Ուիքիփետիա

«Կուր» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
Չ Werldwayd տեղափոխեց էջը «Կուր (արեւմտահայերէն)»-էն «Կուր»
կատեգորիայի հեռացում using AWB
Տող 1.
 
{{ԱՀ}}
{{Արևելահայերեն|Կուր}}
Տող 35 ⟶ 34՝
 
== Աշխարհագրական դիրք ==
'''Կուր գետ''', ([[Գուգարք (արեւմտահայերէն)|Գուգարք]]ի եւ [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]]ի բարբառներով՝ ''Քուռ'', թրքերէն՝ ''Kura'', [[Վրացերէն|վրացերէն]]՝ მტკვარი - ''Mtkvari'', ազրպէյճաներէն՝ ''Kür'', [[յունարէն]]՝ ''Κύρος'')։ Գետը կը պատկանի [[Կասպից ծով]]ու աւազանին։ Երկարութիւնը 1,515 քմ է։ Հայկական բարձրաւանդակին կը պատկանի անոր վերին հոսանքը։ Սկիզբ կ՛առնէ [[Հայկական Լեռնաշխարհ (արեւմտահայերէն)|Հայկական լեռնաշխարհ]]ի [[Փոքր Կովկաս (արեւմտահայերէն)|Փոքր Կովկաս]]ի հարաւ հիւսիսային հրաբխային բարձրաւանդակէն՝ [[Մեծ Հայք (արեւմտահայերէն)|Մեծ Հայքի]] Տայք նահանգի Արծիան (Արսիան) եւ անոր շարունակութիւնը կազմող Մեծրանց (այժմ Սողանլուղ) լեռներէն<ref>[https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6]</ref>, Կող (թրքերէն ''Göle'') գաւառի Կրիակունք լեռնադաշտէն․ (այժմ՝ [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիա]])։ Կուրը կը հոսի դէպի արևմուտք՝ [[Արտահան (քաղաք)|Արտահան]], ջրելով համանուն դաշտը, կը դառնայ դէպի հիւսիս՝ [[Ջաւախք (արեւմտահայերէն)|Ջաւախք]] և արևելք՝ [[Վրաստան (արեւմտահայերէն)|Վրաստան]], ջրելով [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]]ի դաշտը։ Հոսքը կը շարունակէ դէպի հարաւ-արեւելք՝ [[Ազրպէյճանի Հանրապետութիւն|Ազրպէյճան]]։ [[Կասպից ծով]]ը կը թափի [[Արաքս (արեւմտահայերէն)|Արաքս]]ին միանալէն ետք։
 
Անոր հոսքը կը զսպուի երկու ամբարտակներով․ մէկը [[Վրաստան (արեւմտահայերէն)|Վրաստան]]ի մայրաքաղաք [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]]ին մօտ եւ միւսը [[Ազրպէյճանի Հանրապետութիւն|Ազրպէյճան]] մտնելուն պէս, ուր Մինկաչեւիրի (''Mingachevir'') արուեստական լիճը կը կազմէ։
Տող 41 ⟶ 40՝
== Պատմական անդրադարձ ==
[[Կովկաս (արեւմտահայերէն)|Կովկաս]]ի շրջանը բնակուեցաւ հին ժամանակներէն։ Կուր գետին հովիտին շուրջ մարդոց հիմնական զբաղումը մօտ 4.500 տարիներէ ի վեր եղաւ հողագործութիւնը։ Պետութիւններ կազմուեցան, մշակոյթներ զարգացան․ սակայն ք․ա․ մօտաւորապէս 1․200 թ․ անոնց մեծ մասը քայքայուեցաւ բնական աղէտներու եւ բարբարոս ցեղերու ներխուժումներուն պատճառով։ Մարդու անսանձ շահագործումին իբր հետեւանք՝ անտառներու եւ առօտավայրերու հետզհետէ նուազումը, պատճառ դարձաւ ողողումներու թափին աճման․ այսպէս 20-րդ դարուն կէսէն գետի հոսանքին կառուցուեցան ջրամբարտակներ եւ ջրանցքներ, որոնք ալ աւելի նուազեցուցին անոր հոսքը եւ խորութիւնը։ Նաեւ ջուրը պղծուեցաւ [[Վրաստան (արեւմտահայերէն)|Վրաստան]]ի [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]] եւ Ռուստաւի քաղաքներուն ճարտարարուեստական գործարաններէն․ գետին մէջ կը թափէին մետաղներու տեսակներ՝ կոբալդ (''cobalt''), անագ (''tin''), նիքէլ (''nickel'') եւ կաղմիոն (''cadmium'')։
Ժամանակին՝ մինչեւ [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]] նաւարկելի գետը, դարձաւ դանդաղ ու ծանծաղ։ <ref>[https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%8D%CF%81%CE%BF%CF%82_%CF%80%CE%BF%CF%84%CE%B1%CE%BC%CF%8C%CF%82] յունարէն</ref>
 
2002 թ, Հայաստանը, Վրաստանն ու Ազրպէյճանը համաձայնեցան բարելաւելու Կուր եւ Արաքս գետերուն աւազանը։<ref>[https://fr.wikipedia.org/wiki/Koura_(fleuve)]{{ref-fr}}</ref>
Տող 48 ⟶ 47՝
=== Անուանում ===
Ըստ աւանդութեան՝ Կուր գետի անունը դրած են [[Հայեր (արեւմտահայերէն)|հայ]], վրացի և աղուան ժողովուրդները՝ ի նշան անոնց կուռ բարեկամութեան։
 
Ըստ Ստրաբոնի (''Στράβων'')՝ գետը անուանուեցաւ Կուր, ի պատիւ պարսից արքայ Կիւրոս Մեծին։
 
Վրացերէնով ''Mt'k'vari'' անունը (հին վրացերէնով՝ ''Mt'k'uari''), կը նշանակէ հանգիստ ջուր։<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Kura_(Caspian_Sea)]{{ref-en}}</ref>
Տող 94 ⟶ 93՝
 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
{{ծանցանկ}}
 
== Աղբիւրներ ==
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Կուր» էջէն