15 615
edits
Չ
clean up, replaced: Պարսկաստան (արեւմտահայերէն) → Պարսկաստան, ՀՀ (արեւմտահայերէն) → ՀՀ, Բագրատունի (արեւմտահայերէն) → Բագրատունի, using AWB
Չ (clean up, replaced: ՀԽՍՀ (արեւմտահայերէն) → ՀԽՍՀ (2), ԽՍՀՄ (արեւմտահայերէն) → ԽՍՀՄ, Իրան (արեւմտահայերէն) → Իրան, Փարիզ (արեւմտահայեր using AWB) |
Չ (clean up, replaced: Պարսկաստան (արեւմտահայերէն) → Պարսկաստան, ՀՀ (արեւմտահայերէն) → ՀՀ, Բագրատունի (արեւմտահայերէն) → Բագրատունի, using AWB) |
||
|
=== Հին շրջան ===
==== Վանի թագաւորութեան ժամանակաշրջանին ====
Մ.թ.ա. 3-1-ին հազարամյակներն սկսած հանդէս եկան առաջին պետական կազմաւորումները, որոնց շարքին մէջ կ՛առանձնանար [[Վան]]ի կամ [[Արարատի թագաւորութիւն]]ը([[Ուրարտու (արեւմտահայերէն)|Ուրարտու]])<ref>Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 32</ref>։ [[Ուրարտական թագաւորութիւն|Ուրարտական թագաւորութեան]] ժամանակաշրջանին (Ք.ա. 9-6դդ.) Արցախը յայտնի էր Ուրտեխե-Ուրտեխինի անուամբ։ Արցախի՝ որպէս [[Հայաստան
==== Երուանդունիներու օրով ====
==== Արշակունեաց հարստութեան օրով ====
[[66 թուական]]ին [[Արշակունեաց հարստութիւն|Արշակունեաց հարստութեան]] շրջանին Արցախը նոյնպէս կը գտնուէր հայկական միասնական պետութեան կազմին մէջ<ref>Մկրտչյան. Շ., «Արցախ», Երևան, 1991, էջ 26</ref>։ Այդ մասին կը վկայէ հռոմէական կայսր՝[[Ներոն (արեւմտահայերէն)|Ներոնի]] ժամանակներէն [[Հռոմ
==== Հայաստանի առաջին բաժանումէն ետք ====
=== Միջնադար ===
==== Արաբական տիրապետութեան ժամանակաշրջանին ====
[[652]] թ. [[Թէոդորոս Ռշտունի]]ն [[Ասորիք (արեւմտահայերէն)|Ասորիքի]] եւ [[Վերին Միջագետք (արեւմտահայերէն)|Վերին Միջագետքի]] կառավարիչ [[Մուավիայ]]ի հետ պայմանագիր ստորագրեց, որուն միջոցով Հայաստանը պահպանեց իր ներքին ինքնավարութիւնը<ref>Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 85</ref>։ Սակայն Սեբէոսի վկայութեամբ բանակցութիւններուն մէջ Հայաստանը Սիւնիքէն եւ Արցախէն զատ կը դիտարկուէր։ Իրավիճակը փոխուեցաւ Թէոդորոս Ռշտունիի մահէն ետք, երբ գահակալուեցաւ անոր փեսան՝ Համազասպ Մամիկոնեանը։ Ան յաջողեցաւ իր իշխանութեան տակ դնել Մեծ Հայքի գրեթէ բոլոր գաւառները՝ որոնցմէ է Արցախը։ Այդ տարիներուն տեղի ունեցած հակաարաբական ընդվզումները վերջնականապէս ունեցան իրենց արդիւնքը եւ [[885]] թ. արբական խալիֆայութիւնը ճանաչցաւ [[Աշոտ Ա Բագրատունի
==== Սելճուք-թուրքերու արշաւանքներու ժամանակ ====
