«Աւստրալիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
Beko (քննարկել | Ներդրումներ) No edit summary |
Չ removed: (արեւմտահայերէն) (9), (արւմտ․) using AWB |
||
Տող 103.
«Աւստրալիա» (անգլ.՝ Australia, [əˈstɹæɪljə, -liə] Աւստրալիական Անգլերենով<ref>Ավստրալիական արտասանություն. ''Մաքինթայր բառարան, չորրորդ հրատարակություն'' (2005): Մելպուրն, Մաքինթայր գրադարան։ ISBN 1-876429-14-3</ref>) եզրը առաջացած է լատ.՝ austrālis («հարաւային») բառէն։ Աւստրալիացիներու խօսակցական լեզուով Աւստրալիոյ մասին խօսելու ատեն կ՝ օգտագործուի Oz բառը։ «Աւստրալական» ածականի համար Աւստրալիացիները Կ՝ օգտագործեն Aussie ([ˈɒzi]) բառը։
[[Առասպել
Ամենավաղ փաստագրական յիշատակումը «Australia» բառին օգտագործման մասին [[անգլերէն]]ով եղած է 1625 թուականին «Աուստրալիա-տել-Էսբիրիդու-Սանտօ-ի մասին տեղեկութիւններ, գրառուած Մասթըր Հալքլայթի կողմէն» (անգլ.՝ A note of Australia del Espíritu Santo, written by Master Hakluyt) գիրքին մէջ, որ հրատարակած է Սամուէլ Փուրչաս-ը (Samuel Purchas) , որպէս Hakluytus Posthumus, ուր [[Սպանիա|սպանական]] Աուստրալիա-տել-Էսփիրիթու-Սանթօ (սպաներէն՝ Australia del Espíritu Santo) անուանումը տրուած էր Նոր Հիպրետներ Արքիփելըկը (archipelago) փոքր կղզիախումբի համար, եւ աղճատուած էր մինչեւ «Australia»<ref>Պուրչաս, հատոր iv, էջեր՝ 1422-32, 1625. Սա կարծես թե Իսպաներեն «Աուստրալիայի» տարբերակն է։ [http://web.archive.org/web/20060822033701/http://www.hispanicfiesta.com.au/pics/pdf_mag_2004/42.PDF] Կոնգրեսի գրադարանի օրինակը կարելի է կարդալ առցանց՝ [http://memory.loc.gov/service/rbc/rbdk/d0404/02951422.jpg]</ref>։
Տող 113.
{{քաղվածք|Եթէ ես ինձ թոյլատրէի որպէս նորարարութիւն, ապա այդ պիտի ըլլար փոխել անուանումը՝ «Australia» , քանզի այն շատ աւելի հաճելի է լսողութեան համար, եւ համահունչ է միւս աշխարհամասերու անուանումներուն հետ<ref>{{Cite book|first=Մեթյու|last=Ֆլինդերս|year=1814|title=Ճանապարհորդություն Terra Australis|publisher=Գ. ընդ Վ. Նիկոլ}}</ref>։|}}
Այս ամբողջ գիրքի բնագիրին մէջ «Australia» բառին միակ օգտագործումն է, սակայն Ռոպըրթ Պրունիի «Թերա Աուստրալիսի բուսաբանութեան մասին [[Աշխարհագրութիւն|աշխարհագրական]] եւ համակարգուած ընդհանուր տեղեկութիւններ» (անգլ.՝ General remarks, geographical and systematical, on the botany of Terra Australis; 1814) գիրքի յաւելուած III-ին համընդհանուր կ՜օգտագործուի «Australian» ածականը<ref name="Bennett 1868">{{Cite book|editor=Բերնետ, Ջ. Ջ.