«Երեւան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ clean up, removed: (արեւմտահայերէն) (23) using AWB
Չ clean up, replaced: Երևան → Երեւան (7) using AWB
Տող 1.
{{ԱՀ|Q1953}}
{{Արևելահայերեն|ԵրևանԵրեւան}}
[[Պատկեր:Yerevan coll mix.jpg|300px|մինի|աջից|Երեւան]]
'''Երեւան''', Հայաստանի Հանրապետութեան մայրաքաղաք։ Կը գտնուի Արարատեան դաշտին մէջ՝ [[Հրազդան գետ]]ի ափին՝ իր մէջ պարփակելով գետը։ Մշտական բնակչութեան քանակով, որ 2014 թուականի Յունուար մէկի դրութեամբ կը կազմէ աւելի քան 1 միլիոն 68 հազար մարդ, Հայաստանի ամենամեծ քաղաքն է<ref>[http://armstat.am/file/article/marz_14_24.pdf ԵրևանԵրեւան քաղաքի ցուցանիշները ըստ ԱՎԾ-ի ամփոփման:]</ref>։ [[1918]] թուականէն սկսեալ Երեւանը Հայաստանի մայրաքաղաքն է եւ Հայաստանի պատմութեան՝ 12-րդ մայրաքաղաքը<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1354 Հայաստանի մայրաքաղաքները, Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան]</ref>։
 
Երեւանը հիմնադրած է Վանի թագաւորութեան արքայ՝ Արգիշտի Ա.-ը Ք.Ա. 8-րդ դարուն<ref>[http://www.erebuni.am/index.php?option=com_content&view=article&id=1231&Itemid=682&lang=hy Էրեբունի պատմահնագիտական արգելոց-թանգարան. Էրեբունի քաղաքատեղի:]</ref><ref>[http://armenianhouse.org/avetisyan/yerevan.html ԵրևանըԵրեւանը և նրա անվան պատմությունը]</ref>։ Քաղաքի տեղանուան ծագման հետ կապուած կան շատ վարկածներ, մասնաւորապէս, ըստ ժողովրդական աւանդութեան, Երեւանը կը կապուի Նոյեան անուան հետ, իբրեւ Նոյը այդպէս կոչած է առաջին ջրհեղեղէն ետք երեւացող ցամաքը<ref>{{cite book|title = «ԵՐԵՎԱՆ» գիտական հոդվածների ժողովածու|author = Արմէն Պետրոսեան Հնագիտութեան, ազգագրութեան հիմնարկ|last = |first = |publisher = |edition = |language = հայերեն|chapter = |page = |location = Երեւան|year =2006 |isbn = |url =http://yhm.am/archives/335}}</ref>։ Միջնադարուն քաղաքը մտած էր Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Կոտայք գաւառի սահմաններուն մէջ։ 2018 թուականին, երբ կը լրանայ Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան 100-ամեակը, Երեւանը կը դառնայ 2800 տարեկան։
 
== Պատմութիւն ==
Տող 33.
[[Աքեմենեան Թագաւորութիւն|Աքեմենեան]]ներու (հին պարսկ.՝ Հախամանիշթիյա) կամ Արեաց Տիրութիւնը (Ք.Ա. 553 - 330) Հին Աշխարհի աշխարհակալ պետութիւններէն էր։ Անոր տարածքը կ՛ընդգրկէր երեք աշխարհամասերէն՝ [[Ասիա|Ասիոյ]], մասամբ՝ [[Եւրոպա]]յի եւ [[Ափրիկէ]]ի շարք մը երկիրներ։ Արեւելքէն անոր սահմաններուն մեջ կը մտնէին՝ արեւմտեան [[Հնդկաստան]]ը՝ Ինտոս գետի հովիտը եւ Միջին Ասիան՝ հասնելով [[Հիմալայեան Լեռներ|Հիմալայեան լեռներ]], արեւմուտքէն՝ [[Փոքր Ասիա]]ն եւ [[Եգիպտոս]]ը՝ սահմանակցելով [[Միջերկրական ծով]]ուն, հիւսիսէն՝ [[Ղրիմ]]ը եւ [[Կովկասեան Լեռներ|Կովկասեան լեռներ]]ը՝ ներառելով [[Սեւ Ծով|Սեւ ծով]]ը, հարաւէն՝ Իրանական բարձրավանդակը եւ Միջագետքի դաշտավայրը՝ հասնելով Արաբական թերակղզին եւ [[Հնդկական Ովկիանոս|Հնդկական ովկիանոս]]ին։ Տիրութիւնը հիմնադրած էր պարսից զօրավար Կիւրոս Մեծը Ք.Ա. 553 թուականին, որ ապստամբած էր [[Մարաստան]]ի թագաւոր Աժտդահակի դէմ եւ զայն սպանած։ Անոր մահէն ետք գահին կը բազմին իր ժառանգները՝ Աքեմենէն եւ իրեն ազգակից Արշամէն ու Արի-Արամէն ծագած գահատոհմը։
 
