Ուիքիփետիա

«Արիստակէս Ալթուն-Տիւրրի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
No edit summary
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Գրող
[[Պատկեր:Սկյութական իրեր.png|մինի]]
| name = Արիստակէս Ալթուն-Տիւրրի
'''ՍԿՅՈՒԹՆԵՐ''' (հուն․ Zxvdai), Հյուսիսային Մերձ[[Սևծովյան տարածաշրջան|սևծով]]յան շրջաններում բնակվող ազգակից հնագույն ցեղերի ընդհանուր անվանումը։ Պատկանել են [[հնդեվրոպական |հնդեվրոպական ընտանիք]]ի հյուսիսիրան․ խմբին։ Ցեղակից ենեղել կիմերներին, սակերին, սարմատներին, մազքութներին։ Սկյութականի պատմությանշատ հարցեր դեռևս չեն պարզաբանված կամ վիճաբանական են գիտության մեշ։Գրավոր աղբյուրներում Սկյութներ հիշատակվում են [[Մ. թ. ա. 8-րդ դար|մ․ թ․ ա․ 8]]—[[մ. թ. ա. 7-րդ դար|7-րդ դար]]երի սահմանագծին ։ Հերոդոտոսը Դնեպրի ու Դոնի միշաափասաանային շրջաններում բնակվող ցեղերին անվանում է թագավորական Սկյութներ,որոնք գերիշխել են մյուսներին, ստորինԴնեպրի աջափնյակում և տափաստանային [[Ղրիմ]]ում բնակվող ցեղերին՝ վաչկատուն (հովվական) [[Սկյութներ]], Ինգուլի և Դնեպրի միշև բնակվող ցեղերին՝ երկրագործ Սկյութներ․,հուսուսային․ Բուգի ավազանում (հատկապես [[Օլվիա]] քաղաքի մերձակայքում) բնակվող ցեղերին՝ կալլիպիդներ կամ հելլենացած Սկյութներ, նրանցից հս․ բնակվող ցեղերին՝ ալա գոններ, իսկ ավելի հս․ բնակվող [[ցեղ]]երին՝ հերկող Սկյութներ։ Շրշակա ստրկատիր․ քաղաքների ու երկրների հետ քաղ․ և առևտր․կապերը, հաճախակի ձեռնարկվող կողոպտչական արշավանքներն ու հարկա գանձումները խթանել են դասակարգերի առաշացման ընթացքը Սկյութ, հասարակության մեշ։ Սկյութ, ցեղերի միությունն աստիճանաբար ձեռք է բերել ստրկատիր․պետության բնորոշ գծեր՝ թագավորի գլխավորությամբ, որի իշխանությունը եղել է ժառանգական և Աստվածացվել Է։Տեղի է ունեցել ռազմ, ավագանու, զինվ․ և քրմական դասերի բաժանում։ Կառավարման գործում զգալի դեր են ունեցել ցեղային միության ավագանու խորհուրդը և [[աշխարհաժողով]]ը։
| image =
| imagesize =
| caption =
| birthdate = [[Մարտ (արեւմտահայերէն)|մարտ]] 1804
| birthplace = {{դրոշավորում|օսմանյան կայսրություն}},[[Պօլիս]]
| deathdate = [[Հունուար]] 2,1868
| deathplace = {{դրոշավորում|օսմանյան կայսրություն}},[[Պօլիս]]
| resting_place =
| occupation = [[պոետ]], հասարակական գործիչ
| genre = [[Բանաստեղծություն]]
| nationality = [[Հայ]]
| period =
| movement =
| notableworks =
| education =
| spouse =
| children =
| signature =
|}}▼
 
