«Ալճերիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ Azniv Stepanian տեղափոխեց էջը «Ալժիր (արեւմտահայերէն)»-ից «Ալճերիա» առանց վերահղում թողնելու: Սխալ անուանում
No edit summary
Տող 3.
{{Տեղեկաքարտ Երկիր
|բնագիր_անուանում = الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية<br />
|հայերէն_անուանում = ԱլժիրիԱլճերիոյ Ժողովրդական Ժողովրդավարական Հանրապետություն |
|common_name = ԱլժիրիԱլճերիոյ |
|դրօշի_պատկեր = Flag_of_Algeria.svg |
|դրօշի_նկարագրութիւն = {{PAGENAME}}ի դրօշ
Տող 20.
|շրջանային_լեզուներ =
|էթնիք_խումբեր =
|մայրաքաղաք = [[ԱլժիրԱլճերիա (քաղաք)|ԱլժիրԱլճերիա]] |
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|ամենամեծ_քաղաք = [[ԱլժիրԱլճերիա (քաղաք)|ԱլժիրԱլճերիա]] |
|կառավարութեան_տեսակ = [[Նախագահական հանրապետութիւն]]
|ղեկավար_տիտղոս_1 = [[ԱլժիրիԱլճերիոյ նախագահ|Նախագահ]]
|ղեկավարի_անուն_1 = [[Աբպտըլ Ազիզ Պութեֆլիկա]]
|ղեկավար_տիտղոս_2 = [[ԱլժիրիԱլճերիոյ վարչապետ|Վարչապետ]]
|ղեկավարի_անուն_2 = [[Ապտըլ Մալէք Սելլալ]] |
|ղեկավար_տիտղոս_3 =
Տող 83.
|HDI_rank =
|HDI_category =
|currency = [[Ալժիրեան տինար]] |
|currency_code = DZD |
|country_code =
Տող 93.
|calling_code = 213 |
}}
'''ԱլժիրըԱլճերիաը'''<ref name="ԱՊՏՀՏԲ">{{ԱՊՏՀՏԲ|page=7}}</ref> ({{lang-ar|الجزائر}}, ''ալ-ժազայիր'') երկիր է Հիւսիսային Ափրիկէի մէջ, պաշտոնական անուանումը '''ԱլժիրիԱլճերիոյ Ժողովրդական Ժողովրդավարական Հանրապետութիւն'''<ref name="ԱՊՏՀՏԲ"/>։ Ան կը գտնուի Հիւսիսային Ափրիկէի մէջ, [[Միջերկրական ծովի]] աւազանի արեւմտյան մասը։ ԱլժիրըԱլճերիաը արեւմուտքէն սահմանակից է [[Մարոք]]ին, հարաւ-արեւմուտքը՝ [[Մորիթանիա]]յին եւ [[Մալի]]ին, հարաւ-արեւելքէն՝ [[Նիժեր]]ին, իսկ արեւելքէն՝ [[Թունիս]]ին։ Իր մեծութեամբ ԱլժիրըԱլճերիաը երկրորդ պետութիւնն է Ափրիկէի մէջ։ Անոր մակերեւույթի մեծ մասը կը կազմէ [[Սահարա]] անապատը։ Մայրաքաղաքն է '''ԱլժիրԱլճերիա''' քաղաքը։ XVI-XVIII դարերուն ԱլժիրըԱլճերիաը կը գտնուէր [[Օսմանեան տիրապետութիւն|Օսմանեան տիրապետութեան]] կազմի մէջ։ XIX դարու սկիզբէն սկսած է ԱլժիրիԱլճերիոյ գաղութացումը Ֆրանսիոյ կողմէն։ 1954 թուականին ԱլժիրիԱլճերիոյ մէջ կը ձեւաւորուի [[Ժողովրդական Ազատագրութեան Ճակատը]]։ Ֆրանսացի գաղութարարներու դէմ արիւնահեղ պատերազմի արդիւնքով, 1962 թուականին ԱլժիրըԱլճերիաը կը դառնայ անկախ սոցիալիստական պետութիւն։ Հակասութիւնը աշխարհիկ կառավարութեան եւ մուսլիմաններուն միջեւ, 80-ական թուականներու վերջերաւորութեան, վերածուեցաւ [[քաղաքացիական պատերազմի]], որ աւարտեցաւ կրօնական վարդապետութեան հետեւորդներու պարտութեամբ։
 
