Բաղէշ

(Վերայղուած է Պիթլիս-էն)

Բաղէշ, Պիթլիս (յյուն․՝ βαλαλείςωυ, արաբերէն՝ Badlis), քաղաք Մեծ Հայքի Աղձնիք նահանգի մէջ, Վանայ լիճէն 18 ք.մ. հարաւ–արեւմուտք, ուր կը միախառնուին համանուն գետի վտակները։ Կը համապատասխանէ Աղձնիք նահանգի Սալնոձոր գաւառի գլխաւոր բերդին, որ հսկածէ Հայկական Տաւրոսի ամենամատչելի բնական լեռնանցքը՝ Չորա պահակը։ Ժամանակին բերդի անունով կոչուած է Սալնոձոր։

Բնակավայր
Բաղէշ
Երկիր  Թուրքիա
Բիթլիսի էմիրաթ
ԲԾՄ 1500 մեթր
Բնակչութիւն 52 024 մարդ (2020)
Կը գտնուի ափին Բիթլիս?
Ժամային գօտի UTC+3։00
Փոստային ցուցանիշ 13000
Պաշտօնական կայքէջ bitlis.bel.tr(թուրք.)

Բաղէշի տարածքը, սկզբնական շրջանին, եղած է միայն բերդ։ Յետագային բերդի տարածքին հիմնած են քաղաքը, իսկ բերդը դարձած է միջնաբերդ։

Բաղէշի մասին առաջին անգամ յիշատակած է Սեբեոսը, իսկ որպէս քաղաք Պաղաղէշի մասին առաջին անգամ յիշատակած է Թովմա Արծրունին։ Յունական աղբիւրներուն մէջ Պիթլիսը կը յիշատակեն Պալալեզա, Պալալէյսա անուանումներով, արաբական աղբիւրներուն մէջ՝ Պեդլիս, Պադլիս, իսկ թուրքականին մէջ՝ Պիդլիս, Պիթլիս ձեւերով։[1]

Անուան ստուգաբանութիւն Խմբագրել

Պիթլիս անուանումը կապուած է Ալեքսանդր Մակեդոնացիի հետ։ Ան իր Լիս Զօրավարին բերդ կառուցել տուած է իր գրաւած բնակավայրին մէջ, իսկ ետքը ետ գալով այն չէ կարցած զայն դարձեալ գրաւել։ Ան բերդն անուանած է Պեդլիս, որ թարգմանաբար կը նշանակէ «Չար Լիս»։[1]

Բաղէշ անուանումը կապուած է աւանդութեան մը հետ, որուն համաձայն ձմրան գոմի դուռը բաց կը մնայ։ Էշը գոմից դուրս կու գայ եւ «Ջլիֆտա» ձորն իյնալով կը սառի ու կը սատկի։ Էշին տեսնողները կ՛ըսեն՝ պաղ էշ, ուրկէ ալ ետքը առաջացած է Պաղէշ, իսկ ապա Բաղէշ անուանումները։[2]

Քաղաքի անունները Խմբագրել

Բաղէշ քաղաքի պատմական անունները հետեւեալն են. Ապիպիթլիս, Ապի-Պիթլիզ, Պադլիս, Պալալեզա, Պալալէյսա, Պաղաղեշ, Պեդլիս, Պեթլիս, Պիթլիս, Շահաստան Բաղէշ, Պիթլիզ, Պիտլիս, Սալնաձոր, Սալնոձոր։[1]

Բնակչութիւն Խմբագրել

Տարի Բնակչութիւն
2000 44 923 մարդ
2010 43 109 մարդ
Տարի Բնակչութիւն
2018 52 721 մարդ
2019 52 015 մարդ
Տարի Բնակչութիւն
2020 52 024 մարդ

Կլիմայ Խմբագրել

Բաղէշի ձմեռը ցուրտ է, ձիւնառատ։ Գարնան ու ամրան, հարաւաային շրջաններուն մէջ, արեւի ճառագայթներու ներգործութիւնը կը բազմանայ եւ ձորալանջերու խոնաւ հողը կը ծածկուի թաւ բուսականութեամբ։ Օդն առողջարար է, սառնորակ ջուրերը՝ առատ։[3]

Բուսականութիւն Խմբագրել

Բաղէշն ունէր փարթամ բուսականութիւն։ Փողոցները զարդարուած էին ուռենիներով եւ բարտիներով։ Առաձնատները շրջափակուած էին խաղողներով լի պտղատու այգիներով եւ պտղատու պարտէզներով։[1]

Լինչը գրած է, որ այդ բնական պայմաններու շնորհիւ խաշնարած ցեղերն իրենց դարաւոր տիրապետութեան ընթացքին չեն կարցած ոչնչացնել Բաղէշի առատ բուսականութիւնը։ Դեռեւս XIII դարուն արաբ աշխարհագիր Եագուպ ալ–Համաուին Արմինիայի Պաթլիսը կը յիշատակէ որպէս «մրգառատ քաղաք»։ Գրեթէ բոլոր տուներն ունէին այգիներ։ Այդտեղ կ'աճէր տանձ, խնձոր, սալոր, ծիրան, խաղող, թուզ, սերկեւիլ, նուռ, բալ, կեռաս, թութ, ընկոյզ, կաղին[3]:

Աղբիւրներ Խմբագրել

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 «Հայաստանի Եւ Յարակից Շրջանների Տեղանունների Բառարան», հտ. 1, էջ 685-686
  2. «Հայաստանի Եւ Յարակից Շրջանների Տեղանունների Բառարան», հտ. 1, էջ 573, Բաղէշի գաւառակ
  3. 3,0 3,1 ՀՍՀ, հտ 2, էջ 254-256, Արսիս
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։