[[Պատկեր:BlackSea-1.A2003105.1035.250m.jpg|մինի|ձախից]]
== Սկյութների ==
 
[[Պատկեր:Aivazovsky - View of Constantinople and the Bosphorus.jpg|մինի|Յովհաննէս Այվազոսկի . Պոլիս 19-րդ դար]]
քաղ․ միավորմանը նպաստել են մ․ թ․ ա․ VI դ․ [[Աքեմենյան պետություն|Աքեմ]]ենյան [[Իրան]]ի դեմ նրանց մղած պատերազմները։ Մ․ թ․ ա․ IV դ․ 1֊ին կեսին [[Աթեոս թագավոր]]ն իր գահի շուրջ միավորել է գրեթե ամբողջ Սկյութիան՝ Ազովի ծովից մինչև [[Դանուբ]]։ Մ․ թ․ ա․ 339-ին [[Մակեդոնիա]]յի [[Փիլիպոս]] 2 թագավորի դեմ պատերազ մում պարտվելուց հետո, սկյութ, թագավորությունը սկսել է անկում ապրել։ Մ․ թ․ ա․ III դ․ վերջին Սկյութների տիրապետությունը զգա լիորեն կրճատվել է սարմատների ճնշման ներքո։ Սկյութներ ամփոփվել են Ղրիմում (Նեապոլիս մայրաքաղաքով), ինչպես նաև Դնեպրի ու Բուգի ստորին ավազաններում։ Ղրիմի սկյութ, թագավորությունը հզորա ցել է մ․ թ․ ա․ 2—1 դուական․։ Այն գոյատևել է մինչև III դ․ 2-րդ կեսը, ապա խորտակվել գոթերի հարձակումների ներքո։ Անկախությունն ու էթնիկ, ինքնուրույնությու նը կորցրած Սկյութներ շուտով ձուլվել են ժողո- վուրդների մեծ գաղթին մասնակից ցեղե րին։ Կամենսկի քաղաքատեղիի հնագիտ․ հետազոտություններից պարզվել Է, որ սկյութ, թագավորության ծաղկման ժա մանակաշրջանում այն եղել է տափաստա նային Սկյութականի աոևտրատնտ․ և վարչ․ կենտ րոն։ Սկյութականի հասարակարգում տեղի ունեցած կտրուկ փոփոխությունները մ․ թ․ ա․ IV դ․ արտահայտվել են, այսպես կոչված, թա գավորական վիթխարի (ավելի քան 20 մ բարձրությամբ) դամբարանաբլուրների երևան գալով, որոնցում թաղվել են թա գավորներ, իշխող ավագանու ներկայա ցուցիչներ, զինվ․ առաջնորդներ։ Նրանց հետ սովորաբար թաղվել են իրենց սպան ված կանայք կամ հարճերը, ծառաները, ձիերը, գույքը։ Ռազմիկներին թաղել են իրենց զենքերով (ոսկեպատյան դաշույն ներ, կապարճներ, նետասլաքներ, նի զակներ ևն)։ Հարուստ դամբարաններից պեղվել են պղնձյա, արծաթյա և ոսկյա ամաններ, հուն, նախշազարդ խեցեղեն, գինու գավեր, զանազան զարդեր, սկյութ, և հուն, վարպետների նուրբ ոսկերչ․ առարկաներ։
Ակնէս գաղԹած է Առաքէլ Ալթունեան անուն անձը, որուն զաւակի էր Արիստակէս ԱլԹուն, ծնած է Պոլիս 1804 Մարտ ամսոյ սէջ։ Իր հայրը Առաքէլ Պոլսէն փոխադրուած է Ջմիգռնիա ուր կը մեռնի որբ Թողլով 4 տարեկան հասակին սէջ՝ իր զաւակը Արիստակէսը որ իր նախնական կրթութիւնը կըստանա նայ տեղւոյն վարաժարանին մէջ, ուրկէ ետք Ռու անուն ֆրանսացիի մը վարժարանը կո յաճախէ և հոն կ՛ընտելանայ ֆրանսերէնի։ Ժարանին դասընթացքը աւարատելէն ւերջ եգԻպտոս կ՛երթայ ուր Եուսուֆ Պէյ վարժարան մը բաձած էր,հոն ուսմունքը կը կատարելագործէ ուսնելով նաև իտալերէն և արաբերէն լեզուները։ Դպրոցը աւարտելէն ետք դեռ երիտասարդ հասակին տէրութեան պաշտօնեայ և քանի մը տարի ետք Մէհմէտ Ալիի քարտուղար կ՛անուանուի:
[[Պատկեր:Scythia-Parthia 100 BC.png|մինի|Սկյութների քարտէսը]]
Սկյութականի դամբարաններից հայտնաբերված գեղարվեստ, արտադրանքի մեջ առավել հետաքրքիր են, այսպես կոչ ված, գազանային ոճի վայելչազարդ առարկաները (կապարճներ, դաշույննե րի պատյաններ, սրերի բռնակներ, ձիասանձերի մասեր, վահանակներ, հայելի ների բռնակներ, ճարմանդներ, ապարան ջաններ, մանյակներ ևն), որոնց վրա կեն դանիների ([[եղջերու]], [[իշայծյամ]], [[այծ]], գիշատիչ թռչուններ, [[երևակայական]] կենդանիներ ևն) պատկերների հետ հանդիպում են գազանամարտի, առավել հաճախ՝ խոտակեր կենդանուն հոշոտող արծվի կամ գիշատչի տեսարաններ։ Պատկերներն արված են ոչ բարձր մակերևույթի , վրա՝ կռման, դրվագման, ձուլման, դրոշմման, փորագրման եղանակներով, հաճախ [[Ոսկի|ոսկուց]], [[արծաթ]]ից, [[երկաթ]]ից, [[բրոնզ]]ից։ Ենթադրվում է, որ այդ պատկերազարդ առարկաները թալիսմաններ են և խորհրդանշել են չար ու բարի ոգիներին։ Հնարավոր է նաև, որ դրանք արտահայտել են ռազմիկի ճարպկությունն ու խիզախությունը։ Ակյութների գազանային ոճին բնորոշ է արտակարգ աշխուժությունը, կերպարների հարաշարժությունը և պատկերավորությունը։ Մ․ թ․ ա․ 5-րդ դարից հույն վարպետները Սկյութականի համար պատրաստել են կիրառական արվեստի առարկաներ՝ հարմարեցնելով նրանց գեղարվեստական ճաշակին։ Սկյութների արվեստի նշանավոր հուշարձաններ են հայտնաբերվել Քելերմեսի, Քուլ-Օբայի, Սոլոխի, Չեր- տոմլըկի և այլ հնավայրերի դամբարաններից, հազվագյուտ որմնանկարներ են բացվել սկյութ․ Նեապոլսում։
 