Այս պետութեան մէջ Հայաստանը կը մտնէր իբրեւ 13-րդ սատրապութիւն։ Յետագային այն կը բաժնուի երկու՝ հիւսիսային եւ հարաւային հատուածներու, համապատասխանաբար [[Էրեբուն]]ի եւ [[Վան]] կենդրոններով։ Այսպէսով՝ Էրեբունին կրկին կը դառնայ վարչաքաղաքական կեդրոն։ Բերդին մէջ գտնուած են միլեթական մետաղադրամներ՝ կտրուած Ք.Ա. 478 թուականին, զոր կը վկայէ այստեղ կատարուած միջազգային առեւտուրի մասին։ Հաւանաբար այդ ժամանակ ալ հայերէն Էրեբունին սկսան արտասանել Էրեւունի<ref name="iranica" >[http://www.iranicaonline.org/articles/erevan-1 ԵրևանիԵրեւանի մասին իրանական հանրագիտարանում]</ref>։ [[Ալեքսանտր Մակեդոնացի]]ի արշաւանքներէն ետք [[Հայաստան]]ը կը վերականգնէ իր անկախութիւնը, եւ պետութեան կեդրոնը վերջնականապէս կը տեղափոխուի [[Արարատեան Դաշտ|Արարատեան դաշտ]]։
 
=== Հայոց Թագաւորութեան Շրջան ===
Տող 55.
== Երեւանը՝ Վարչաքաղաքական Կեդրոն ==
[[Պատկեր:05 Chardin Yerevan1672.gif|մինի|աջից|Ժան Շարտեն, Երեւանը 1672 թուականին]]
Հայ ժողովուրդը՝ 15-րդ դարէն սկսեալ, [[Մեծ Հայք]]ի տարածքին վրայ թագաւորութենէ զուրկ էր: [[1375]] թուականին կործանուած էր հայկական վերջին թագաւորութիւնը՝ [[Կիլիկիոյ Հայոց Թագաւորութիւն]]ը<ref name="e">[http://gumilevica.kulichki.net/HE2/he2510.htm Անդրկովկասը 11-15-րդ դարերում]</ref>: Անկում ապրած էին [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրութիւն]]ն ու [[Վրացական Թագաւորութիւն|Վրացական թագաւորութիւն]]ը<ref name="b"/><ref name="ՀՍՀ ԵրևանԵրեւան">Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 3, էջ 547-564, 1976 թ</ref>, ասպարեզէն հեռացած էին դարաւոր պատմութիւն ունեցող [[Բագրատունիներու Թագաւորութիւն|Բագրատունիներ]]ը, [[Արծրունիներու Թագաւորութիւն|Արծրունիեր]]ն ու Սիւնիները<ref name="b"/><ref name="ՀՍՀ ԵրևանԵրեւան"/>: Վրաց Բագրատունիներու հովանաւորութեան տակ ստեղծուած [[Զաքարեաններ]]ու իշխանապետութեան օրերուն առաջացած իշխանական տուները՝ [[Օրբելեաններ]]ը, [[Պահլաւունիներ]]ը, Պռոշեանները եւս հետզհետէ անկում կ'ապրէին<ref name="b"/>: [[Հայկական Լեռնաշխարհ|Հայկական լեռնաշխարհ]]ով մէկ ցրուած էին հայոց պետականութեան մնացորդները՝ մանրումիջին իշխանութիւնները<ref name="b"/>, որոնք ի վիճակի չէին ղեկավարելու հայ ժողովուրդին ազատագրական պայքարը՝ սելճուքներու, մոնկոլներու եւ թուրքմեններու դէմ<ref name="b"/><ref>[http://web.archive.org/web/20120603234033/http://www.yerevan.am/edfiles/files/ANDZNAGIR/patmakan%20aknark.pdf Երևան․Երեւան․ պատմական ակնարկ]</ref>: Դարուն թերեւս միակ նշանակալի իրադարձութիւնը [[1441]] թուականին Կիլիկիայէն կաթողիկոսական աթոռի տեղափոխումն էր՝ [[Վաղարշապատ]], եւ եկեղեցին սկսաւ համախմբել հայ ժողովուրդը իր շուրջ<ref name="b"/>: 1440 թուականէն Երեւանը կը դառնայ [[Հայաստան]]ի վարչաքաղաքական, առեւտրական եւ արհեստագործական կեդրոն<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_pictures/1047/%D0%95%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BD «Популярная художественная энциклопедия.» Под ред. Полевого В.М.; М.: Издательство "Советская энциклопедия", 1986.]</ref>։
 
== Ծանօթագրութիւններ ==
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Երեւան» էջէն