«Թուրքերու Ներխուժումը Դէպի Կիպրոս» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
Չ removed: (արեւմտահայերէն) (22) using AWB |
|||
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Ճակատամարտ
|Ճակատամարտի անուանում = Թուրքերի ներխուժումը Դէպի Կիպրոս
|Հակամարտութիւն = [[Կիպրոսի Հակամարտութիւն|Կիպրոսի հակամարտութիւն]]
Տող 23.
Յեղաշրջումը Յունաստանի մէջ կատարուած է, ռազմական դիկտատորութեան կողմէն՝ Կիպրոսի ազգային պաշտպանութեան<ref name=OperationNiki>{{cite web|url= http://koti.welho.com/msolanak/kyprosengl.html |title= Operation "Niki" 1974: A suicide mission to Cyprus |accessdate= 2009-06-10 |author= Solanakis, Mihail}}</ref><ref name=IntercommunalViolence>{{cite web|url=http://countrystudies.us/cyprus/13.htm |title=U.S. Library of Congress – Country Studies – Cyprus – Intercommunal Violence |publisher=Countrystudies.us |date=1963-12-21 |accessdate=2009-07-26}}</ref> միջոցով։ Յեղաշրջումը գահընկեց ըրաւ Կիպրոսի նախագահ եւ կրօնապետ արքեպիսկոպոս Մակարիոսի կառավարութիւնը։ Անոր փոխարինեց իշխանամետ ղեկավար Էնոսիս Նիկոս Սամպոսը<ref>{{
Cite book| last = Mallinson | first = William | authorlink = | title = Cyprus: A Modern History | publisher = I. B. Tauris | date = June 30, 2005 | location = | url = https://books.google.am/?id=HEjkuhF2GsMC&pg=PA81&dq= | doi = | id = | isbn = 978-1-85043-580-8| page = 81 }}</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4644652.stm BBC: Turkey urges fresh Cyprus talks] (2006-01-24)</ref><ref>{{cite journal|last1=Papadakis|first1=Yiannis|title=Nation, narrative and commemoration: political ritual in divided Cyprus|journal=History and Anthropology|date=2003|volume=14|issue=3|pages=253–270|doi=10.1080/0275720032000136642|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/0275720032000136642#.VQmrtNKUd8E|publisher=Routledge|quote="[...] culminating in the 1974 coup aimed at the annexation of Cyprus to Greece"}}</ref><ref>{{cite book|last1=Atkin|first1=Nicholas|last2=Biddiss|first2=Michael|last3=Tallett|first3=Frank|title=The Wiley-Blackwell Dictionary of Modern European History Since 1789|isbn=9781444390728|page=184|url=https://books.google.am/books?id=1QyXCTW_MCQC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref><ref>{{cite book|title=Journal of international law and practice, Volume 5|date=1996|publisher=Detroit College of Law at Michigan State University|pages=204}}</ref>: Նախքան զինադադարի կնքուիլը՝ [[յուլիս]] [[1974]]-ին, թրքական զօքերը [[
[[Օգոստոս]] [[1974]]-ին, [[Թուրքիա
Մօտ մէկ տարի ետք՝ [[1975]]-ին, մօտ 60, 000 թուրք կիպրոսցիներ (անոնք Կիպրոսի ամբողջ թուրք բնակչութեան կէսը կը կազմէին) հարաւէն դէպի հիւսիս տեղահանուեցան<ref name=pericleousdisp>{{cite book|last1=Pericleous|first1=Chrysostomos|title=Cyprus Referendum: A Divided Island and the Challenge of the Annan Plan|date=2009|publisher=I.B. Tauris|isbn=9780857711939|page=201|url=https://books.google.am/books?id=PHQAAwAAQBAJ&pg=PA201&cad=0#v=onepage&q&f=false}}</ref><ref>"1974: Turkey Invades Cyprus" BBC 2010. Web. Retrieved: 2 October 2010. <http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/july/20/newsid_3866000/3866521.stm></ref>:
Տող 35.