|year=1866–68|title=Ռոբերտ Բրաունի տարաբնույթ բուսաբանության մասին աշխատությունները|volume=2|chapter=Տերա Աուստրալիսի բուսաբանության մասին աշխարհագրական և համակարգված ընդհանուր տեղեկություններ|pages=1–89}}</ref>, եւ այս գիրքը հանդիսացած է այս բառին առաջին փաստագրական օգտագործումը<ref name="Mabberley 1985">{{Cite book|first=Դևիդ|last=Մեբերլի|year=1985|title=Յուպիտեր բոտանիկուս. Ռոբերտ Բրաունը Բրիտանական թանգարանից|publisher=Բրիտանական թանգարան (Բնության պատմություն)|isbn=3-7682-1408-7}}</ref>։ Չնայած տարածուած կարծիքին, այս գիրքը յատուկ դեր չէ ունեցած «Australia» բառի ընդունման եւ օգտագործման մէջ, այս անուանումը տարածում գտած է այս գիրքին հրատարակումէն ետք մօտ տասը տարուան ընթացքին։ [[Նոր Հարաւային Ուելս]]ի նահանգապետ, Լաքլան Մաքուորին կ’օգտագործէր այդ անուանումը իր պաշտօնական նամակագրութեան մէջ [[Անգլիա
== Պատմութիւն ==
=== Աւստրալիան Մինչեւ Եւրոպացիները (մինչեւ 1606 թուական) ===
[[Պատկեր:Aboriginal Art Australia.jpg|մինի|ձախից|200px|Տեղացիներուն նկարները Քաքատու ազգային այգիին մէջ, որոնք մօտ 30 000 տարեկան են]]
Աւստրալիական նախնիներուն (անգլ.՝ aboriginal) նախնիները Աւստրալիա յայտնուած են շուրջ 40-60 հազար տարի առաջ (ըստ ուրիշ տուեալներու՝ մօտ 70 հազար տարի առաջ)<ref>Peter Hiscock (2008). ''Archaeology of Ancient Australia''. Routledge: London. ISBN 0-415-33811-5</ref><ref>John Mulvaney and Johan Kamminga (1999). ''Prehistory of Australia''. Allen and Unwin, Sydney. ISBN 1 864489502</ref>. [[
Ամենահին մարդկային մնացորդները գտած են Մունկօ լիճին մէջ (անգլ.՝ Lake Mungo, որ չոր գետ մըն է Նոր Հարաւային Ուելսի (անգլ.՝south-eastern Australia) նահանգին հարաւ-արեւելքը։<ref>{{cite journal| author = Bowler JM, Johnston H, Olley JM, Prescott JR, Roberts RG, Shawcross W, Spooner NA. |title = New ages for human occupation and climatic change at Lake Mungo, Australia. | journal = Nature |volume = 421 |issue = 6925 | year = 2003 | pages = 837–40 | pmid = 1259451 | doi = 10.1038/nature01383 | url= }}</ref>։ Այդ մնացորդները կը ներկայացնեն երկրի վրայ գտնուած ամենահին դիակիզուած (դիակիզել - անգլ.՝ cremate) օրինակը, որ կը վկայէ այն մասին, որ Աւստրալիական տեղացիք կամ բնիկներուն կամ նախնիներուն մօտ անցեալին եղած են [[Ծէս|ծիսակարգեր]]<ref>Bowler, J.M. 1971. Pleistocene salinities and climatic change: Evidence from lakes and lunettes in southeastern Australia. In: Mulvaney, D.J. and Golson, J. (eds), Aboriginal Man and Environment in Australia. Canberra: Australian National University Press, pp. 47-65.</ref>։
Տող 163.
