|
| նկարագրություն2 = <small>Իսրայէլի աշխարհագրական քարտէզը</small>
}}
'''Իսրայէլ''' ({{Լեզու he|ישראל}}), պաշտօնական անուանումը՝ Իսրայէլի պետութիւն ({{Լեզու he|מדינת ישראל}}, {{Լեզու ar|دولة اسرائيل}}), պետութիւն [[Միջին Արեւելք]]ին մէջ՝ [[Միջերկրական Ծով (արեւմտահայերէն)|Միջերկրական ծովու]] հարաւ-արեւելքին մէջ։ Հիւսիսէն, սահմանակից է [[Լիբանան (արեւմտահայերէն)|Լիբանանին]]ին, արեւելքէն՝ [[Սուրիա|Սուրիոյ]] եւ [[Հորդանան]]ին, իսկ հարաւ-արեւմուտքէն՝ [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոսին]]։ին։
== Անուան Ծագում ==
=== Արաբա-Իսրայէլական Պատերազմներ ===
[[1948 թուական|1948]]-[[1949 թուական]]ներու արաբա-իսրայէլական պատերազմի հետեւանքով Իսրայէլը Պաղեստինի արաբական պետութենէն նուաճեցաւ 6.7 հզ. քքմ<sup>2</sup> տարածք, ինչպէս նաեւ [[Երուսաղէմ]]ի արեւմտեան մասը։ Ինչպէս իրեն յատկացուած, նոյնպէս ալ զաւթած տարածքէն, Իսրայէլի կառավարութիւնը արտաքսեց մօտ 1 մլն արաբներու։ [[1949 թուական|1949]]-ին Իսրայէլը [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոսի]]ի, [[Լիբանան (արեւմտահայերէն)|Լիբանանի]]ի, [[Յորդանան]]ի եւ [[Սուրիա|Սուրիոյ]] հետ ստորագրեցաւ զինադադարի ժամանակաւոր համաձայնագիրներ, որոնք սակայն չփոխարինուեցան հաշտութեան պայմանագիրներով։ [[1949 թուական|1949]]-ին կայացան խորհրդարանական ընտրութիւններ, գլխաւոր կառավարող կուսակցութիւնը դարձաւ ՄԱՊԱԻ-ն։ [[1952 թուական|1952]]-ին [[ԱՄՆ]]-ի հետ համաձայնագրով Իսրայէլը փաստօրէն պարտաւորուեցաւ մասնակցիլ [[ԱՄՆ]]-ի բոլոր գործողութիւններուն [[Մերձաւոր Արեւելք]]ին մէջ։ <br />
[[1952 թուական|1952]]-ին Իսրայէլի եւ [[Գերմանիա (արեւմտահայերէն)|Գերմանիոյ]] միջեւ կնքուած պայմանագիրով Իսրայէլը [[Գերմանիա]]յէն ստացաւ (մինչեւ [[1966]]-ը) 822 մլն տոլլար այսպէս կոչուած ռազմատուգանք եւ 1.7 մլր տոլլար փոխհատուցման մէջ՝ [[1939]]-[[1945]]-ի [[Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին]]ին [[հրեաներ]]ուն պատճառած վնասի դիմաց։ <br />
[[1956]]-ին Իսրայէլը Անգլիոյ եւ [[Ֆրանսա]]յի հետ ակրեսիա սանձազերծեցաւ [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]]ի դէմ։ [[1957]]-ին միացաւ Այզենհաուէրի հայեցակարգին եւ [[1958]]-ին աջակցութիւն ցոյց տուաւ [[Լիբանան (արեւմտահայերէն)|Լիբանան]]ի եւ [[Յորդանան]]ի դէմ անգլա-ամերիկեան ներխուժումին։ 1960-ականներուն խիստ սրւեցին արաբա-իսրայէլական յարաբերութիւնները։ [[1967]]-ի [[Յունիս 2]]-ին առաւել հետադէմ եւ ծայրահեղ ուժերու մասնակցութեամբ ստեղծուեցաւ ազգային միասնութեան կառավարութիւն, որ արաբական երկիրներու դէմ պատերազմ սանձազերծելու միջոցով, կը ձգտէր իրագործել «Մեծ Իսրայէլ» ստեղծելու սիոնիստական ծրագիրը։ [[1967]]-ի [[Յունիս 5]]-ին Իսրայէլը նոր պատերազմ սկսաւ արաբական երկիրներու ([[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]], [[Սուրիա]], [[Յորդանան]]) դէմ։ [[1967]] [[Նոյեմբեր 22]]-ին Անվտանգութեան խորհուրդը բանաձեւ ընդունեցաւ Մերձաւոր Արեւելքին մէջ, ճգնաժամի քաղաքական կարգաւորման վերաբերեալ։ [[1968]]-ին աջ «ընկերականներու», սիոնիստական կուսակցութիւններու եւ պուրժուական ՌԱՖԻ կուսակցութեան միաւորումէն, ստեղծուեցաւ Իսրայէլի բանուորական կուսակցութիւնը (ՄԱԻ)։ [[1969]]-ին իշխանութեան գլուխ կանգնեց Կոլտայ Մէիրի կառավարութիւնը։ Այդ կառավարութիւնը ձեռնամուխ եղաւ գրաւուած տարածքներու յուրացման ու բնական հարստութիւններու շահագործման։ Իսրայէլի կառավարող շրջաններու քաղաքականութիւնը [[1973]]-ի [[Հոկտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Հոկտեմբեր]]ին