«Աղուանք» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ . using AWB
No edit summary
Տող 1.
'''Աղուանք''', Աղբանիա կան Աշխարհ Առանայ. աշխարհ եւ ազգ, սահմանակից [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստանի]]ի, սահմաններն են, արեւելքէնարեւելքէն՝ [[Կասպից ծով|՝Կասպից ծով]]. հիւսիսէն՝ [[Դարբանդ]]էն մինջեւ [[Ալազան]] երկնցած հին պարիսպը, արեւմուտքէն ՝ [[Ալազան]] եւ [[Խրամ]] գետակները, հարաւէն՝ [[Կայեն]]ի լեռները, ամբողջ, [[Գարդման]], [[Գանձակ]] եւ [[Արցախ]] եւ [[Երասխ]]ի ձախ ափերն։ Այս սահմանաց մէջ տարածուած երկիրը մեր մատենագիրներէն Աղուանք կամ Աշխարհ Առանայ կը կոչուի, [[Մովսէս Խորենացի|Խորենացիէն]]՝ նաեւ Խորին Հայք։
 
Աղուանից ազքը ծագած կը համարուի մեր Հայկաղն Սիսակ նահապետէ, որ իր հոր Գեղամայ երկիրները ժառանգելէն եւ իր անուամբ այն աշխարհը [[Սիսակ]]ան կամ [[Սիւնիք]] կոչելէ վերջ, ընդարձակեց իր երկիրը մինջեւ [[Հունարակերտ]] քաղաքը։ [[Սիսակ]] իր քաղցր եւ անուշ բնաւորութեան համար կը կոչուեր նաեւ [[Աղու]], եւ կը կարծուի, թէ այդ պատճարաւ իր տիրած աշխարհի այս մասն կոչուած ըլլայ Աղուանք։ Մեր [[Արամ Հայկազ]]ն նահապետը ըստ աւանդական պատմութեան [[Քրիստոս]]է 1830 տարի առաջ կը նուաճէ արեւելեան կողմերը, ուր էր նաեւ Աղուանից երկիրը։ [[Քրիստոս]]է վեց դար առաջ մեր Տիգրան Հայկազեանը Աժդակահայ դէմ՝ պատերազմելու համար իր զօրաց կը տանի վրաց եւ Աղուանից ընտիր զօրքերը։ Կը հետեւի թէ Աղուանք Արամի ժամանակէն հայոց հպատակ եղած են եւ այդ տեւած է մինջեւ [[Վաղարշակ Ա|Վաղարշակ Ա.]] (149-127 ն. ք. Ք.), որ Սիսակայ ցեղէն քաջ [[Առան]]ը կը կարգէ կուսակալ Աղուանից (ըստ [[Մովսէս Խորենացի|Մ. Խորենացիի]] եւ [[Մովսէս Կաղանկատուացի|Մ. Կաղանկատուացիի]]), Փրկչական Ա. դարուն երբ Ալանները միացած բոլոր լեռնականներու հետ [[Դարբանդ]]իԴարբանդի դռնէն Աղուանից երկիրը կը խուժեն, մեր [[Արտաշէս Ա. (արեւմտահայերէն)|Արտաշէսը]] կը վանէ յարձակողները։ Բ. Դարուն մէջ երբ Խազրաց եւ Բասլաց միաբանեալ զօրքերը նոյն [[Դարբանդ]]իԴարբանդի դռնէն Աղուանից երկրին վրայ կը յարձակին՝ մեր [[Վաղարշ|Վաղարշ]] թագաւորն]] է որ երկիրը թշնամիներէն կ՚ազատէ։ Ե. Դարուն մէջ Պարսիկք կը տիրեն Աղուանից երկրին եւ կ՚աւերեն եւ շատերն ալ [[Կրակապաշտությունկրակապաշտություն|կրակապաշտ]] կ՚ըլլան։ Վերջապէս քաղաքականապէս Աղուանից երկիրը կը ծաղկի եւ կը խամբի [[Հայաստան]]ի հետ։
 
