«Վահան Թոթովենց» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
կատեգորիայի հեռացում, replaced: → (3) using AWB
Տող 1.
 
{{Արևելահայերեն|Վահան Թոթովենց}}
{{Տեղեկաքարտ Անձ (արեւմտահայերէն)
Տող 30 ⟶ 29՝
}}
'''Վահան Թոթովենց''' ([[1 Սեպտեմբեր]] [[1889]], [[Խարբերդ]] - [[18 Յուլիս]] [[1938]]), հայ դասական գրող, արձակագիր, հրապարակախօս եւ մանկավարժ:
[[Արեւմտեան Հայաստան]]ի Խարբերդ քաղաքը ծնած, [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ |Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]ուն մէջ ուսանած եւ [[խորհրդային Հայաստան (արեւմտահայերէն)|խորհրդային Հայաստան]]ի մէջ հաստատուած Թոթովենց այն հազուագիւտ հայ գրողներէն է, որու ստեղծագործութիւններուն մէջ համադրուած են արեւմտահայ, սփիւռքահայ եւ խորհրդահայ գրականութեան տարրերը։ Բազմաթիւ այլ մտաւորականներու բախտակից Թոթովենց 1938-ին [[ստալին (արեւմտահայերէն)|ստալին]]եան մաքրագործումներու զոհերէն է։
 
== Կենսագրութիւն ==
Տող 36 ⟶ 35՝
Ծնած է Խարբերդ գաւառի Մեզրէ քաղաքը, որ Մամուրէթ-էլ-Ազիզի կուսակալութեան կեդրոնն էր։ Վահանի հայրը Ակնի մեծահարուստ Թոթովայենց գերդաստանէն էր, որոնք ԺԸ. դարուն ուրիշ հայ ընտանիքներու հետ տեղափոխուած էին Մեզրէ։ Թոթովենցի ընտանիքը ունեցած է երկյարկանի տուն մը Մեզրէէն Խարբերդ տանող մայրուղիին վրայ, որ նշանաւոր էր որպէս հեռու երկիրներէն եկող-անցնող քարաւաններու միակ անցուղին ու իջեւանատեղին։ Քաղաքի Կեդրոնական վարժարանին մէջ աշակերտած է [[Ռուբէն Զարդարեան]]ի։ Տակաւին պատանի՝ [[1908]]-ին, կ'երթայ [[Պոլիս]], յետոյ կ'անցնի Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ, ուր կը ստանայ համալսարանական ուսում Ուիսքոնսընի համալսարանին մէջ։
 
[[1915]]-ին կամաւոր գրուելով կը մեկնի [[Անդրկովկաս]]՝ պատերազմի։ Կռուած է Վանի եւ Էրզրումի մէջ։ Ան զօրավար Անդրանիկի մտերիմներէն էր, անոր թիկնապահ-թարգմանիչը<ref>[http://www.ysu.am/persons/hy/Vahan-Totovenc Վահան Թոթովենց]</ref>: Յովհաննէս Թումանեանի հետ հասարակական լայն գործունէութիւն տարած է, օգնած՝ գաղթականներուն։
 
1917-1918 թուականներուն [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]] է, ուր կը գրէ ու կը հրատարակէ պատմուածքներ, կը ստանձնէ խմբագրական պատասխանատուութիւններ։ Կը խմբագրէ [[Անդրանիկ Օզանեան|զօրավար Անդրանիկ]]ի հրատարակած «Հայաստան» օրաթերթը, կը մասնակցի Անդրկովկասի մշակութային կեանքին։
Պատերազմէն ետք Վ.Թոթովենց կը մեկնի Ամերիկա, ուր կ'ապրէին իր հարազատները:
 
[[1920 Մայիս]]ին Թոթովենց Կովկասէն կը մեկնի Կ. Պոլիս։ Քանի մը ետք, կ՚անցնի Միացեալ Նահանգներ։ [[1922]]-ին կը վերադառնայ Պոլիս է, իսկ տարուան վերջաւորութեան կը հաստատուի [[Հայաստան]]։ Հոն կը զբաղի առաւելաբար գրականութեամբ։ Կը գրէ պատմուածքներ, վիպակներ, վէպեր՝ մեծ մասը կէս ինքնակենսագրական բնոյթի։ Գրած է նաեւ թատերգութիւններ, ըրած է թարգմանութիւններ։ 1922-ին վերադարձած է հայրենիք եւ նուիրուած խորհրդահայ մշակոյթին: Խմբագրած է «Շեշտ» երգիծական պարբերականը (1923):
 