== Նախապատմութիւն ==
=== Օսմանեան եւ Անգլիական շրջան ===
Թուրք-վենետիկեան [[1570]]-[[1573]] թուականներու պատերազմներէն ետք, [[1571]]-ին հիմնականին յոյներով բնակուած [[Կիպրոս (կղզի, արեւմտահայերէն)|Կիպրոս կղզին]] նուաճուեցաւ [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան կայսրութեան]] կողմէն<ref name="LausanneTreaty">{{cite web|url=http://wwi.lib.byu.edu/index.php/Treaty_of_Lausanne|title=Treaty of Lausanne|work=byu.edu}}</ref><ref name="Smith, M 1974">Smith, M. "Explaining Partition: Reconsidering the role of the security dilemma in the Cyprus crisis of 1974. Diss. University of New Hampshire, 2009. ProQuest 15 October 2010, 52</ref>: Հետագային կղզին եւ անոր բնակչութիւնը, ըստ Կիպրոսի համաձայնութեան [[Անգլիա
Այս որոշումէն ետք Օսմանեան կայսրութիւնը յայտարարեց որ նոր բռնկած [[Առաջին Համաշխարհային Պատերազմ|առաջին համաշխարհային պատերազմի]] ժամանակ [[Եռեակ Դաշինք|Կեդրոնական ուժերուն]] պիտի մասնակցի ([[
Յաջորդ տարի կղզին նաեւ «Անգլիական թագի» գաղութ կը դառնայ։ [[1923]]-ին կնքուած [[Լոզանի Պայմանագիր
Այս շրջանին Կիպրոսի բնակչութեան հիմնական մասը [[Յունարէն|յոյները]] եւ [[Թրքերէն|թուրքերը]] կը կազմէին, որոնք հաւասար էր իրենց համար «մայր» երկիր հանդիսացող Կիպրոսի մէջ՝ որպէս կիպրոսցի։ Սակայն երկու համայնքներու մեջ եղած ձեւերը տարբեր էին. յունական համայնքը աւելի առաջադէմ էր (աւելի կրթուած եւ աւելի բարեսէր), ինչ որ կը տարբերի Կիպրոսի աւանդական հասարակութենէն՝ թուրքերէն<ref>James S. Corum, ''Bad Strategies: How Major Powers Fail in Counterinsurgency'', Zenith Imprint, 2008, ISBN 978-0-7603-3080-7, [https://books.google.am/books?id=BTyEbqop4MQC&pg=PA110&dq=%22a+new+police+force+was+formed, +the+Special+Mobile+Reserve%22&hl=en&ei=o1EeTuHTGIv0mAWhvfSjAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCgQ6AEwAA#v=onepage&q=%22a%20new%20police%20force%20was%20formed%2C%20the%20Special%20Mobile%20Reserve%22&f=false pp. 109–110.]</ref>: Սակայն յոյն եւ թուրք կիպրոսցիները երկար տարիներ իրար կողք-կողքի ապրած են հանգիստ միջավայրի մէջ<ref name="Smith, M 1974"/><ref>Sedat Laciner, Mehmet Ozcan and Ihsan Bal, ''USAK Yearbook of International Politics and Law'', USAK Books, 2008, [https://books.google.am/books?id=MEZE3yVj0WgC&pg=PA444&dq=%22education+has+been+a+main+vehicle+of+transferring+inter-communal+hostility%22&hl=en&ei=HVQeToKvBKnUmAWZ5oC0Aw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC0Q6AEwAA#v=onepage&q=%22education%20has%20been%20a%20main%20vehicle%20of%20transferring%20inter-communal%20hostility%22&f=false p. 444.]</ref>:
==== Անգլիական Գաղութային քաղաքականութիւն եւ ազգամիջյան բեւեռացում ====
[[Պատկեր:King_George_VI_of_England, _formal_photo_portrait, _circa_1940-1946.jpg|մինի|աջից|220px|[[Անգլիա
[[Անգլիա
Հիանալի օրինակ է այն, որ անգլիական կառավարութիւնը [[1950]]-ին, սկիզբ առած յունական ապստամբութիւնը նպատակահարմար գտաւ թուրքերու կողմէն կազմուած ներքին ծառայութեան ուժերու կողմէն։ Աւելին՝ [[սեպտեմբեր]] [[1955]]-ին յատուկ շարժողական եւ պահեստային գրասենեակը կազմուեցաւ՝ բացառապէս թուրք համազօրայիններէ կազմուած։ Այս եւ այլ նմանատիպ գործելակերպ նպաստեց Կիպրոսի մէջ ազգամիջեան թշնամանքի առաջացման։ Թշնամանքի համար կարեւոր նախադրեալ դարձաւ նաեւ կրօնական դաւանանքի տարբերութիւնը յոյն-կիպրոսցիները [[Ուղղափառութիւն|յոյն ուղղափառ եկեղեցւոյ]] հետեւորդներ էին, իսկ թուրքերը իսլամադաւան էին։
Տող 56.
=== Կիպրոսի անկախ պետութիւնը ===
[[Պատկեր:Makarios_III_and_Robert_F._Wagner_NYWTS_cropped.jpg|մինի|աջից|230px|[[Կիպրոս
անգլիական տիրապետութիւնը [[Կիպրոս]]ի մէջ մինչեւ [[1960]] շարունակուեցաւ: [[1960]]-ին, կղզին անկախ պետութիւն հռչակեց, իսկ անոր անկախութիւնը իրաւականօրէն [[Լոնտոն]]ի եւ [[Ցիւրիխ]]ի պայմանագիրներով հաստատուեցաւ։ Միացեալ Կիպրոսը իր մէջ կը ներարէր թրքական եւ յունական համայնքները։ Անկախութենէն ետք կառավարութեան ներկայացուեցաւ նոր սահմանադրութեան նախագիծը, սակայն միայմ երեք տարուայ հաստատուեցաւ՝ [[1963]] -ին։ Սահմանադրութեան ընդունումը եւս չկրցաւ հանդարտեցնել Կիպրոսի ազգամիջյան խռովութիւնները։ Կիպրոսի մէկ մասը յունական կհողմնորոշումներ ունէր, իսկ միւս մասը թրքական։ Կիպրոսը երկու տարբեր հասարակութիւններու միջեւ բաժնուած էր։ Այդ իսկ պատճառով Կիպրոսը յունական եւ թրքական շրջաններու միջեւ բաժնուեցաւ, ինչպէս նաեւ անգլիական [[Ակրոտիրի եւ Դեկելիա|Ակրոտիրի եւ Դեկելիա կոչուող ռազմական հենակէտի]]<ref>[http://www.cyprus-conflict.net/communal_strife%20-%20%2758.html The Outbreak of Communal Strife, 1958] The Guardian, London.</ref>: Այս ու հանդերձ դժգոհութիւնները կը շարունակուէին, որովհետեւ յոյներուն աւելի մեծ բաժիններ հասած էր։ Ըստ Կիպրոսի սահմանադրութեան՝ թուրքերուն պէտք է բաժին հասնէր երկրի սպասարկման աշխատատեղերու 30 %-ը, փոխարէնը բաժին կը հասնէր ընդամէնը 18, 3 %-ը։ Բացի այդ գրեթէ բոլոր բարձրաստիճան պաշտօնեաները [[յոյն]]եր էին։ [[Դեկտեմբեր]] [[1963]]-ին Կիպրոսի նախագահ [[Մակարիոս III
Հանրաքուէի արդիւնքը այն էր, որ [[1960]]-ին ընդունուած Սահմանադրութիւնը նոր սահմանադրութեամբ մը փոխարինուեցաւ։ Նոր սահմանադրութիւնը [[1963]]-ին ընդունուեցաւ: Ի պատասխան այս մէկուն, թուրքերը [[Նիկոսիա