Միջոց մը էլմասը արաբերէն թերթին խմբագրապետը եղած արտաթին գործոց նախարար եղան է, ինք ալ քիչ ալ քիչ ատեն ետքը խորհրդական կ՛անուանուի։
== Պատկերասրահ ==
<center>
{|class="graytable" style="text-align:center"
|+
|width="25%"|[[Պատկեր:Behistun.Inscript.Skunkha.jpg|center|85px]]
|width="25%"|[[Պատկեր:Scythians shooting with bows Kertch antique Panticapeum Ukrainia 4th century BCE.jpg|center|250px]]
|width="25%"|[[Պատկեր:Фрагменты Пекторали.jpg|center|250px]]
|width="25%"|[[Պատկեր:PazyrikHorseman.JPG|center|150px]]
|-
|Սկյութի քանդակը. [[Բեհիսթունի արձանագրություն]]
|Սկյութներ [[Կերչի թերակղզի|Կերչ]]
|Սկյութներ ոսկիէ
|Սկյութներ Ձիէաւոր
▲|}
</center>
 
Դիւանագիտական խնդրոյ մը առթիւ Louis-Philippe Ֆրանսայի թագաւորին գրուելիք պաշտօնագիր մը այնչափ յաջողութեամբ դրած է որ Մէհմէտ Ալի փաշա խտհվը Արիստակէտ Ալթունեանի ճակատը համբուրելով ըսած է։
== Գրականություն ==
 
Օղլում Ալթուն, սէնին իսմին Ալթուն տէյիլ, Տիւրրի տիր ։ (Տիւրրի մարգրիտ ըսել է արաբերէն։ Ատկից հետ Ալլունեապ մականունը փոխուած է Ալթուն-Սիւրրիի։
*Латышев В․ В․, Известия древних писателей греческих и латинских о Скифии и Кавказе, т․ 1—2, СПБ, 1893—1906;
[[Պատկեր:ModernEgypt, Muhammad Ali by Auguste Couder, BAP 17996.jpg|մինի|ձախից|Մէհմյտ Ալի փաշա]]
*Смирнов А․ П․, Скифы, М․, 1966;
Մէհմյտ Ալի փաշան մահէն հտք իր զագակը Ի զրա իմ վաչա և յետոյ Ապպաս փաչաները կը յաջորդեն, ինք պաշտօնէն կը քաշուի և տկար ըլլալով Ջմիւռնա կը հաստատուի ուր քիչ մը ատեն վաճառականութեամբ զբաղելէ վերջ Պօլիս կը հաստատուի 1851ին ուր Ճէզայիրլէան Մկրտիչ ամիրայի հետ Շամի մաքսերու վարձակալութիւնը կը ստանձնեն։
* Граков Б․ Н․, Скифы, М․, 1971;
* Артамонов М․ И․, Киммерийцы и скифы, Л․, 1974;
* Хазанов А․ М․, Золото скифов, М․, 1975;
* Ельницкий Л․ А․, Скифия евразийских степей, Новосибирск, 1977 ։
 
Ազգային գործերու մէջ մեծ մասնակցութիւն ունեցած է և 1857ի Գերագոյն Ժողոյ անդամակցած է և մեծ դեր ունեցած յ Ազգ Սահմանադրութեան հաստատման մէջ ուր Ա ղաթոն , Օտեան և Ռուսինեան և ուրիշներու հետ խմբակրած են Սահմանադրութեան օրէնք (տես թիւ 31։ Քալաքական և Ուսումական ժողով Խերու անղամ , երկար ատենեդ Թալական խորհրդկան եղածէ Խատլիւ Ի Ս Սաեփաննոս եհեղեցւոյն։
{{ՀՍՀ}}
 
Ազգային երեովտասան եղած է 1860Էն գրեթէ մինչեւ իր մահը ու ազգին չահերուն պաշպան ժ հանդիսացած է։
[[Կատեգորիա:Ազգեր]] [[Կատեգորիա:Պատմութիւն]]
 
Գրարէտ անձ, Ֆրանսերէնէ թարգմանած է Գինովափէ անուն վի բասանութիւնր որ ձեռագիր քով ։
 
Մեռած է 1888 Յունվար 2ին ։
 
Իր կինը կիւ հանրմ (1878) ժամանակին զարդասած Հայ կինենէն մէկ էր և քաջ Ֆրանսագէտ ։
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Արիստակէս_Ալթուն-Տիւրրի» էջէն