[[Պատկեր:Anzac2.jpg|մինի|ձախից|ԱՆԶԶԿ-ի օրուան նուիրուած վերջին հաղորդագրութիւնը [[Մելպուռն]]ի նաւահանգիստին մէջ ([[Վիքթորիա (նահանգ)|Վիքթորիա]] նահանգ): Նմանատիպ արարողութիւններ Աւստրալիոյ բազմաթիւ քաղաքներուն եւ արուարձաններուն մէջ։]]
1901 թուականի [[Յունուար 1]]-ին տասնամեակի ծրագիրը, խորհրդակցութիւներու եւ քուէարկութեան հետեւանքով ստեղծուեցաւ Դաշնային Աւստրալիա՝ Աւստրիալական Միութիւն<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243-44.</ref>։ [[1907]] թուականին ստացաւ Բրիտանական կայսրութեան գիրիշխանութեան (Dominion) կարգավիճակ։ Դաշնային Աւստրալիոյ մայրաքաղաքային տարածաշրջանը (աւելի ուշ կոչուած որպէս Աւստրալիական մայրաքաղաքային տարածք) ձեւաւորուած է [[1911]] թուականին՝ որպէս դաշնային ապագայ մայրաքաղաք՝ Քանպերրա։ Աւստրալական Միութեան ձեւաւորումէն մինչեւ Քանպերրայի շինարարութեան աւարտը՝ 1927 թուական, մայրաքաղաքի գործառնութիւնները (functions) իրականացուց Մելպուռնը<ref>{{cite web|url=http://uninews.unimelb.edu.au/news/4332/|title=When Melbourne was Australia’s capital city|last=Otto|first=Kristin|date=25 June – 9 Հուլիս 2007|publisher=University of Melbourne|accessdate=29 Մարտ 2010|location=Melbourne, Victoria}}</ref>։ 1911 թուականին Հարաւային Աւստրալիոյ նահանգի հիւսիսային տարածքի հաշուին ձեւաւորուած է Հիւսիսային տարածքը<ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/?id=-embDa-x6MwC|title=Official year book of the Commonwealth of Australia|publisher=Australian Bureau of Statistics|year=1957|accessdate=2010 թ․ մարտի 29}}</ref>։ 1914 թուականին Աւստրալիան կամաւոր կերպով մասնակցած է [[Առաջին Համաշխարհային Պատերազմ
Ըստ Ուեսթմինիսթրեան կանոնագրութեան՝ (Statute of Westminster) Աւստրալիոյ եւ Մեծ Բրիտանիոյ պետութեան կազմին միակ կապը բրիտանական միապետն էր ընդհանուր ղեկավարը։ Աւստրալիան այն ընդունած էր 1942 թուականին, ըստ Ուեսթմինիսթրեան կանոնագրութեան (Statute of Westminster)<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 609.</ref>, բայց պայմանագիրի կնքման տարեթիւը նշուած է 1939 թուականը, որպէսզի հաստատուած ըլլայ Աւստրալիոյ մասնակցութիւնը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին<ref>{{cite web|url=http://www.foundingdocs.gov.au/item.asp?sdID=96|title=Statute of Westminster Adoption Act 1942 (Cth)|publisher=[[National Archives of Australia]]|accessdate=2010 թ․ մարտի 30|archiveurl=http://www.webcitation.org/659dcjHch|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.comlaw.gov.au/comlaw/Legislation/ActCompilation1.nsf/0/AEA1CBA4FD61CFCFCA256F71005017A1/$file/StatuteWestminAdopt1942.pdf|title=Statute of Westminster Adoption Act 1942|publisher=ComLaw|accessdate=2010 թ․ մարտի 30|archiveurl=http://www.webcitation.org/659ddUJNr|archivedate=2012-02-02}}</ref>։ [[Ասիա
[[Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմ
1999 թուականի Աւստրալական հանրաքուէի արդիւնքներով աւստրալիացիներու 55 տոկոսը կողմ էին, որ Աւստրալիան դառնայ [[հանրապետութիւն]]<ref name="AEC_results">{{Cite web|url=http://www.aec.gov.au/Elections/referendums/1999_Referendum_Reports_Statistics/Key_Results.htm|title=1999 Referendum Report and Statistics – Key results|publisher=[[Australian Electoral Commission]]|date=8 June 2007|archiveurl=http://www.webcitation.org/659deccrN|archivedate=2012-02-02}}</ref>։ 1972 թուականէն սկսեալ, երբ ընտրուեցաւ Ուիթլեմ Հոֆը<ref>{{Cite news|url=http://www.theage.com.au/news/opinion/whitlam-turned-focus-on-to-asia/2005/11/10/1131578173705.html|title=Whitlam turned focus on to Asia|last=Woodard|first=Garry|date=11 November 2005|publisher=[[The Age]]|accessdate=2010 թ․ մարտի 30 | location=Melbourne}}</ref> եւ մինչեւ հիմա, Աւստրալիան կը զարգացնէ իր յարաբերութիւնները խաղաղ ովկիանոսեան միւս երկիրներուն հետ՝ միեւնոյն ժամանակ պահպանելով ջերմ յարաբերութիւններ Աւստրալիոյ դաշնակիցներուն եւ առեւտրական գործընկերներուն հետ<ref>{{Cite book|title=The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands|last=Thompson|first=Roger C.|isbn=0-582-02127-8|publisher=Longman|year=1994}}</ref>։
Տող 177.
