«Ագաթանգեղոս» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Ագաթանգեղոս''' (Ե. - Զ. դար) հայ գրականութեան Ոսկեդարի պատմիչ, «Պատմութիւն Հայոց» երկի (հայտնի է նաև «Գիրք Ս. Գրիգորիսի» կամ «Պատմութիւն Եւ Վարք Ս. Գրիգորի» անուններով) հեղինակ։ Ագաթանգեղոս անունը յունական ծագում ունի, կը նշանակէ «բարի հրեշտակ», «բարի լրաբեր» տիրոջ կողմէ ուղարկուած աւետաբեր ([[Յունարէն|յունարէն]]՝ αvγαϑοvς՝ բարի, ανγγελος հրեշտակ, լրաբեր):

Գիրքը միջնադարուն թարգմանուած է յունարէն, [[Արաբերէ|արաբերէ]]ն, լատիներէն, վրացերէն եւ այլ լեզուներով, իսկ վերջերս թարգմանուած եւ հրատարակուած է իտալերէն, ֆրանսերէն, գերմաներէն, ռուսերէն, [[Անգլերէն |անգլերէն]] եւ արեւելահայերէն:

«Պատմութիւն Հայոց»-ի ստեղծման թուականը եւ հեղինակի հարցը գիտական լուրջ վէճերու առարկայ է։ Ագաթանգեղոս իր գիրքի յառաջաբանին մէջ ինքզինք կը ներկայացնէ որպէս [[Լատիներէ|լատիներէ]]նի եւ [[Յունարէն|յունարէն]]ի գիտակ հռոմէացի, որ արքունի քարտուղարի պաշտօնով եկած է [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստան]] եւ Տրդատ գ.-ի հրամանով գրած է իր Պատմութիւնը։

Ըստ [[Նիկողայոս Մառ (արեւմտահայերէն)|Նիկողայոս Մառ]]ի, Գրիգորի լուսաւորչական գործունէութեան մասին Դ․ դարուն եղած են զանազան զրոյցներ, որոնք վերապատմած եւ վերամշակած է [[Մեսրոպ Մաշտոց (արեւմտահայերէն)|Մեսրոպ Մաշտոց]] երկը կոչելով Ագաթանգեղոս՝ Αγαθάγγελος, որ կը նշանակէ լաւ, բարի լուր տուող, լրատու կամ լրաբեր կամ բարի հրեշտակութիւն բերող։ Ագաթանգեղոսի ուսումնասիրութեամբ զբաղած են նաեւ Յ. Տաշեանը, Գ. Զարբհանալեանը, Գր. Խալաթեանցը, Բ. Սարգիսեանը, Գ. Տէր–Մկրտչեանը, [[Մանուկ Աբեղեան|Մ. Աբեղեան]]ը, [[Նիկողայոս Ադոնց (արեւմտահայերէն)|Ն. Ադոնց]]ը, Կ. Մելիք–Օհանջանեանը, Ժ. Կարիթը, Ա. Տէր–Ղեւոնդեանը, Պ. Մուրատեանը։ Այժմ կ՝ իշխէ այն տեսակէտը, որ Ա. հայ պատմագիր է, որ անոր երկը գրուած է Ե․ դարու առաջին կէսի հիւթեղ ու կենդանի [[Հայերէն|հայերէն]]ով:

Ագաթանգեղոսի երկին մէջ իրադարձութիւններու եւ դէպքերու պատճառականութիւնն ու վերլուծութիւնը անտեսուած են։ Պատմութեան առաջ մղիչ ուժը հրաշքն ու հրաշագործութիւնն են։ Ամէն ինչ կը բացատրուի Աստուծոյ միջամտութեամբ եւ գերբնական ուժերու մասնակցութեամբ։ Կեանքը պայքար է լոյսի ու խաւարի, Աստուծոյ եւ [[Սատանայ|սատանայ]]ի, հաւատացեալի եւ անհաւատի միջեւ, այսպէս մեհեանները կը քանդուին [[Խաչ (արեւմտահայերէն)|խաչ]]ի զօրութեամբ, մարդակերպ հրեշներն ու դեւերը կը ցրուին լուսաւորիչի միջոցով՝ խաչի ազդեցութեամբ, խոզ-խոզակերպ Տրդատն ու անհաւատ հայ իշխանները կ՝ ընկճուին եւ փրկութիւն կը գտնեն լուսաւոր Աստուծոյ միջնորդութեամբ եւ այլն։ Գործող անձերն այդ հակամարտ գերբնական ուժերու մարմնացումներն ու կրողներն են միայն։ Ագաթանգեղոսը նաեւ կը ձգտի հիմնաւորել հայ եկեղեցւոյ ազգային ինքնուրոյնութիւնը «առաքելական ծագումը» եւ «գերապատիւ արժանիքը»։ Ագաթանգեղոսի Պատմութիւնը ունի նաեւ գեղարուեստական արժէք։

Ագաթանգեղոսի երկը, որպէս [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստան]]ի պատմութեան աղբիւր, իր տեսակի մէջ թերեւս միակն է, որ կու տայ Հայաստանի դարձը, նիւթեր հայ [[Հեթանոսութիւն|հեթանոս]]ական կրօնքի եւ ժողովրդական հաւատալիքներու մասին, կ՝արտացոլէ հին ու նոր կրօնքներու՝ քրիստոնէութեան ու հեթանոսութեան պայքարի աստիճանական զարգացումը, առաջինի վերջնական յաղթանակը։ Վերջապէս, Ագաթանգեղոս կը հաղորդէ բաւական հարուստ տեղեկութիւններ Հայաստանի նախարարական կազմի, ներքին կեանքի, [[Աշխարհագրութիւն|աշխարհագրութեան]] եւ [[Տնտեսութիւն|տնտեսութեան]] մասին։