[[Բնական հումք (արեւմտահայերէն)|Բնական հումքի]] հնարաւորութիւններով պայմանաւորուած՝ Արցախ-[[Ղարաբաղ (արեւմտահայերէն)|Ղարաբաղի]] մէջ աւանդաբար գործած են [[շերամորդ (արեւմտահայրեէն)|շերամորդի]] [[բոժոժ (արեւմտահայերէն)|բոժոժի]] նախնական մշակման, [[մետաքսագործութիւն|մետաքսագործութեան]], [[գորգագործութիւն|գորգագործութեան]], [[գինեգործութիւն|գինեգործութեան]], [[մետաղաձուլութիւն|մետաղաձուլութեան]], օղեթորման ([[թութ (արեւմտահայերէն)|թութէն]] եւ [[խաղող (արեւմտահայերէն)|խաղողէն]]) գործատներ, [[բրուտագործութիւն|բրուտագործութեան]] կետեր, [[կղմինտր]]ի, [[սայլ (արեւմտահայերէն)|սայլերու]], [[կառք (Արեւմտահայերէն)|կառքերու]] պատրաստման, [[կոշիկ (արեւմտահայերէն)|կոշիկի]], [[կարի արհեստանոցներ (Արեւմտահայերէն)|կարի արհեստանոցներ]], [[ձիթհան (արեւմտահայերէն)|ձիթհաններ]], [[ջրաղաց (արեւմտահայերէն)|ջրաղացներ]] եւ այլն։ ԼՂՀ Մարտակերտի շրջանի տարածքին մէջ [[ֆրանսացիներ (արեւմտահայերէն)|ֆրանսացիները]] դեռեւս 19-րդ դարուն արդիւնահանած են բազմամետաղներու հանքանիւթ։ Շուշիի մէջ գործած է ջրէկ (30 կՎտ)։
Արցախ-Ղարաբաղի մէջ, բոժոժի վերամշակումը սկսած են 19-րդ դարու 60-ական թուականներուն։ Մինչեւ [[1918]] թուական, երկրամասին մէջ գործած են մետաքսաթելի 36 եւ թելի ոլորման 10 գործատներ։ Արտադրած մետաքսաթելը սպառած է [[Ռուսաստան (արեւմտահայերէն)|Ռուսաստանի]] ու [[Ֆրանսա (արեւմտահայերէն)|Ֆրանսայի]] մէջ, իսկ գորգերը՝ [[Պարսկաստան
=== Գիւղատնտեսութիւն ===
== Լեռնային Ղարաբաղի զինուած հակամարտութեան վերջին զարգացումներ ==
* 12 Նոյեմբեր 2014 թուականին ղարաբաղա-ազրպէյճանական սահմանի արեւելեան մասի օդային տարածքին մէջ ժամը 13.45-ի սահմաններուն մէջ ուսումնավարժական թռիչքի ժամանակ ազրպէյճանական զինուած ուժերու կողմէն հրադադարի ռեժիմի խախտման արդիւնքին խոցուած է ԼՂՀ ՌՕՈւ ՄԻ-24 ուղղաթիռը։ Ուղղաթիռի խոցման արդիւնքին մէջ անձնակազմի բոլոր երեք անդամները զոհուած են<ref>[https://news.am/arm/news/238879.html Վարժանքի ժամանակ ադրբեջանական կողմը խոցել է ԼՂՀ բանակի ուղղաթիռը]</ref><ref>[http://www.tert.am/am/news/2014/11/13/artsrun-hovhannisian/ Տեսանյութը ևս մեկ անգամ ապացուցում է, որ ԼՂՀ ՌՕՈւ ուղղաթիռները չեն խախտել սահմանը և չեն գրոհում. Ա. Հովհաննիսյան]</ref>։
* [[13 Նոյեմբեր]] 2014 թուականին Ազրպէյճանը ԼՂՀ-ի (Արցախ) տարածքը ոչ թռիչքային գոտի հայտարարած է եւ այդ մասին տեղեկացուցած է Քաղաքացիական միջազգային կազմակերպութեան անդամներուն<ref>[http://www.tert.am/am/news/2014/11/13/azer-mfa/ Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն ԼՂՀ տարածքը ոչ թռիչքային գոտի է հայտարարել]</ref>։ Սակայն այդ հայտարարութենէն ժամեր ետք, ըստ «tert.am» կայքի տեսաձայնագրութեան, [[
== Մշակոյթ ==
| |||