Ուիքիփետիա

«Սպանիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
Չ →‎Հռոմէական Կայսրութիւն Եւ Գոթական Թագաւորութիւն: clean up, replaced: Ոսկի (արեւմտահայերէն) → ոսկի using AWB
Չ clean up, removed: (արեւմտահայերէն) (8) using AWB
Տող 106.
| isbn = }}{{W/Ref-en}}</ref>։
 
Անուանումը կրնայ ունեցած ըլլալ նաեւ Կարթագենեան ծագում՝ Իսպանիհադ, որ կը նշանակէ «[[նապաստակ]]ներու երկիր» կամ «ծայրամաս», քանզի Սպանիան կը գտնուի [[Միջերկրական ծով]]ու վերջաւորութեան։ Տարածաշրջանէն պեղուած են նաեւ Հռոմէական [[Հատրիանոս]] կայսրի ժամանակաշրջանի [[Մետաղադրամ (արեւմտահայերէն)|մետաղադրամներմետաղադրամ]]ներ, որոնց վրայ պատկերուած էին կնոջ կերպար, անոր ոտքերուն մօտ՝ ճագար<ref name="burke">{{Cite book
| last = Burke
| first = Ulick Ralph
Տող 144.
 
[[Պատկեր:Catedral de Oviedo 3.jpg|մինի|upright|Սան Սալվատորի տաճարը Օվիէտոյի մէջ։]]
Կելտերու եւ իբերներու մշակոյթները տարուէ տարի հռոմէականացուեցաւ (Լատինականացուեցաւ ) Սպանիոյ տարբեր մասերուն մէջ տարբեր արագութեամբ։ Տեղւոյն առաջնորդներուն ընդունեցին որպէս Հռոմէական ազնուականներ (aristocrats)։ Սպանիան կը ծառայէր որպէս հռոմէական շուկայի ամբար եւ անոր նաւահանգիստներէն կ՝ արտահանուէին [[ոսկի]], [[Բուրդ (արեւմտահայերէն)|բուրդ]], [[Ձիթապտուղ (արեւմտահայերէն)|ձիթապտուղիձիթապտուղ]]ի իւղ եւ [[Գինի (արեւմտահայերէն)|գինի]]։ [[Գիւղատնտեսութիւն|Գիւղատնտեսական]] արտադրութիւնը աճեցաւ ոռոգման համակարգերու ներդրման հետ, այդ համակարգերէն քանի մը հատը տակաւին կը շահագործուին։ Թրայաններու թագաւորական կամ կայսերական տոհմը (Trajan dynasty /ˈtreɪdʒən/) կայսր Թէոտոսիոս Ա.-ը (Theodosius I), եւ փիլիսոփայ Սենեկան (Seneca) ծնած են Սպանիա։ Բանաստեղծներ Մարցիալիսը, Քուինթիլիան եւ Լուքանոսը նոյնպէս ծնած են Սպանիա։ Սպանիոյ մէջ [[քրիստոնէութիւն]]ը տարածուեցաւ Ք.Ե. առաջին դարուն եւ երկրորդ դարուն<ref name="country"/> մեծապէս տարածուեցաւ Սպանիոյ քաղաքներուն վրայ։ Սպանիոյ այժմեան լեզուի, մշակոյթի եւ օրէնքի որոշ տարրեր յառաջ եկած են այս ժամանակներէն։
 
Արեւմտեան հռոմէական տիրապետութեան տկարութիւնը Սպանիոյ մէջ սկսաւ 406 թուականին, երբ գերմանական Սուէպիները եւ Վանտալները (Germanic Suebi եւ Vandals), Սարմաթական Ալաններու (Sarmatian Alans) հետ միասին անցան Ռին (Rhine) գետը Կալիսիայէն (Galicia) եւ ներխուժեցին Փիրենէեան կամ Իբերեան թերակղզի։ Սուէպիները հիմնեցին թագաւորութիւն այժմեան Կալիսիայի տարածքն ու հիւսիսային [[Փորթուկալ]]ը։ Հիւսիսային կայսրութեան փլուզումէն ետք ընկերային-տնտեսական վիճակը հիմնականօրէն բարելաւուեցաւ, բայց շատ հիմնարկներ մնացին վերջին կայսրութեան տեսքով ներառեալ քրիստոնէութիւնը։
 
[[Ալաններ (արեւմտահայերէն)|Ալանները]]ը միացան Հաստինկիներու (Hasdingi) հետ եւ հիմնեցին թագաւորութիւն Կալիսիոյ մէջ, նաեւ գրաւելով տիրացան քանի մը մեծ շրջաններուն նոյն տարածաշրջանին մէջ, սակայն ետքը ընդարձակեցին տարածքը դէպի հարաւ՝ մինչեւ Տուէրօ գետը։ Սիլինկիան վանտալները (The Silingi Vandals) գրաւեցին Վանտալուսիան, որ մինչեւ այժմ պահպանուած է այդ անունը ու ներկայիս՝ Անտալուսիան է, սպանիոյ մէջ (bears a form of their name—Vandalusia, modern Andalusia)։ Բիւզանդացիները հիմնեցին Սպանիա նահանգը՝ հարաւը, յոյս ունենալով վերականգնել Հռոմէական իշխանութիւնը Փիրենէեանի մէջ։ Վերջնականապէս, սակայն Սպանիան միաւորուեցաւ Վիսիգոթիք թագաւորութեան (Visigothic Kingdom, արեւմտագոթական) :
 
