսներու շարք մը ներկայութեամբ վարչակարգի եւ արուեստի անձնաւորութիւններու։ Կը ստանայ յօրինելու պատուէրներ։ 23 տարեկանին Պուսեթոյի «Նուագախումբի Ընկերութեան» տնօրէնութիւնը կը ստանձնէ։ 4 Մայիս, 1836-ին Վերտի եւ Մարկրիթ կ՛ ամուսնանան եւ Միլանօ կը հաստատուին։ Կը յօրինէ եկեղեցական երաժշտութիւն՝ «Tantum Ergo», «Messa di Gloria», ինչպէս նաեւ աշխարհիկ երաժշտութիւն․ կը նուագակցէ Վիթորլիի, Պիանչիի, Անճոլինիի եւ Կիոթէի բանաստեղծութիւններ։
Ընտանիքը Խմբագրել
Միլանօ, շնորհիւ Մարկրիթի հօր՝ Անթոնիօ Պարեձիին, կը բնակին «Թեպալտի» առանձնատան մէջ։ Երկու զաւակներով կը բախտաւորուին՝ Վիրճինիա (27 Մարտ, 1837) եւ Իչիլիօ Ռոմանօ (11 Յուլիս, 1838)։ Սակայն 12 Օգոստոս 1838-ին զոյգը կը կորսնցնէ իր աղջնակը։
Ասպարէզ Խմբագրել
17 Նոյեմբեր, 1839-ին երիտասարդ սոփրանօ Սթրեփանիի շնորհիւ, «Լա Աքալա»յի մէջ կը ներկայացնէ իր առաջին գործը՝ «Օպերթօ»․ յենուած Անթոնիօ Փիաձայի թատերակին վրայ։ Մեծ յաջողութիւն կ՛ արձանագրէ եւ թատրոնին տնօրէնը ուրիշ պայմանագրութիւններ կ՛ առաջարկէ, որպէսզի օփերաներ յօրինէ։ Վերտի hազիւ թէ «Լա Սքալա»յի տնօրէնին հետ կատակերգակ օփերայի յօրինման պայմանագրութիւն մը ըրած է, կարճատեւ հիւանդութենէ ետք Մարկրեթ կը մահանայ։ Կնոջ մահուան գուժին մէջ ստիպուած կատակերգակը կը յօրինէ, որ սակայն ձախողութիւն մըն է։ Կ՛ինքնամեկուսանայ քանի մը ամիս ու ոչինչ կը յօրինէ։
Թատրոնի տնօրէն՝ Մերելի, կը յաջողի Վերտին համոզել նոր օփերայի մը վրայ աշխատի։ 9 Մարտ, 1842-ին, «Լա Սքալա»յի բեմէն կը ներկայացուի Վերտիին նոր յօրինած օփերան «Նապուքօ» Nabucco որ բացառիկ յաջողութիւն կ՛ ունենայ ու Վերտիին համբաւը կը տարածուի ամենուրեք։ Միաժամանակ ձայնը կը միացնէ Իտալիոյ քաղաքական միացման հոսանքին (Risorgimento)։ Մարտ 1843-ին «Նապուքօ»ն կը ներկայացուի Վիենա, իսկ Վերտիին Իտալիա վերադարձին՝ Փարմայի «Րեճօ թատրոն»ի Teatro Regio di Parma բեմէն։ Փարմա կրկին կը հանդիպի օփերայի երգչուհի Ճիւզեփինա Սթրեփոնիին։ Կը յարաբերուին եւ տարիներ ետք կ՛ ամուսնանան (1859)։
Կը յաջորդեն ուրիշ յօրինումներ, որոնց շնորհիւ Վերտի Իտալիայէն դուրս կը ծանօթացուի․ «Ի Լոմպարտի» I Lombardi (1843), «Էրնանի» Ernani (1844), «Աթիլա» Attila (1846), «Լուիզա Միլըր» Luisa Miller (1847), «Մաքպեթ» Macbet (1849)։ Իսկ 1850- 1860 տասնամեակին կը յօրինէ եւ միջազգային համբաւի կ՛ արժանանան՝ Րիկոլեթօ Rigoletto, 1851, որուն «Յեղյեղուկ կինը» La donna è mobile երգը հանրածանօթ դարձած է յատկապէս թենորներու համար յօրինուած ըլլալուն համար[3], Լա Թրավիաթա La traviata (1853), «Աշուղը» Իլ Թրովատորէ Il trovatore (1853)։ Ինչպէն նաեւ՝ «Սիչիլեան երեկոները» (Ի վեսփրի Սիչիլիանի) I vespri siciliani (1853), «Ծպտումներուն պարը» (Ուն պալօ ին մասքարա) Un ballo in maschera (1859)։
Վերտին աշխարհահռչակ դէմք մը կը դառնայ եւ զանազան մայրաքաղաքներէ հրաւէրներ կը ստանայ։ Անոր յաջորդ օփերաներուն առաջին ներկայացումը կը կատարուի Իտալիայէն դուրս բեմերէն․ «Ճակատագրին ուժը» (Լա ֆորցա դել տեսթինօ) La forza del destino (1862՝) Սուրբ Փեթերսպուրկի Կայսերական Թատրոն, «Տոն Քարլոս» Don Carlos (1867)՝ Փարիզ, «Այտա» Aida (1871)՝ Գահիրէ [4], Սուէզի ջրանցքին բացման արարողութեան ընթացքին։ «Այտա»ն կը սեպուի անոր գլուխ գործոցը։ 22 Մայիս, 1874-ին Միլանոյի Սան Մարքօ եկեղեցւոյ մէջ կը ներկայացուի «Մեսա տէ Ռեքուեմ» Messa da Requiem (կաթոլիկներու հոգեհանգստեան կարգի շարարական) գործը։ Փետրուար 1887-ին կը ներկայացուի Վերտիին «Օթելօ» Otello գործը, իսկ 1893-ին «Ֆալսթաֆ» կատակերգակ օփերան։ Վերջին գործը՝ «Չորս սուրբ կտորներ»ն է Quattro pezzi sacri․ չորս խմբերգներ։