հանեցուց, արաբա-իսրայէլական նոր պատերազմի, որուն հետեւանքով Իսրայէլը մարդկային ոյժի եւ տեխնիկայի մեծ կորուստներ կրեց։ Արաբական պետութիւններու աճած մարտունակութիւնն ու Իսրայէլի միջազգային մեկուսացումը Իսրայէլի կառավարութեան ստիպեցին մասնակցիլ ([[1973]]-ի [[Դեկտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Դեկտեմբեր]]) Ժնեւի հաշտարար համաժողովին։ [[1974]]-ի [[Յունուար]]ին եւ [[1975]]-ի [[Սեպտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Սեպտեմբեր]]ին [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]]ի, իսկ [[1974]]-ի [[Մայիս]]ին Սուրիոյ հետ Իսրայէլը կնքեց զորքերու տարանջատման եւ անոնց միջեւ պուֆերային գօտիներ ստեղծելու համաձայնագրեր։
<br />
[[1979]]-ին [[Եգիպտոս]]ը՝ առաջին արաբական երկիրն էր, որ խաղաղութեան դաշինք կնքեց Իսրայէլի հետ։ Արդիւնքով, Իսրայէլ Սինայի թերակղզին Եգիպտոսին հետ վերադարձուց։ [[Յորդանան]]ը եւ Իսրայէլը խաղաղութեան դաշինք կնքեցին [[1994 թուական]]ին։ Իսկ [[2005]]-ին Իսրայէլը իր բանակը դուրս բերաւ Կազայի շրջանէն։
=== Բնութիւնը ===
Ծովափնեայ նեղ հարթավայրին [[արեւելք]]ին մէջ, կը փոխարինէ 500-1000 մ. բարձրութեան [[սարավանդ]]ը, որ շեշտակի կ'իջնէ դէպի Գհորի (Էլ-Գոր) եւ Վադի-էլ-Արաբա տեկտոնական իջուածքները։ Սարաւանդը կազմուած է [[կրաքար]]երէն (զարգացած է կարստը), [[աւազաքար]]երէն, [[բազալտ]]ներէն։ Կան ֆոսֆորիտներու, քուարցային աւազի, կաւերու, մարմարի, [[պղինձ (արեւմտահայերէն)|պղինձ]]ի, [[երկաթ]]ի [[հանքավայրեր]], [[տորֆ]], [[նաւթ]]ի եւ [[կազ]]ի ոչ մեծ հանքաշերտեր (Նեկեւ անապատին մէջ)։ [[Մեռեալ ծով]]ու ջուրերը հարուստ են [[կալիում]]ի, [[նատրիում]]ի աղերով ու [[բրոմ]]ով։ Կլիման մերձարեւադարձային է։
Միջին ջերմաստիճանը [[Յուլիս]]ին եւ [[Օգոստոս]]ին 24°—28 °C է, Գհորին մէջ՝ մինչեւ 36 °C, [[Յունուար]]ին՝ 6°—14 °C, Մեռեալ ծովու [[հարաւ]]ին մէջ՝ մինչեւ 18 °C։
[[Պատկեր:Common kingfisher on thorns.jpg|մինի|աջից|240px|Ալկիոն]]
Երկաթուղիներու երկարութիւնը 994 քմ է, աւտոխճուղիներինը՝ 4,2 հզ. քմ ([[1974]])։ Կը գործեն [[էյլաթ]]—[[մինի]], Հայֆա—[[Թել Աւիւ]], էյլաթ-[[Աշքելոն]] նաւթամուղները։ Զարգացած է ծովային փոխադրութիւնը։ Գլխաւոր [[նաւահանգիստ]]ներն են Հայֆան, [[Աշտոտ]]ը, էյլաթը։
=== Արտաքին առեւտուր ===
Իսրայէլին բնորոշ է արտաքին [[առեւտուր]]ի բացասական հաշուեկշիռը։ Կ'արտահանէ նիստաւորուած [[ալմաստ]], մանուածքային արտադրանք, միրգեր (հիմնականում՝ ցիտրուսներ), միրգի պահածոներ, կը ներմուծէ՝ մեքենաներ եւ սարքաւորումներ, չմշակուած ալմաստ, սեւմետաղի գլանուածք, հում նաւթ, քիմիական ապրանքներ, հացահատիկ։ Առեւտրական գործընկերներն են [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|Միացեալ Նահանգները]], [[Գերմանիա (արեւմտահայերէն)|Գերմանիոյ Դաշնային Հանրապետութիւնը]], [[Մեծ Բրիտանիա]]ն, [[Նետերլանտներ]]ն, [[Պելժիա]]ն, [[Ֆրանսա]]ն, [[Իտալիա (արեւմտահայերէն)|Իտալիա]]ն։
==Զինուած Ուժեր==
}}
1985 [[Սեպտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Սեպտեմբեր]] 4-էն Իսրայէլի արժոյթը կը հանդիսանայ Նոր իսրայէլական շեքելը ({{Լեզու he|שקל חדש}}, {{Լեզու en|New Israeli Sheqel}})։ Նշանն է՝ <font size=+1>₪</font>, NIS, ըստ [[ISO]]-4217-ի անուանակարգման՝ ILS:
2010-ի վերջի դրութեամբ շրջանառութեան մէջ կանխիկ դրամի գումարը կազմած է մօտաւորապէս 45 միլիար շեքել<ref>[http://www.bankisrael.gov.il/press/eng/110314/110314z.doc Annual Report of the Bank of Israel Currency Department for 2010.]</ref>.
|
