Ուիքիփետիա

«Խաղաղական Ովկիանոս» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
Չ →‎top: removed: {{Արևելահայերեն|Խաղաղ օվկիանոս}} using AWB
Չ removed: (արեւմտահայերէն) (10) using AWB
Տող 1.
'''Խաղաղական ովկիանոս''', [[Երկիր (արեւմտահայերէն)|Երկիր մոլորակի]] ամենամեծ մակերեսով եւ ամենախորունկ ովկիանոսն է, արեւմուտքէն Եւրասիա եւ Աւստրալիա մայր ցամաքներու, արեւելքէն Ամերիկա աշխարհամասի եւ հարաւէն Անթարքթիքայի միջեւ։<br>
{{Խաղաղական Ովկիանոս}}
== Հիմնական Բնութագրական Տուեալներ ==
Տող 10.
== Ժթ. դար ==
[[File:Trieste (23 Jan 1960).jpeg|thumb|«Թրիէսթ» պաթիսքափը դէպի Մարիանեան Ստորոտ իջնելէն առաջ, 23 Յունուար [[1960 թուական|1960]]]]
Ժթ. դարու աճող նուաճողական քաղաքականութեան իբրեւ արդիւնք Ովկիանոսին մեծ մասը կը գրաւեն եւրոպական տէրութիւնները, այնուհետեւ՝ [[Ճափոն]]ը եւ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|Միացեալ նահանգները]]: Ովկիանագիտութեան նշանակալի իրադարձութիւն մըն էր 1830-ականներուն «Պիկլ» {{resize|90%|({{Լեզու en|Beagle}})}} նաւուն ճամբորդութիւնը [[Չարլզ Տարուին]]ին հետ, Չելէնճըրինը {{resize|90%|({{Լեզու en|Challenger}})}}՝ 1870-ականներուն, ''Tuscarora''-ինը՝ 1873–76-ին եւ գերմանական ''Gazelle''-ինը 1874–76-ին:
[[File:TahitiDupetitThouars.jpg|thumb|left|Ֆրանսացիները կ'իջնեն Թահիթի 9 Սեպտեմբեր [[1842 թուական|1842-ին]]]]
Ովկիանիոյ մէջ, [[Ֆրանսա]] առաջատար դիրք կը գրաւէ 1842-ին եւ 1853-ին Թահիթիի եւ Նոր Քալետոնիոյ վրայ տիրապետութիւն հաստատելէ ետք:<ref name=Asiapacific>Bernard Eccleston, Michael Dawson. 1998. ''The Asia-Pacific Profile''. Routledge. p. 250.</ref> 1875-ին եւ 1887-ին դէպի Զատկի կղզի կատարած նաւարկային այցելութիւններէ ետք, չիլիացի ծովային սպայ Փոլիքարփօ Թորօ կը յաջողի բնիկներուն հետ բանակցելով կղզին մուծել Չիլիի կազմին մէջ:<ref>William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', 1990 by the University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}}</ref>{{rp|page=53}} By 1900 nearly all Pacific islands were in control of Britain, France, United States, Germany, Japan, and Chile.<ref name=Asiapacific/>
Թէեւ Միացեալ նահանգները վերահսկողութիւն հաստատած էին Կուամի եւ Ֆիլիփիներուն վրայ [[1898 թուական|1898-ին]] առնելով զանոնք [[Սպանիա]]յէն,<ref name="TewariAlvarez2008">{{cite book|last1=Tewari|first1=Nita|last2=Alvarez|first2=Alvin N.|title=Asian American Psychology: Current Perspectives|url=https://books.google.am/books?id=m8qgAi0LVj8C&pg=PA161|accessdate=12 June 2013|date=17 September 2008|publisher=CRC Press|isbn=978-1-84169-749-9|page=161}}</ref> 1914-ին մօտ [[Ճափոն]]ը կը վերահսկէր արեւմտեան Խաղաղականի մեծ մասը եւ կը նուաճէ շատ այլ կղզիներ [[Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Բ.Պատերազմին]]: Այդ պատերազմին աւարտին Ճափոնը կը պարտուի եւ Միացեալ նահանգներու նաւատորմը կը դառնայ ովկիանոսին տիրակալը: Բ.Պատերազմին աւարտէն ետք Խաղաղականի կարգ մը գաղութներ անկախութիւն ձեռք կը բերեն :
 