Աւստրալիան հանրապետական ձեւով կառավարելու կողմնակիցները աւելի ուժեղ դիրքորոշում ունին։ Պետութեան գլխաւոր օրէնքը [[Սահմանադրութիւն]]ն է, որ հաստատուած է [[Վիքթորիա Թագուհի|Վիքթորիա թագուհիին]] կողմէն 1900 թուականին։ Սահմանադրական ուժով օժտուած են նաեւ այլ [[Օրենսդրութիւն|օրէնսդրական]] օրէնքները, օրինակ՝ «Ուէսթմինսթըրեան կանոնադրութիւնը ընդունելու օրէնքը» եւ «Աւստրալիոյ որոշուած օրէնքը»։
Աւստրալիոյ մէջ յաճախ կը բարձրացուի հանրապետական կառավարման հարցը։ 1998 թուականի Փետրուարին [[Քանպերա]]յի մէջ տեղի ունեցաւ Սահմանադրական համագումար, ուր պատուիրակներուն մեծամասնութիւնը կողմ քուէարկեց, որպէսզի Աւստրալիան դառնայ հանրապետութիւն։ 1999 թուականի համագումարի արդիւնքով հանրապետական կառավարութիւն մտցնելու համար հանրաքուէ տեղի ունեցաւ։ Հանրապետութեան օգտին քուէարկեց 45,13%։ Ըստ 2005 թուականի վերջաւորութեան տեղի ունեցած ընկերաբանական «sociological» հարցուփորձին՝ աւստրալիացիներու 46%-ը կը ցանկան, որ Աւստրալիան դառնայ հանրապետութիւն։ Միայն 34% կը կարծէ, որ երկիրը պէտք է ղեկավարէ բրիտանական միապետը, այդուհանդերձ 52%-ը չի ցանկար, որ յաջորդ թագաւորը ըլլայ [[Արքայազն Չարլզ
=== Գործադիր Իշխանութիւն ===
Տող 221.
'''Աւստրալիոյ զինանշան'''ը ինքնին կը ներկայացնէ վահան մը, ուր ձախէն աջ՝ ներկայացուած են նահանգներու զինանշանները՝ Նոր Հարաւային Ուելս, Վիքթորիա եւ Քուինսլենտ։ Վահանի ստորին մասով՝ ՝ ձախէն աջ՝ Հարաւային Աւստրալիա, Արեւմտեան Աւստրալիա եւ Թասմանիա։
Վահանի վերի մասին մէջ տեղադրուած է եօթ անկիւն Միութեան աստղը՝ կապոյտ եւ [[
Զինանշանի նախնական տարբերակը շնորհուած է Էտուարտ 7-րդի (King Edward VII) կողմէն 1908 թուականին, ուր վահանը կը ներկայացնէ ագեվազը (քանգարու) եւ հնդկաջայլամը (Emu)<ref>''The Armorial Ensigns of the Commonwealth of Australia'' 1980. Commonwealth of Australia ISBN 0-642-04793-6</ref>։
Տող 237.
{{Ծնթ․ցանկ}}
[[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի անդամ երկիրներ
|