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր (արեւմտահայերէն)
| կարգավիճակ =
| հայերէն անուանում = Աղուանք
| բնօրինակ անուանում =
| ենթարկութիւն =
| երկիր = Հայաստան
| պատկեր =
| պատկերի նկարագրութիւն =
| զինանշան =
| զինանշանի լայնութիւն =
| զինանշանի նկարագրութիւն =
| դրօշ =
| դրօշի լայնութիւն =
| դրօշի նկարագրութիւն =
| lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =0
| lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =0
| CoordAddon =
| CoordScale =
| երկրի քարտէսի չափ = 300
| երկրամասի քարտէսի չափ = 300
| շրջանի քարտէսի չափ =
| երկրամասի տեսակ =
| երկրամաս =
| երկրամասը աղիւսակին մէջ =
| շրջանի տեսակ =
| շրջան = Սիւնիք
| շրջանը աղիւսակին մէջ =
| համայնքի տեսակ =
| համայնք =
| համայնքը աղիւսակին մէջ =
| երկրի քարտէս =
| երկրամասի քարտէս =
| շրջանի քարտէս =
| ներքին բաժանում =
| ղեկավարի պաշտօն =
| ղեկավար =
| հիմնադրման թուական =
| տուեալ կարգավիճակին մէջ =
| առաջին յիշատակում =
| այլ անուանումներ = Աղբանիա, Աշխարհ Առանայ
| տարածք =
| կեդրոնի բարձրութիւն =
| Կլիմայ =
| լեզու =
| բնակչութիւն =
| մարդահամարի թուական =
| խտութիւն =
| ակլոմերացիա =
| ազգային կազմ =
| կրօնական կազմ =
| տեղաբնականուն =
| ժամային գօտի =
| DST =
| հեռախօսային ծածկագիր =
| փոսթային ինտէքս =
| փոսթային ինտէքսներ =
| ավտոմոպիլային ծածկագիր =
| իտենթիֆիքաթորի տեսակ =
| թուային իտենթիֆիքատոր =
| Վիքիպահեստին մէջ =
| կայք =
}}
 