== Աշխարհագրութիւն ==
ԱլժիրըԱլճերիաը կը զբաղեցնէ Աթլասի լեռներու արեւելեան եւ Սահարա անապատի հիւսիսային մասը (ամենաբարձր կետը՝ 2918մ, Տահատ լեռ)։ Ծովափը բարձր է, ժայռոտ։ ԱլժիրեանԱլճերիաեան Սահարայի մէջ շատ են սարաւանդները, հիսիս–արեւելքը կը գտնուի խոշոր ցածրավայր մը եւ Շոթ Մելհիր աղի լիճը, իսկ դէպի հարաւ–արեւելք՝ Ահագգար հրաբխային բարձրաւանդակը։ ԱլժիրիԱլճերիոյ տարածութեան մեծ մասը կը զբաղեցնեն Արեւմտեան Մեծ Էրկ, Էրկ–Իկիտի, Էրկ–Շեշ աւազային եւ Տանեզրուֆտ քարային խոշոր անապատները։
 
=== Ընդերք ===
ԱլժիրիԱլճերիոյ ընդերքը հարուստ է նավթի, բնական կազի, երկաթի, կապարի, զինքի, ֆոսֆորիտներու, սնդիկի, ուրանի հանքավայրերով։
 
=== ԿլիմաԿլիմայ ===
Կլիման հիւսիսը մերձարեւադարձային է, միջերկրածովեան՝ տաք ձմեռով, շոգտաք, չոր ամառով։ Յունուարի միջին ջերմաստիճանը ծովափին 12°C է, միջլեռնային հարթավայրերուն մէջ՝ 5°C, Յուլիսին՝ 25°C։ Ջերմաստիճանի բացարձակ առաւելագոյնը ամենուրէք բարձր է 40°C–էն։ Հաճախակի են ուժեղ երաշտները։ Տարեկան տեղումները՝ 400–1200 մմ եւ աւելի։ Սահարայի մէջ կլիման անապատային է (տարեկան 50մմ–էն ալ պակաս տեղումներ)։ Ջերմաստիճանի օրական տատանումները կը հասնին 30°C-ի։ Չոր քամիները կ'առաջացնեն աւազային փոթորիկներ։ Գետերը, որոնք ուետներ կը կոչուին, հիւսիսի մէջ ռեժիմով մոտ են միջերկրածովային գետերու տիպին։ Վարարումները կարճատեւ են, բայց ուժեղ։ Ամենախոշոր ուետը Շելիֆն է (700 կմ)։ Սահարան ունի ստորերկրեայ ջուրերու հզոր պաշարներ, հատկապէս հիւսիսային մասը, որտեղ կը գտնուին խոշոր օազիսները (Տիտիկելտ, Տուկկուրտ եւն)։ Հողերը Հիւսիսային Ա–ի մէջ շագանակագոյն են, նախալեռներուն մէջ աղի լիճերի՝լիճերու՝ սեպհաներու շրջանը՝ աղուտներ։ Սահարայի մէջ կը գերակշռեն մերձարեւադարձային անապատներու խճալից հողերը, շարժուն եւ կիսաամրացած աւազները։
 