17 Նոյեմբեր, 1897-ին երկրորդ կինն ալ կը մեռնի։
Քաղաքականութիւն Խմբագրել
Վերտի Իտալիոյ միացման մեծ հետաքրքրութիւն կը ցուցնէ եւ ձայնը կը միացնէ «Իտալիոյ քաղաքական միացման հոսանք»ին (Risorgimento)։ Իր «Նապուքօ» օփերային «Va, pensierօ» խմբերգը [5], ծանօթ նաեւ իբրեւ «Հրիայ ստրուկներուն խմբերգը», երբ առաջին անգամ կ՛ երգուի «Լա Սքալա»յին բեմէն, թատրոնի հոծ բազմութիւնը ծափակոչերով անոր կրկնումը (encore) կը պահանջէ․ այդ ժամանակներուն կառավարութեան կողմէն «կրկնել տալ»ը արգիլուած էր։ 1848-ին ազգայնական ղեկավարներէն Ճիւզեփէ Մացինի, իրմէ կը խնդրէ յօրինել հայրենասիրական ոգերգ մը։ Վերտիին 1849-ին յօրինած «Լենիանոյին կռիւը» Լա Պաթայա տի Լենիանօ La battaglia di Legnano օփերան, կը սեպուի« դիտաւորութեամբ գրուած» օփերա։ Իտալիոյ միաղումով՝ 1861, Վերտիին օփերաները կրկին կը ներկայացուին Իտալիոյ տարածքին։
Բարերարը Խմբագրել
1894-ին երգ մը կը հրապարակէ, որուն հասոյթը կը նուիրէ Սիչիլիոյ երկրաշարժին զոհերուն։ 1896-ին Վերտի կառուցել կու տայ «Երաժիշտներու Հանգստեան Տունը» Casa di Riposo per Musicisti եւ Villanova sull'Arda աւանին մէջ հիւանդանոց մը։
Մահը Խմբագրել
27 Յունիս, 1901-ին, Վերտի կը մահանայ։ Կը թաղուի նախ Միլանի Գերեզմանատունը Cimitero Monumentale։ Ամիս մը ետք մարմինը Ազգային հերոսի պատիւներով կը փոխադրուի «Երաժիշտներու Հանգստեան Տունը»ին իր կողմէ կառուցուած գետնադամբանին մէջ, երկրորդ կնոջ՝ Ճիւզեփինա Սթրեփոնի, կողքին։ Անոր երկրորդ յուղարկաւորութեան, կը մասնակցի 800 հոգինոց երգչխումբ մը (ղեկաբարութեամբ խմբավար Արթուրօ Թոսքանինիի) կ՛ երգէ «Va, pensiero» խմբերքը եւ ներկայ կը գտնուի ամէն դասակարգէ անձերէ բաղկացած հոծ բազմութիւն մը՝ 300 000 հոգի։
Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել
- ↑ Верди Джузеппе // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Archivio Storico Ricordi — 1808.
- ↑ «Յեղյեղուկ կինը» La donna è mobile, կը մեկնաբանէ Էնրիքօ Քարուզօ, 1908
- ↑ Այտա օփերա, «Մեծ Քայլը»
- ↑ «Նապուքօ» օփերա․ «Va, pensierօ» խմբերգ
- ↑ Պրիթանիքա հանրագիտարան - Ճիւզեփէ Վերտի, իտալացի յօրինող(անգլերէն)
- ↑ Դասական fm – Վերտի(անգլերէն)
- ↑ udiscovermusic – Վերտիին լաւագոյն գործերը․ 9-10-2019(անգլերէն)
- ↑ youtube – Բաժիններ Վերտիին լաւագոյն գործերէն ․ Ռիկոլեթօ, Նապուքօ, Լա Թրավիաթա, Այտա, եւայլն
- ↑ imslp – Ճիւզեփէ Վերտի(անգլերէն)
- ↑ euronews - «Ֆալստաֆ» կարակերգակ օփերայի մասին(յունարէն)
- ↑ Casa di Riposo (Casa di Riposo per Musicisti), Վերտի(յունարէն)
Արտաքին յղումներ Խմբագրել
- Անթոնիօ Պարեձի(անգլերէն)
- Ճիւզեփինա Սթրեփոնի(անգլերէն)
- Ճիւզեփէ Մացինի(ֆր.)
- «Չորս սուրբ կտորներ»(անգլերէն)
- «Երաժիշտներու Հանգստեան Տունը»(անգլերէն)
- «Յեղյեղուկ կինը»(անգլերէն)
- «Նապուքօ»(անգլերէն)
- «Նապուքօ» օփերա, «Va, pensierօ» միասնաբար կը խմբերգեն 250 երգչախումբներ՝4600 կատարողներ, հաւաքուած Վերոնայի Arena հին թատրոնին մէջ