[[1925]]-էն [[1932]], [[Երեւան]]ի համալսարանը դասախօսած է [[անգլերէն]] եւ օտար գրականութիւններ։ 1934-ին Մոսկուայի մէջ կը մասնակցի խորհրդային գրողներու Ա. համագումարին։
Տող 62 ⟶ 61՝
[[1916]]-[[1920]] թուականներուն կը հրատարակէ «Իմ հօրաքոյրը» ([[1916]]), «Տոնոն» (1917) վիպակները, «Ողբ անմահութեան» (1916), «Արեւելք» ([[1918]]) վիպերգները, «Դոկտոր Պուրպոնեան» ([[1918]]) երգիծական վէպը, արձակ բանաստեղծութիւններ, հրապարակագրական ու գրականագիտական յօդուածներ, որոնց մեջ արտայայտուած է Թոթովենցի մտահոգութիւնը հայ ժողովուրդի ազգային-քաղաքական ճակատագիրին մասին։
 
[[1923]]-ին Երեւանի մէջ կը խմբագրէ «Շեշտ» երգիծական ամսագիրը, [[1924]]-[[1926]] թուականներուն կ'աշխատի [[Երեւանի պետական համալսարան]]ին մէջ, «Սովետական Հայաստան» թերթի խմբագրութեան մէջ։ Եղած է համալսարանի գիտնական քարտուղարը: Դասաւանդած է անգլերէն եւ արտասահմանեան գրականութիւն: Սակայն անոր կոչումը, գրականութիւնն էր: Անոր առաջին պատմուածքներուն ու վէպերուն նիւթը առնուած էր հայրենի Խարբերդէն ու ամերիկեան իրականութենէն, պատերազմի ընթացքին եւ Եղեռնի տարիներուն հայ ժողովուրդի կրած տառապանքներէն
Այս շրջանին կը հրատարակէ անոր «Մահուան պատալիոն» (1923), «Պողպատի ճաշ» ([[1924]]), «Նոր Բիւզանդիոն» ([[1925]]), «Սասմայ ծռեր» ([[1925]]), «Հրդեհ» ([[1927]]) խաղարկային ստեղծագործութիւնները, վիպակներ, բազմաթիւ ակնարկներ, պատմուածքներ եւ յօդուածներ։ «Նոր Բիւզանդիոն» թատերախաղը կ'արժանանայ համամիութենական մրցանակի, կը թարգմանուի եւ կը բեմադրուի տարբեր երկիրներու մէջ, որոնցմէ [[Փարիզ (արեւմտահայերէն)|Փարիզ]]ի մէջ։
 
[[1929]]-[[1936]] թուականները Թոթովենցի ստեղծագործական կեանքին արգասաւոր շրջանն է. լոյս կը տեսնեն «Ամերիկա» ([[1929]]) պատմուածաշարքը, «Աղաւնիներ» ([[1934]]), «Բաց կապոյտ ծաղիկներ» ([[1935]]) պատմուածքները եւ բազմաթիւ այլ գործեր։
 
Հայֆիլմի մէջ «Բաց կապոյտ ծաղիկներ» պատմուածքին հիման վրայ նկարահանուած է «[[Կտոր մը երկինք]]» ֆիլմը։
 
Անդրկովկասի մէջ դարասկիզբի յեղափոխական իրադարձութիւնները արտացոլացած են «Պաքու» ([[1930]]-[[1934]]) եռահատոր վէպին մէջ, որու բնորոշ է ժողովուրդին կեանքի լայն ընդգրկումը, անոր պատմութեան, կենցաղի ու ազգային նկարագիրի իրական պատկերին մէջ։ Թոթովենցի լաւագոյն գործերէն են [[«Կեանքը հին Հռոմէական ճանապարհի վրայ»]] ([[1933]]) ինքնակենսագրական վէպը, «Հրկիզուած թղթեր» ([[1934]]), «Յովնաթան որդի Երեմիայի» ([[1934]]) վիպակները, «Երկու սուր» ([[1930]]), «Պաքու-Լոնտոն», «Մոխրակոյտ» ([[1936]])։
 
 
 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
 
== Գրականութիւն ==
* [[Սեւակ Արզումանեան]], Վահան Թոթովենց, Երեւան, Հայպետհրատ, 1961, 312 էջ։
* Նորայր Ադալեան, Թոթովենց, Երեւան, 1994։
*[[Դաւիթ Գասպարեան|Դաւիթ Գասպարեան,]], Փակ դռների գաղտնիքը, Երեւան, 1994։
* Մանուկեան Ս., Վահան Թոթովենց, Երեւան, 1959։
 
Տող 89 ⟶ 86՝
 
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից|2017 թվականի [[Կաղապար:Օրվա հոդված/Սեպտեմբերի 1, 2017 թ.|սեպտեմբերի 1]]}}
 
[[Կատեգորիա:1889 ծնունդներ (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:1937 մահեր (արւմտ․)]]