«Արիստակէս Ալթուն-Տիւրրի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 3.
 
[[Պատկեր:BlackSea-1.A2003105.1035.250m.jpg|մինի|ձախից]]
== Սկյութների ==
Սկյութների քաղ․ միավորմանը նպաստել են մ․ թ․ ա․ VI դ․ Աքեմենյան Իրանի դեմ նրանց մղած պատերազմները։ Մ․ թ․ ա․ IV դ․ 1֊ին կեսին Աթեոս թագա վորն իր գահի շուրջ միավորել է գրեթե ամբողջ Սկյութիան՝ Ազովի ծովից մինչև Դանուբ։ Մ․ թ․ ա․ 339-ին Մակեդոնիայի Փիլիպոս II թագավորի դեմ պատերազ մում պարտվելուց հետո, սկյութ, թագավորությունը սկսել է անկում ապրել։ Մ․ թ․ ա․ III դ․ վերջին Սկյութների տիրապետությունը զգա լիորեն կրճատվել է սարմատների ճնշման ներքո։ Սկյութներ ամփոփվել են Ղրիմում (Նեապոլիս մայրաքաղաքով), ինչպես նաև Դնեպրի ու Բուգի ստորին ավազաններում։ Ղրիմի սկյութ, թագավորությունը հզորա ցել է մ․ թ․ ա․ II—I դդ․։ Այն գոյատևել է մինչև III դ․ 2-րդ կեսը, ապա խորտակվել գոթերի հարձակումների ներքո։ Անկա խությունն ու էթնիկ, ինքնուրույնությու նը կորցրած Սկյութներ շուտով ձուլվել են ժողո- վուրդների մեծ գաղթին մասնակից ցեղե րին։ Կամենսկի քաղաքատեղիի հնագիտ․ հետազոտություններից պարզվել Է, որ սկյութ, թագավորության ծաղկման ժա մանակաշրջանում այն եղել է տափաստա նային Սկյութականի աոևտրատնտ․ և վարչ․ կենտ րոն։ Սկյութականի հասարակարգում տեղի ունեցած կտրուկ փոփոխությունները մ․ թ․ ա․ IV դ․ արտահայտվել են, այսպես կոչված, թա գավորական վիթխարի (ավելի քան 20 մ բարձրությամբ) դամբարանաբլուրների երևան գալով, որոնցում թաղվել են թա գավորներ, իշխող ավագանու ներկայա ցուցիչներ, զինվ․ առաջնորդներ։ Նրանց հետ սովորաբար թաղվել են իրենց սպան ված կանայք կամ հարճերը, ծառաները, ձիերը, գույքը։ Ռազմիկներին թաղել են իրենց զենքերով (ոսկեպատյան դաշույն ներ, կապարճներ, նետասլաքներ, նի զակներ ևն)։ Հարուստ դամբարաններից պեղվել են պղնձյա, արծաթյա և ոսկյա ամաններ, հուն, նախշազարդ խեցեղեն, գինու գավեր, զանազան զարդեր, սկյութ, և հուն, վարպետների նուրբ ոսկերչ․ առարկաներ։
 