== Պատմութիւն ==
 
ԱլժիրիԱլճերիոյ տարածքին մէջ մարդ ապրած է 300-400 տարի առաջ։ Սակայն, ԱլժիրիԱլճերիոյ յայտնի ամենահին բնակիչները կը համարուին նումիտիական ցեղերը (ժամանակակից պերպերներու նախնիները), որոնց փիւնիկեցիները հանդիպեցան մ․ թ․ ա․ XII դարուն, երբ այդտեղ կը հիմնէին իրենց գաղութները։ [[Մ․թ․ա․Ք.Ա. 46]]թ–ին գրաւեցին հռոմեացիները։ V դարուն ծովեզերեայ մասը նուաճեցին վանտալները, իսկ VI դարուն բիւզանդացիները, VII դարուն՝ [[արաբ]]ները։ VIII-XV դարերուն ԱլժիրըԱլճերիաը զանազան պետական կազմաւորումներու (Տահերթի իմամութիւն, Ֆաթիմեաններ, Համմատեաններ, Ալմորաուաններ) մէջ էր, [[1519թ1519]]–ին իշխանութիւնը անցաւ ծովահեն [[Հայրատտին Պապոսայի]]ն։ 1830թ–ին ֆրանսական զորքերը գրաւեցին մայրաքաղաք [[ԱլժիրԱլճերիա]]ը։ Ֆրասական գաղութարարները ԱլժիրըԱլճերիաը վերածեցին ագրային–հումքային կցորդի։ Ֆրանսիոյ մէջ ժողովրդական ուժերու յաղթանակէն ([[1936]]թ․) ետք ԱլժիրիԱլճերիոյ մէջ ռամկավարական ուժերու համախմբման շարժում սկսաւ, որ ընթացավ մի քանի փուլերով։ [[1 Նոյեմբեր]] [[1954թ1954]]-ին հակակայսերական ապստամբութիւն սկսաւ։ [[1 Յուլիս]] [[1962]]-ին տեղի ունեցած հանրաքուէի ժամանակ բնակչութեան 99% հայտարարեց հօգուտ անկախութեան, որ անմիջապէս ճանչցուեցաւ Ֆրանսայի կառավարութեան կողմէ։ [[5 Յուլիս]]-ին հայտարարուեցաւյայտարարուեցաւ անկախութեան օր։ [[28 Օգոստոս]] [[1962]]-ին սահմանադիր ժողովը ընդունեց ԱլժիրիԱլճերիոյ առաջին սահմանադրութիւնը։ Նախագահը Ապտըլազիզ Պուտեֆլիկան է։
 
[[30 Դեկտեմբեր]] [[1992]]թ-ին Մոսկուայի մէջ ստորագրուած է արձանագրութիւն Հայաստանի Հանրապետութեան եւ ԱլժիրիԱլճերիոյ Ժողովրդական Ռամկաւարական Հանրապետութեան միջեւ դիւանագիտական հարաբերութիւններ հաստատելու մասին:
 
2005-2010թթ. [[Լեւոն Սարգիսեան]]ը եղած է ՀՀ արտակարգ եւ լիազորլիազօր դեսպանը ԱլժիրիԱլճերիոյ Ժողովրդական ՌամկաւարականՌամկավարական Հանրապետութեան մէջ (նստավայրը՝ [[Երեւան]])։
 
[[2014]]թ. ՀՀ-ի մէջ ԱլժիրիԱլճերիոյ Ժողովրդական Ժողովրդավարական Հանրապետութեան արտակարգ եւ լիազորլիազօր դեսպան նշանակուած է [[Սմայիլ Ալլաու]]ն (նստավայրը՝ [[Մոսկուա]]):
 
== Պետական կառուցուածքը ==
ԱլժիրըԱլճերիաը կ'անդամակցի [[ՄԱԿ]]–ին, [[ԱՄՀ]]–ին, [[ԱՄԿ]]–ին, [[ՆԱԵԿ]]–ին, [[ԱԵԼ]]–ին։ Պետական կարգը՝ հանրապետութիւն է։ Պետութեան ղեկավարը նախագահն է, որ կ'ընտրուի բնակչութեան կողմէ, 5 տարի ժամկետով, կառավարութեան ղեկավարը՝ վարչապետը։ Կը բաժնուի 48 նահանգի։ Մայրաքաղաքը՝ [[ԱլժիրԱլճերիա]] (2 562 000 մարդ)։ Խոշոր քաղաքներն են՝ [[Օրան]] (650 000 մարդ), [[Քոսթանթինա]] (480 000 մարդ), [[Աննապա]] (100 000 մարդ)։ Գլխաւոր նավահանգիստներն են՝ Օրան, Աննապա։ Քաղաքական կուսակցութիւններն են՝ Հիւսիսափրիկեան աստղ, Ազգային ազատագրական ճակատ։ Նախագահը [[Ապտըլազիզ Պուտեֆլիկա]]ն է։
 
== Բնութիւն ==
Տող 122.
 