== Աշխարհագրական Տուեալներ ==
Խաղաղական Ովկիանոսը [[Ամերիկա (արեւմտահայերէն)|Ամերիկաներէ]]ներէ<nowiki/>ն կը բաժնէ [[Ասիա (արեւմտահայերէն)|Ասիան]]ն եւ Աւստրալիան: Հասարակածին միջոցաւ զայն կը բաժնէ հարաւային եւ հիւսիսային մասերու եւ կը տարածէ հարաւին Անթարքթիքայէն մինչեւ հիւսիսը՝ Արքթիքա: Խաղաղական Ովկիանոսը կը զբաղեցնէ Երկրի մակերեւոյթի մօտաւորապէս մէկ երրորդը, ունենալով 165. 200 000 քմ. <sup>2</sup> մակերես:<ref>[http://hypertextbook.com/facts/2001/DanielChen.shtml "Area of Earth's Land Surface"], ''The Physics Factbook''. Retrieved 9 June 2013.</ref>
Տարածուելով մօտաւորապէս 15. 000 քմ. [[Պերինկի Ծով]]էն մինչեւ Հարաւային Ովկիանոսի հիւսիսային շրջագիծը [[60-րդ հարաւային զուգահեռական]]ին վրայ, Խաղաղականը կը հասնի իր առաւելագոյն լայնութեանը [[5-րդ հիւսիսային զուգահեռական]]ին մօտակայքը, որ կը կազմէ մօտաւորապէս 19. 800 քմ. Ինտոնիսյայէն մինչեւ Քոլոմպոյի ափը՝ [[Երկիր (արեւմտահայերէն)|Երկրի]] շրջագիծին կէսը:<ref>{{cite book|last=Nuttall|first=Mark|title=Encyclopedia of the Arctic: A-F|url=https://books.google.am/books?id=LcucDSk4w3YC&pg=PA1461|accessdate=10 June 2013|date=2005|publisher=Routledge|isbn=978-1-57958-436-8|page=1461}}</ref> Երկրին մեզի յայտնի ամէնէն ցած կէտը՝ Մարիանայի Իջուածքը 10. 911 մ խորութեան վրայ է: Միջին խորութիւնը 4 280 մ. է, ամբողջ ջուրին ծաւալը՝ 10 միլիար քմ<sup>3</sup>:
Թեքթոնական սալերու տեղաշարժումներու պատճառաւ Խաղաղականը ներկայիս կ'ընդարձակուի տարեկան 2,5 սմ-ով դէպի երեք ուղղութիւնները, մակերեսի 0.52 քմ<sup>2</sup> չափ մեծացումով: Ատոր հակառակ, Ատլանտեան Ովկիանոսը կը փոքրանայ:<ref>[http://www.bucknell.edu/x17758.xml "Plate Tectonics"], Bucknell University. Retrieved 9 June 2013.</ref><ref name="Young2009">{{cite book|last=Young|first=Greg|title=Plate Tectonics|url=https://books.google.am/books?id=aqTxe74R5LwC&pg=PT9|accessdate=9 June 2013|date=2009|publisher=Capstone|isbn=978-0-7565-4232-0|pages=9–}}</ref>
Ովկիանոսին արեւմտեան եզրին երկայնքով կան բազմաթիւ ծովեր, որոնցմէ ամենամեծերն են Celebes Sea-ն, Քորալեան Ծովը, Արեւելաչինական ծովը, Ֆիլիփինեան ծովը, [[Ճափոնի Ծով]]ը, Հարաւչինական ծովը, [[Թասմանի Ծով]]ը եւ [[Դեղին Ծով]]ը:<ref>{{cite book|author=International Hydrographic Organization|title=Limits of Oceans and Seas|url=https://books.google.am/books?id=wD0dAQAAIAAJ|accessdate=9 June 2013|date=1953|publisher=International Hydrographic Organization}}</ref>
Հակառակ իր անուան, Խաղաղական Ովկիանոսը նոյնքան խաղաղ բնութիւն չունի: Շատ արեւադարձային փոթորիկներ կը ցնցեն Խաղաղականի կղզիները:<ref name="Pacific Ocean: The trade winds"/> Pacific Rim-ի շուրջի ցամաքներուն վրայ կան մեծ թիւով հրաբուխներ եւ յաճախակի պատահող երկրաշարժներ:<ref>{{cite book|author=[[Shirley Rousseau Murphy]]|title=[[The Ring of Fire]]|date=1979|publisher=[[Avon (publisher)|Avon]]|isbn=978-0-380-47191-1}}</ref> Ցունամիները, ստորերկրեայ երկրաշարժներ յառաջ բերելով, աւերած են շրջակայ կղզիներէն շատերը:<ref>{{cite book|last=Bryant|first=Edward|title=Tsunami: The Underrated Hazard|url=https://books.google.am/books?id=6lvl6i7r2CcC&pg=PR26|accessdate=9 June 2013|date=2008|publisher=Springer|isbn=978-3-540-74274-6|pages=26–}}</ref>
== Կենդանականութիւն Եւ Բուսականութիւն ==
Խաղաղական ովկիանոսին կը պատկանի Համաշխարհային ովկիանոսի ամբողջ կենսազանգուածի 50 %-ը: Կեանքը ովկիանոսին մէջ առատ է եւ բազմազան, յատկապէս արեւադարձային եւ մերձարեւադարձային գօտիներուն մէջ՝ [[Ասիա (արեւմտահայերէն)|Ասիոյ]] եւ Աւստրալիոյ ափերուն: Այստեղ հսկայական տարածքներ կը զբաղեցնեն քորալեան խութերն ու մանկրային բուսականութիւնը:
[[Պատկեր:Laminariasetchellii2.jpg|աջից|մինի|180px|Ծովային կաղամբի (լամինարիում) թփուտներ ովկիանոսի ծանծաղուտին մէջ, Քալիֆորնիոյ ծովափ, ԱՄՆ]]
[[Պատկեր:Callorhinus_ursinus_and_harem.jpg|աջից|մինի|180px|Ծովակատուներու գաղութ Ալասքայի մէջ]]
Տող 33.
* [[Ճափոն]]
* Հարաւային Քորէա
* [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստան]]
* [[Վիեթնամ]]
* [[Աւստրալիա]]
Տող 39.
 
Արեւելեան ափ (հիւսիսէն հարաւ)
* Ալասքա [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|Միացեալ նահանգներ]]
* [[Քանատա]]
[[Պատկեր:Point Reyes National Seashore PORE2141.jpg|մինի|աջից|160px|Point Reyes հրուանդանը Քալիֆորնիոյ հիւսիսին]]
* [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|Միացեալ նահանգներ]]
* Մեքսիքա
* Փանամա
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Խաղաղական_Ովկիանոս» էջէն