«Արցախի Հանրապետութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

[[652]] թ. [[Թէոդորոս Ռշտունի]]ն [[Ասորիք (արեւմտահայերէն)|Ասորիքի]] եւ [[Վերին Միջագետք (արեւմտահայերէն)|Վերին Միջագետքի]]ի կառավարիչ [[Մուավիայ]]ի հետ պայմանագիր ստորագրեց, որուն միջոցով Հայաստանը պահպանեց իր ներքին ինքնավարութիւնը<ref>Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 85</ref>։ Սակայն Սեբէոսի վկայութեամբ բանակցութիւններուն մէջ Հայաստանը Սիւնիքէն եւ Արցախէն զատ կը դիտարկուէր։ Իրավիճակը փոխուեցաւ Թէոդորոս Ռշտունիի մահէն ետք, երբ գահակալուեցաւ անոր փեսան՝ Համազասպ Մամիկոնեանը։ Ան յաջողեցաւ իր իշխանութեան տակ դնել Մեծ Հայքի գրեթէ բոլոր գաւառները՝ որոնցմէ է Արցախը։ Այդ տարիներուն տեղի ունեցած հակաարաբական ընդվզումները վերջնականապէս ունեցան իրենց արդիւնքը եւ [[885]] թ. արբական խալիֆայութիւնը ճանաչցաւ [[Աշոտ Ա Բագրատունի]]ի Մեծ Հայքի նահանգի թագաւորութիւնը։ Այսպիսով, Հայաստանը վերականգնեց իր անկախութիւնը եւ Արցախ աշխարհը նորէպ յայտնուեաւ համահայկական պետութեան կազմին մէջ։

Անդրկովկասի մէջ, խորհրդային կարգերու հաստատումը ուղեկցուեցաւքաղաքական նոր կարգերու ստեղծմամբ։ Լեռնային Ղարաբաղը Ազրպէյճանի եւ Հայաստանի միջեւ վիճելի տարածք է, որ ճանչցուած է նաեւ Խորհրդային Ռուսաստանի կողմէն։ Օգոստոս 1920 թուականին [[Խորհրդային Ռուսաստան (արեւմտահայերէն)Ռուսիա|Խորհրդային Ռուսաստանի]] եւ [[Հայաստանի Հանրապետութիւն|Հայաստանի Հանրապետութեան]] միջեւ կնքուած համաձայնագրով, ռուսական զօրքերը ժամանակաւորապէս տեղակայուեցան Լեռնային Ղարաբաղի մէջ։ Հայաստանի մէջ խորհրդային կարգերու հաստատումէն անմիջապէս ետք, 30 Նոյեմբեր 1920 թուականին Ազրպէյճանի կոմկուսի Կենտկոմի քաղբիւրոյի եւ կազմբիւրոյի համատեղ նիստին մէջ ընդունուեցաւ որոշում մը, ըստ որուն Ազրպէյճանի բանւորագիւղացիական կառավարութեան կողմէն կը յայտարարուի, որ Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ եղած սահմանային վիճերը վերջացած կը համարեն<ref name="ReferenceA">Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 307</ref>։ Որուն իբրեւ արդիւնք, Լեռնային Ղարաբաղը, Զանգեզուրը եւ Նախիջեւանը կը համարուին Հայաստանի սոցիալիստական հանրապետութեան մաս։ Այդ որոշումը վաւերացուեցաւ 1 Դեկտեմբեր 1920 թուականին [[Պաքու]]ի խորհուրդի ընդլայնուած նիստին մէջ ընդունուած հռչակագրով<ref>«Կոմունիստ», 2 դեկտեմբերի, 1920, Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխությունը և սովետական իշխանության հաղթանակը Հայաստանում, ժողովածու, Երևան, 1957, էջ 497-498</ref>։ [[Լեռնային Ղարաբաղ (արեւմտահայերէն)|Լեռնային Ղարաբաղի]], [[Զանգեզուր (արեւմտահայրեէն)|Զանգեզուրի]] եւ [[Նախիջեւան]]ի նկատմամբ հաւակնութիւններէն հրաժարելու մասին Խորհրդային Ազրպէյճանի հայտարարութեան եւ Հայաստանի ու Ազրպէյճանի կառավարութիւններուն միջեւ համաձայնութեան հիման վրայ՝ Յունիս 1921 թուականին, Հայաստանը, նաեւ Լեռնային Ղարաբաղը հայտարարեց իր անբաժանելի մաս։

Արցախ-Ղարաբաղի մէջ, բոժոժի վերամշակումը սկսած են 19-րդ դարու 60-ական թուականներուն։ Մինչեւ [[1918]] թուական, երկրամասին մէջ գործած են մետաքսաթելի 36 եւ թելի ոլորման 10 գործատներ։ Արտադրած մետաքսաթելը սպառած է [[Ռուսաստան (արեւմտահայերէն)Ռուսիա|Ռուսաստանի]] ու [[Ֆրանսա (արեւմտահայերէն)|Ֆրանսայի]] մէջ, իսկ գորգերը՝ [[Պարսկաստան]]ի եւ այլ շրջաններու մէջ։ [[1879]] թուականին Ֆիլադելֆիայի մէջ ([[ԱՍՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՍՆ]]) կազմակերպուած միջազգային տօնավաճառի մը, Ղարաբաղի [[մետաքս (արեւմտահայերէն)|մետաքսը]] արժանացած է [[արծաթ (արեւմտահայերէն)|արծաթէ]], իսկ [[1882]] թուականի [[Մոսկուա]]յի ցուցահանդէսին՝ ոսկէ մետալի։ [[19-րդ դար]]ու վերջին Ղարաբաղի մետաքսաթելէն գործածուած են [[Փարիզ]]ի [[Ելիսեան պալատ]]ի վարագոյրները։