== Տնտեսութիւնը ==
ԱլժիրըԱլճերիաը գիւղատնտեսական երկիր է, զարգացած հանքարդիւնաբերութեամբ։ ԱլժիրըԱլճերիաը այսօր կ'ապրի նոր կեանքով, անապատներուն մէջ կը կառուցուին ճանապարհներ, բնակավայրեր, կ'արդիւնհանէ [[կազ]] (8-րդ տեղն է աշխարհի մէջ), եւ [[նավթ]]՝ խողովակաշարերով կը մղոի ծովափեայ գործարաններ եւ [[Եւրոպա]]։ Զարգացած են մետաղամշակման, նավթավերամշակման, կազամշակման, քիմիական, թրծաշաղախի արտադրութեան, սնունդի, հիւսուածական արդիւնաբերութեան ճիւղերը։ Տնտեսական մեծ նշանակութիւն ունին [[խցանակաղնի]]ն ([[խցան]]ի հումքի քանակով աշխարհի III տեղը կը գրաւէ) եւ [[փետրախոտ]]ը (I տեղը աշխարհի մէջ), որմէ կը պատրաստեն լաւագոյն տեսակի թուղթը, [[թաղանթանիւթ]], [[հիւսկեն իրեր]]։ Կը մշակեն [[հացազգիներ]], [[խաղող]], [[ցիտրուս]]ներ, [[բանջարեղէն]], [[օազիս]]ներուն մէջ՝ [[փիւնիկեան արմաւենի]]։ Կը մեծցնեն [[ուղտ]]եր, [[այծ]]եր, [[ոչխար]]ներ, [[խոշոր եղջերաւոր անասուն]]ներ, կը զբաղուին՝ ձկնորսութեամբ։ Կ'արտահանէ [[նավթ]], [[հեղուկ կազ]], [[կաշի]], [[ծխախոտ]], [[գինի]], [[ցիտրուս]]ներ, [[երկաթի հանքաքար]], [[խցան]] եւ այլն։ Կը ներմուծեն մեքենաներ եւ սարքաւորումներ, սննդամթերք եւ այլ ապրանքներ։ Առեւտրական գլխաւոր գործընկերներն են՝ [[Ֆրանսա]]ն, [[Գերմանիա]]ն, [[Իտալիա]]ն, եւ [[Նիտերլանտներ]]ը։ ՀՆԱ–ն՝ մէկ շունչի հաշուով 7224 [[ԱՄՆ տոլար]]։ Ազգային արժոյթը՝ ԱլժիրիԱլճերիոյ տինար (միջազգային նշանակումը DZD):
 
== Բնակչութիւնը ==
Տող 132.
 
== Արտաքին յղումներ ==
* [http://www.el-mouradia.dz ԱլժիրիԱլճերիոյ Ժողովրդկան Ժողովրդավարական Հանրապետության] ''պաշտոնական կայքը'' {{ar}}/{{fr}}
* {{dmoz|Regional/Africa/Algeria|ԱլժիրըԱլճերիաը}}
* [http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-14118852 ԱլժիրըԱլճերիաը] BBC-ի կողմից
* [https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_1.djvu/165 Հայկական Սովետական Հանրագիտարան]
 
{{ՎՊԵ|Algeria|Ալժիր}}
{{Ափրիկեան երկրներ}}
{{Արաբական երկիրներու դաշնակցութիւն}}
 
[[Կատեգորիա:ԱլժիրԱլճերիա]]
[[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի անդամ երկիրներ (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:Ափրիկեան միութեան անդամ երկիրներ]]
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Ալճերիա» էջէն