Սկյութների քաղ․ միավորմանը նպաստել են մ․ թ․ ա․ VI դ․ Աքեմենյան Իրանի դեմ նրանց մղած պատերազմները։ Մ․ թ․ ա․ IV դ․ 1֊ին կեսին Աթեոս թագա վորն իր գահի շուրջ միավորել է գրեթե ամբողջ Սկյութիան՝ Ազովի ծովից մինչև Դանուբ։ Մ․ թ․ ա․ 339-ին Մակեդոնիայի Փիլիպոս II թագավորի դեմ պատերազ մում պարտվելուց հետո, սկյութ, թագավորությունը սկսել է անկում ապրել։ Մ․ թ․ ա․ III դ․ վերջին Սկյութների տիրապետությունը զգա լիորեն կրճատվել է սարմատների ճնշման ներքո։ Սկյութներ ամփոփվել են Ղրիմում (Նեապոլիս մայրաքաղաքով), ինչպես նաև Դնեպրի ու Բուգի ստորին ավազաններում։ Ղրիմի սկյութ, թագավորությունը հզորա ցել է մ․ թ․ ա․ II—I դդ․։ Այն գոյատևել է մինչև III դ․ 2-րդ կեսը, ապա խորտակվել գոթերի հարձակումների ներքո։ Անկա խությունն ու էթնիկ, ինքնուրույնությու նը կորցրած Սկյութներ շուտով ձուլվել են ժողո- վուրդների մեծ գաղթին մասնակից ցեղե րին։ Կամենսկի քաղաքատեղիի հնագիտ․ հետազոտություններից պարզվել Է, որ սկյութ, թագավորության ծաղկման ժա մանակաշրջանում այն եղել է տափաստա նային Սկյութականի աոևտրատնտ․ և վարչ․ կենտ րոն։ Սկյութականի հասարակարգում տեղի ունեցած կտրուկ փոփոխությունները մ․ թ․ ա․ IV դ․ արտահայտվել են, այսպես կոչված, թա գավորական վիթխարի (ավելի քան 20 մ բարձրությամբ) դամբարանաբլուրների երևան գալով, որոնցում թաղվել են թա գավորներ, իշխող ավագանու ներկայա ցուցիչներ, զինվ․ առաջնորդներ։ Նրանց հետ սովորաբար թաղվել են իրենց սպան ված կանայք կամ հարճերը, ծառաները, ձիերը, գույքը։ Ռազմիկներին թաղել են իրենց զենքերով (ոսկեպատյան դաշույն ներ, կապարճներ, նետասլաքներ, նի զակներ ևն)։ Հարուստ դամբարաններից պեղվել են պղնձյա, արծաթյա և ոսկյա ամաններ, հուն, նախշազարդ խեցեղեն, գինու գավեր, զանազան զարդեր, սկյութ, և հուն, վարպետների նուրբ ոսկերչ․ առարկաներ։
[[Պատկեր:Scythia-Parthia 100 BC.png|մինի|Սկյութների քարտէսը]]
Սկյութականի դամբարաններից հայտ նաբերված գեղարվեստ, արտադրանքի մեջ առավել հետաքրքիր են, այսպես կոչ ված, գազանային ոճի վայելչազարդ առարկաները (կապարճներ, դաշույննե րի պատյաններ, սրերի բռնակներ, ձիասանձերի մասեր, վահանակներ, հայելի ների բռնակներ, ճարմանդներ, ապարան ջաններ, մանյակներ ևն), որոնց վրա կեն դանիների (եղջերու, իշայծյամ, այծ, գիշատիչ թռչուններ, երևակայական կենդանիներ ևն) պատկերների հետ հանդիպում են գազանամարտի, առավել հաճախ՝ խոտակեր կենդանուն հոշոտող արծվի կամ գիշատչի տեսարաններ։ Պատկերներն արված են ոչ բարձր մակերևույթի , վրա՝ կռման, դրվագման, ձուլման, դրոշմման, փորագրման եղանակներով, հաճախ ոսկուց, արծաթից, երկաթից, բրոնզից։ Ենթադրվում է, որ այդ պատկերազարդ առարկաները թալիսմաններ են և խորհրդանշել են չար ու բարի ոգիներին։ Հնարավոր է նաև, որ դրանք արտահայտել են ռազմիկի ճարպկությունն ու խիզախությունը։ Ակյութ․ գազանային ոճին բնորոշ է արտակարգ աշխուժությունը, կերպարների հարաշարժությունը և պատկերավորությունը։ Մ․ թ․ ա․ V դարից հույն վարպետները Սկյութականի համար պատրաստել են կիրառական արվեստի առարկաներ՝ հարմարեցնելով նրանց գեղարվեստական ճաշակին։ Սկյութների արվեստի նշանավոր հուշարձաններ են հայտնաբերվել Քելերմեսի, Քուլ-Օբայի, Սոլոխի, Չեր- տոմլըկի և այլ հնավայրերի դամբարաններից, հազվագյուտ որմնանկարներ են բացվել սկյութ․ Նեապոլսում։
Տող 31 ⟶ 33՝
* Хазанов А․ М․, Золото скифов, М․, 1975;
* Ельницкий Л․ А․, Скифия евразийских степей, Новосибирск, 1977 ։
 
{{ՀՍՀ}}
 
[[Կատեգորիա:Ազգեր]] [[Կատեգորիա:Պատմութիւն]]