=== Անտալուսիա ===
Տող 157.
Իսլամական տիրապետութեան ներքոյ քրիստոնեաներուն եւ հրեաներուն կու տային տհիմմի A dhimmī (Arabic: ذمي‎ ḏimmī, IPA: [ˈðɪmmiː], collectively أهل الذمة) կարգավիճակ։ Այս կարգավիճակը թոյլ կու տար դաւանել իրենց հաւատքը, սակայն անոնք պէտք է վճարէին աւելի մեծ հարկեր եւ անոնց հանդէպ կը կիրառուէին որոշ խտրականութիւններ<ref>Dhimma provides rights of residence in return for taxes. H. Patrick Glenn, ''Legal Traditions of the World''. Oxford University Press, 2007, pg. 218–219.</ref><ref>Dhimmi have fewer legal and social rights than Muslims, but more rights than other non-Muslims.Lewis, Bernard, The Jews of Islam. Princeton: Princeton University Press (1984). ISBN 978-0-691-00807-3 p. 62{{ref-en}}</ref>։
 
[[Իսլամ (արեւմտահայերէն)|Իսլամի]]ի տարածումը [[Թերակղզի (արեւմտահայերէն)|թերակղզիինթերակղզի]]ին մէջ հետզհետէ աւելի կը զարգանար։ Մուալիտները (Փիրենեան թերակղզի ցեղային մուսուլմանները) կը հանդիսանան հիմնականօրէն Ալ-Անտալուսի 10-րդ դարու բնակչութեան ժառանգները<ref>[http://libro.uca.edu/ics/ics5.htm Islamic and Christian Spain in the Early Middle Ages. Chapter 5: Ethnic Relations], Thomas F. Glick</ref><ref name="chap2">{{cite web |last=Payne |first=Stanley G. | title = A History of Spain and Portugal; Ch. 2 Al-Andalus |publisher=The Library of Iberian Resources Online |year=1973 |url=http://libro.uca.edu/payne1/spainport1.htm |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 9}}{{ref-en}}</ref>։
 
[[Պատկեր:La Giralda, Seville, Spain - Sep 2009.jpg|մինի|ձախէն|upright||Լա Ճիրալտա, Սեւիլիայի տաճարի զանգակատունը]]
Տող 171.
«Reconquista» ("Երկակի նուաճում") այդ Իբերիական քրիստոնէական թագաւորութեան ընդլայնման բազմադարեան ժամանակաշրջանն է։ Կրկնակի նուաճումը սկսաւ 722 թուականի Քովատոնկայի ճակատամարտով Battle of Covadonga եւ միաժամանակ ՓիրենԷեան (Իբերեան) թերակղզիին մուսուլմանական նուաճումներու ժամանակաշրջանն էր։ Քրիստոնէական բանակի յաղթանակը մուսուլմանական նուաճողներու դէմ՝ թոյլ տուին ստեղծել քրիստոնէական Ասթուրիասի թագաւորութիւնը «Kingdom of Asturias» 739 թուականին, հիւսիս-արեւմտեան ափամերձ լեռներու երկայնքով, Մուսուլմանական նուաճումներուն նաեւ դուրս մղեցին [[Կալիսիա]]յէն «Galicia», որ յետագային դարձաւ ամենասուրբ վայրը արեւմտեան [[Եւրոպա]]յի մէջ՝ միջին դարերուն իր Սանթիակօ Տէ Քոմփոսթելա «Santiago de Compostela» քաղաքով եւ միաւորուեցաւ նոր քրիստոնէական թագաւորութեան։
 
[[Մուսուլման (արեւմտահայերէն)|Մուսուլմանական]]ական զօրքերը նոյնպէս տեղափոխուեցան Իբերայի հիւսիսը, սակայն ջախջախուեցան Ֆրանքներու «Frankish forces» կողմէն։ Աւելի ուշ Ֆրանքները հիմնեցին քրիստոնէական երկիրներ Իբերայի հարաւային մասերուն մէջ։ Անոնց տարածքները կը ծաւալուէր մինչեւ Նաւառէի թագաւորութիւն «The Kingdom of Navarre», Արակոն «Aragon» եւ Քաթալոնիա «Catalonia»<ref>{{cite web |last=Rinehart |first=Robert |coauthors=Seeley, Jo Ann Browning | title = A Country Study: Spain – Castile and Aragon |publisher=Library of Congress Country Series |year=1998 |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/estoc.html |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 9}}{{W/Ref-en}}</ref>։ Քանի մը դար մուսուլմաններու եւ քրիստոնէական երկիրներու սահմանները կ՝ անցնէին Էպրօ եւ Տուրօ «Ebro and Douro valleys» Հովիտներով եւ ձորերով։
 
[[Պատկեր:Muralla de Ávila 01.jpg|ձախից|մինի|Աւիլա քաղաքի պարիսպները։]]
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Սպանիա» էջէն