==== 1974-ի բռնկումները եւ Կիպրոսի քաղաքացիական պատերազմը ====
Կիպրոսի ղեկավարները՝ Կիպրոսի նախագահ [[Մակարիոս III
[[Յունաստանի Թագաւորութիւն|Յունաստանի թագաւորութեան]] անմիջական աջակցութիւնը ստանալով, յոյն կիպրոսցիները կրցան 700 թուրք ռազմագերի վերցնել՝ որոնցմէ են կանանց եւ երեխաներուն եւ զանոնք Կիպրոսի հիւսիսային արուարձանները աքսորեցին։ Բռնութիւնները 364 թուրքերու եւ 174 յոյներու մահուան պատճառ դարձան<ref name=oberling120>Oberling, Pierre. ''The road to Bellapais'' (1982), Social Science Monographs, [https://books.google.am/books?ei=EMbjTcnNDs_z-gbg-NXSBg&ct=result&id=XIK6AAAAIAAJ&dq=pierre+oberling+364&q=According+to+official+records%2C+364+Turkish+Cypriots+and+174+Greek+Cypriots+were+killed+during+the+1963-1964+crisis.#search_anchor p.120]: "According to official records, 364 Turkish Cypriots and 174 Greek Cypriots were killed during the 1963-1964 crisis."</ref>, աւելի քան 109 թրքական գիւղեր աւերուեցան եւ մօտ 25, 000-30, 000 թուրք կիպրոսցիներ տեղահանուեցան<ref name=hoff>{{cite book |author= Hoffmeister, Frank |title= Legal aspects of the Cyprus problem: Annan Plan and EU accession |publisher= EMartinus Nijhoff Publishers|year= 2006 |url= https://books.google.am/?id=LZXbg3ZwvGoC&dq= | pages = 17–20 |isbn= 978-90-04-15223-6}}</ref> : Հետագային անգլիական«<nowiki/>[[The Daily Telegraph]]<nowiki/>» պարբերականը Կիպրոսի մէջ տեղի ունեցածը «հակաթրքական ջերդեր» որակած են<ref name=TELTd>{{cite news|title=Turkish distractions|url=http://www.telegraph.co.uk/comment/telegraph-view/3639566/Turkish-distractions.html|accessdate=8 February 2011|newspaper=The Daily Telegraph|date=30 April 2007|author=Telegraph View (represents the editorial opinion of The Daily Telegraph and The Sunday Telegraph)|quote=we called for intervention in Cyprus when the anti-Turkish pogroms began in the 1960s}}</ref>:
Վերջին դէպքերէն ետք Թուրքիա կը սկսի պնդել, որ անհրաժեշտ է Կիպրոսը երկու մասի բաժնելը։ Թուրք կիպրոսցիները կը շարունակէին անկարգութիւնները [[Լիմասոլ
Թուրքիոյ եւ Յունաստանի միջեւ բանակցութիւնները ի վերջո հանգուցալուծում չունեցան։ Թուրքիա սկսաւ սատարել թուրք կիպրոսցիներու կողմէն Կիպրոսի տարածքային գրաւումները։ Թուրք զինեալները յաջողեցան Կիպրոսի տարածքին թրքական իշխանութիւններ սահմանլու, որոնք կեդրոնացուած էին հատկապէս [[Ֆամագուստայի Շրջան|Կիպրոսի հիւսիսային նեղ հատուածին]] մէջ: Ան իր գագաթնակէտին հասաւ այն ժամանակ, երբ թուրք կիպրոսցիները ռազմակալեցին Կիպրոսի մայրաքաղաք Նիկոսիան եւ զայն կանաչ գիծով բաժնեցին։
|