Նոր Ջուղա

Նոր Ջուղա, նախկին քաղաք, այժմ՝ թաղամաս Իրանի Սպահան քաղաքի կազմին մէջ։ Կարեւոր կեդրոն եղեր է իրանահայութեան համար։ Հիմնադրուեր է 1606 թուականին, երբ շահ Ապպաս կամ շահ Աբբասը Արեւելեան Հայաստանէն ու յարակից տարածքներէն մօտ 300.000 հայ տեղահանեց դէպի Իրան։

Բնակավայր
Նոր Ջուղա
Երկիր	Իրան  Ղաջարական Պարսկաստան  Աֆշարեան կայսրութիւն
Հիմնադրուած է՝	1606
Անուանուած է	Ջուղա
Պաշտօնական կայքէջ	norjugha.ir

Ժամանակակից շրջան

Սուրբ Ամենափրկիչ վանք

Նոր Ջուղան եղեր է իրանաբնակ (բացառութեամբ Ատրպատականի), իսկ հետագային նաեւ հնդկաստանաբնակ հայերու հոգեւոր կեդրոն։ 19-20-րդ դարերուն մնացեր է որպէս թեմական եւ մշակութային կեդրոն։

19-րդ դարու 30-ական թուականներուն Նոր Ջուղային մէջ բնակեր է շուրջ 4 հազար հայ։ Այդ տարիներուն բացուեր էր Նոր Ջուղայի առաջին հայկական դպրոցը (1831-1853): 1858 թուականին հիմնուեր է Օրիորդաց դպրոցը, 1880 թուականին շարք մը դպրոցներ միաւորուեր եւ կազմեր են Ազգային կեդրոնական դպրոց։ 20-րդ դարու սկիզբը բացուեր է Գէորգ Քանանեան իգական դպրոցը։ 1905-1911 թուականներու իրանական յեղափոխութիւնէն յետոյ աշխուժացեր է արդէն Նոր Ջուղայի մշակութային կեանքը։ Կառուցուեր է թանգարան-մատենադարանի շէնքը (1905)։ 1930-ական թուականներուն ստեղծուեր են ազգային ակումբներ, կազմակերպուեր երգչախումբեր։ Հրատարակուեր են «Նոր Ջուղայի լրաբեր» ամսաթերթը (1904-1908), «Նոր Ջուղայի աւետաբեր (1906-1911), «Ընկեր» (1920) թերթերը եւ 10 անուն ձեռագիր կամ մեքենագիր պարբերականներ։ 1946 թուականէն սկսեր է նոր ջուղայի հայերու ներգաղթը Խորհրդային Հայաստան: 1952 թուականին Նոր Ջուղայի մէջ բնակեր է 4675, 1958 թուականին՝ 5 հազար, 1969 թուականին՝ 8 հազար, 1979 թուականին՝ 10 հազար հայ։ Ներկայիս Նոր Ջուղան Սպահանի թաղամասերէն է։ 2003 թուականի դրութեամբ հայութեան թիւը եղեր է շուրջ 7 հազար։ Գլխաւորապէս կը զբաղուին արհեստներով, տնային գործերով, զգալի թիւ կը կազմեն մանր ձեռնարկատէրերն ու առեւտրականները, մտաւորականները։

Նոր Ջուղան այժմ ունի 14 եկեղեցի (Սուրբ Ամենափրկիչ վանք, Սուրբ Աստուածածին, Սուրբ Բեթղեհէմ եկեղեցի, Սուրբ Գէորգ, Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ, Սուրբ Յակոբ, Յովհաննէս Մկրտիչ, Սուրբ Յովսէփ, (St. Catherine Convent) Սուրբ Քաթարինէ մենաստան, Սուրբ Մինաս, Ներսէս Մեծ, Սուրբ Նիկողայոս, Սուրբ Սարգիս, Սուրբ Ստեփանոս), որոնցմէ հիմնականը Սուրբ Ամենափրկիչ Վանքն է։

Գրականութիւն

• Յարութիւն Թ. Տէր Յովհանեանց, Պատմութիւն Նոր Ջուղայու որ յԱսպահան, հատոր առաջին, Նոր Ջուղա, 1880։
• Առաքելեան Հ., Պարսկաստանի հայերը, Վիեննա, 1911, էջ 31։
• Լեւոն Գ. Մինասեան, Նոր Ջուղան աւելի քան մէկ եւ քառորդ դարուն, Ս. Էջմիածին, 1999։
• Դիւան Ս. Ամենափրկիչ վանքի 1606-1960. Կազմեց Լ. Գ. Մինասեան,, Նոր Ջուղա, 1983։
• Լեւոն Գ. Մինասեան, Նոր Ջուղայի տպարանն ու իր տպագրած գրքերը, Նոր Ջուղա, 1972։
• Վահան Պայպուրտեան, Նոր Ջուղա, Երեւան, 2007։
• Աշոտ Ստեփանեան, Նոր Ջուղայի կենցաղային մշակույթը, Երեւան, 2000։
• Էլիզապէթ Թաճիրեան, Նոր Ջուղայի հայ գաղթօճախը 17-18-րդ դդ. եւրոպական աղբիւրներու մէջ, Մաս I, Երեւան, 2012։

Տե՛ս նաեւ

• Նախիջեւանի հայ բնակչութեան բռնագաղթ (1605 թ.)
• Հայ ժողովուրդի բռնագաղթը Իրան
• Սուրբ Ամենափրկիչ Վանք (Նոր Ջուղա)

Արտաքին յղումներ

• Նոր Ջուղայի Ազգային Առաջնորդարան
• Նոր Ջուղայի Ժողովուրդը Խուռներամ Շարքերով Մասնակցեց Հայոց Ցեղասպանութեան 103րդ Տարելիցի Քայլարշաւին
• Նոր Ջուղայի մէջ կայ 14 կանգուն հայկական եկեղեցի. Հետազօտող

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։