Աղուանք, Աղբանիա կան Աշխարհ Առանայ. աշխարհ եւ ազգ, սահմանակից [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստանի]], սահմաններն են, արեւելքէն [[Կասպից ծով|՝Կասպից ծով]]. հիւսիսէն՝ [[Դարբանդ]]էն մինջեւ [[Ալազան]] երկնցած հին պարիսպը, արեւմուտքէն ՝ [[Ալազան]] եւ [[Խրամ]] գետակները, հարաւէն՝ [[Կայեն]]ի լեռները, ամբողջ, [[Գարդման]], [[Գանձակ]] եւ [[Արցախ]] եւ [[Երասխ]]ի ձախ ափերն։ Այս սահմանաց մէջ տարածուած երկիրը մեր մատենագիրներէն Աղուանք կամ Աշխարհ Առանայ կը կոչուի, [[Մովսէս Խորենացի|Խորենացիէն]]՝ նաեւ Խորին Հայք։
Աղուանից ազքը ծագած կը համարուի մեր Հայկաղն Սիսակ նահապետէ, որ իր հոր Գեղամայ երկիրները ժառանգելէն եւ իր անուամբ այն աշխարհը [[Սիսակ]]ան կամ [[Սիւնիք]] կոչելէ վերջ, ընդարձակեց իր երկիրը մինջեւ [[Հունարակերտ]] քաղաքը։ [[Սիսակ]] իր քաղցր եւ անուշ բնաւորութեան համար կը կոչուեր նաեւ [[Աղու]], եւ կը կարծուի, թէ այդ պատճարաւ իր տիրած աշխարհի այս մասն կոչուած ըլլայ Աղուանք։ Մեր [[Արամ Հայկազ]]ն նահապետը ըստ աւանդական պատմութեան [[Քրիստոս]]է 1830 տարի առաջ կը նուաճէ արեւելեան կողմերը, ուր էր նաեւ Աղուանից երկիրը։ [[Քրիստոս]]է վեց դար առաջ մեր Տիգրան Հայկազեանը Աժդակահայ դէմ՝ պատերազմելու համար իր զօրաց կը տանի վրաց եւ Աղուանից ընտիր զօրքերը։ Կը հետեւի թէ Աղուանք Արամի ժամանակէն հայոց հպատակ եղած են եւ այդ տեւած է մինջեւ [[Վաղարշակ Ա|Վաղարշակ Ա.]] (149-127 ն. ք. Ք.), որ Սիսակայ ցեղէն քաջ [[Առան]]ը կը կարգէ կուսակալ Աղուանից (ըստ [[Մովսէս Խորենացի|Մ. Խորենացիի]] եւ [[Մովսէս Կաղանկատուացի|Մ. Կաղանկատուացիի]]), Փրկչական Ա. դարուն երբ Ալանները միացած բոլոր լեռնականներու հետ [[Դարբանդ]]ի դռնէն Աղուանից երկիրը կը խուժեն, մեր [[Արտաշէս Ա. (արեւմտահայերէն)|Արտաշէսը]] կը վանէ յարձակողները։ Բ. Դարուն մէջ երբ Խազրաց եւ Բասլաց միաբանեալ զօրքերը նոյն [[Դարբանդ]]ի դռնէն Աղուանից երկրին վրայ կը յարձակին՝ մեր [[Վաղարշ|Վաղարշ թագաւորն]] է որ երկիրը թշնամիներէն կ՚ազատէ։ Ե. Դարուն մէջ Պարսիկք կը տիրեն Աղուանից երկրին եւ կ՚աւերեն եւ շատերն ալ [[Կրակապաշտություն|կրակապաշտ]] կ՚ըլլան։ Վերջապէս քաղաքականապէս Աղուանից երկիրը կը ծաղկի եւ կը խամբի [[Հայաստան]]ի հետ։
Աղուանից երկիրը Ստորին. վերին եւ միջին մասերու բաժնուած է որոնք 15 գաւառներու կը ստորաբաժանուին։
Աղուանները մշակութային եւ կրօնական տեսակէտով սերտ մնացած են Հայոց հետ. [[քրիստոնէութիւն]]ը հոն մուտ գտաւ՝ երբ [[Հայաստան]]իՀայաստանի պետական կրօնքը դարձաւ։ [[Մեսրոպ Մաշտոց (արեւմտահայերէն)|Ս. Մեսրոպ]] Հայոց գրերը գտնելէն ետք անոնց ալ նոր նշանագրեր հնարեց։ Անոնց կաթողիկոսները ատեն մը հպատակած են մեր կաթողիկոսներուն։ Վերջապէս Աղուանից երկիրը մեր աշխարհի նահանգներէն մին համարուած է։
 
Այժմ Աղուանից ազգի մնացորդք կը համարուին [[Նուխի]] դռնի Նիժ, [[Վարդաշեն]], Սուլթան Նուխի եւ այլ գիւղերու մէջ բնակող այն հայերը՝ որոնք Ուտէացիք կը կոչուին եւ կը խօսին Ուտիարէն։ Նոյնպէս Աղուանից մնացորդք են Շամախւոյ Մատրաստ գիւղի Հայերը եւ [[Ղուբա]]յի դռնի Խաչմաս եւ Քիլվար գիւղերու հայ բնակիչք։ Մեր գրականութեան մէջ լայն տէղ ունին Աղուանք. Բարխուղարեանց Մակար Եպ. գրած է առանցին գիրք մը Աղուանք, Ալիշան նոյնպէս (ձեռագիր), Սմբատեանց եպ. Նկարագիր Շամախւոյ Թեմի գրքին նէջ ընդարձակօրէն կը գրէ Աղուանից մասին. [[Մովսէս Կաղանկատուացի]]նԿաղանկատուացին Պատմութիւնը Աղուանիցը գրած որ [[1860]]ին [[Փարիզի]] մէջ տպուած է։
 
Վերջին տարիներուն Աղուանից երկիրը Զանտահարայ աշխարհ կոչուած է, [[1772]]ին կ՚իշխէ այս երկրին Մահմուտ՝ Միւրվէիզի որդին, որ Աղուաններու գլուխն անցած [[Սպահան]]ի վրայ կը յարձակի, մօտը բնակող [[Նոր Ջուղա]]յի Հայք մեծ կորուստներու կ՚ենթարկուին (Չամաչ. Գ. 779)։
 
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Աղուանք» էջէն