«Նորվեկիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Նորվեկիա''' ([[նորվեկերէն]]՝ {{audio|Norge (country).ogg|''Norge''|help=no}} ([[խորհրդարարութիւն]]) կամ {{audio|No-Noreg.oga|''Noreg''|help=no}}, պաշտօնական անուանում՝ '''Նորվեկիայի Թագաւորութիւն''' ({{lang-no|Kongeriket Norge}}), [[Ինքնիշխանութիւն|ինքնիշխան]] եւ [[Միասնականութիւն|միասնական]] (միութական) [[Միաբետութիւն|միապետութիւն]], որ կը գրաւէ [[Սկանդինավեան Թերակղզի|Սկանդինավեան թերակղզիի]] արեւմտեան բաժինը, [[Յան Մայէն]] կղզին եւ [[Շպիցբերգէն]] կղզիի խումբը ([[Արշիբեղագոս|արշիպեղագոս]])<ref name="Board1986">{{cite book|author=National Research Council (U.S.). Polar Research Board|title=Antarctic treaty system: an assessment|publisher=National Academies Press|url=https://books.google.am/books?id=gNxjxfm4cSgC&pg=PA370|accessdate=24 July 2011|year=1986|isbn=978-0-309-03640-5|pages=}}</ref>։ [[Անդարդիքա]]յի մէջ գտնուող [[Պետրոս I Կղզի (արեւմտահայերէն)|Պետրոս I-ի կղզին]] եւ ցեղային [[Բուվէ]] կղզին կախյալ տարածքներ են, ուստի թագավորության կազմի մեջ չեն մտնում։ Նորվեգիան հավակնում է նաև [[Անտարկտիդա]]յի մաս կազմող [[Մոդ թագուհու երկիր|Մոդ թագուհու երկրին]]։ Մինչեւ 1814, Թագաւորութեան կազմի մէջ կը մտնէին [[Ֆարերեան կղզիներ]]ը (1035-էն), [[Գրենլանտիա]]ն (1261-էն) եւ [[Իսլանտիա]]ն (1262-էն), իսկ մինչեւ 1468՝ նաեւ [[Շետլանդեան Կղզիներ|Շետլանդեան]] եւ [[Օրկնեան կղզիներ|Օրկնեան]] կղզիները։

Նորվեկիան ունի 385,252 քմ² տարածք եւ Մայիս 2016-ի տուեալներով՝ 5,213,985 բնակչութիւն<ref name="Population">{{cite web|url=http://www.ssb.no/english/subjects/02/befolkning_en/ |title=Population |date=19 March 2012 |publisher=Statistics Norway |accessdate=19 March 2012}}</ref>։ Ամենաերկարը [[Շուետիա]]յի հետ սահմանն է՝ 1,619 քմ։ Հիւսիս-արեւելքէն կը սահմանակցի [[Ֆինլանտա]]յին եւ [[Ռուսաստան (արեւմտահայերէն)|Ռուսաստանին]]ին, հարաւէն՝ [[Սկագերակ]] նեղուցին եւ [[Դանիա (արեւմտահայերէն)|Դանիային]]։յին։ Նորվեկիան երկարաձիգ գետափ ունի [[Ատլանտեան օվկիանոս]]ով եւ [[Բարենցի Ծով (արեւմտահայերէն)|Բարենցի ծովով]]։

Նորվեկիայի տարածքը ենթարկուած է թէ՛ վարչական եւ թէ՛ քաղաքական բաժանումի: Այս մէկին համաձայն, վարչական ու քաղաքական բաժանումի միաւորները 2 մակարդակով են՝ կոմսութիւններ (շրջաններ) եւ թաղաբետութիւններ (տեղական ինքնակառավարման մարմիններ)։ [[Սաամ (արեւմտահայերէն)|Սաամի]]ի ժողովուրդը որոշակի ինքնորոշում (self-determination) եւ ազդեցութիւն ունի իր բնակութեան աւանդական տարածքներուն մէջ՝ [[Սաամի Խորհրդարան (արեւմտահայերէն)|Սաամի խորհրդարանի]] եւ [[Ֆինմարկի Համաձայնագիր (արեւմտահայերէն)|Ֆինմարկի համաձայնագիրի]] միջոցով։ Նորվեկիան սերտ կապեր ունի [[Եւրամիութիւն|Եւրամիութեան]] եւ [[Միացեալ Նահանգներ]]ու հետ։ [[ՄԱՏ (արեւմտահայերէն)|ՄԱԿ]]-ի, [[ՆԱՏՕ (արեւմտահայերէն)|ՆԱՏՕ]]-ի, [[Եւրախորհուրդ|Եւրախորհրդի]], [[Անթարթիքայի Պայմանագիր|Անթարթիքայի պայմանագիրի]] եւ [[Հիւսիսային Խորհուրդ]]ի հիմնադիր անդամ է, [[Եւրոպական Տնտեսական Գօտի|Եւրոպական տնտեսական գօտիի]], [[Առեւտուրի Համաշխարհային Կազմակերպութիւն|Առեւտուրի համաշխարհային կազմակերպութեան]] եւ [[Տնտեսական Համագործակցութեան եւ Զարգացման Կազմակերպութիւն|Տնտեսական համագործակցութեան եւ զարգացման կազմակերպութեան]] անդամ է, ինչպէս նաեւ [[Շենկենեան Գոտի|Շենկենեան գօտիի]] մաս կը կազմէ։

Երկիրը կը պահպանէ [[Շուկայական Տնտեսութիւն|շուկայական տնտեսութեան]] եւ [[Սքանտինաւեան բարեկեցութեան ձեւ]]ի համադրումը համընդհանուր առողջապահական եւ [[Սոցիալական Ապահովութիւն|սոցիալական ապահովութեան]] համակարգի հետ։ Ունի [[նաւթ]]ի, [[Պնական Կազ|բնական կազի]], [[Հանածոներ (արեւմտահայերէն)|հանածոներուհանածոներ]]ու, [[անտառանոյթ]]ի, [[Ծովամթերք (արեւմտահայերէն)|ծովամթերքիծովամթերք]]ի եւ [[Քաղցրահամ Ջուր (արեւմտահայերէն)|քաղցրահամ ջուրի]] մեծ պաշարներ։ Նաւթի արդիւնահանումը կը կազմէ երկիրի [[ՀՆԱ (արեւմտահայերէն)|ՀՆԱ]]-ի մօտ քառորդ մասը<ref>{{cite news|url=http://uk.reuters.com/article/oilRpt/idUKL0674675920070906 |title=UPDATE 1-Statistics Norway raises '07 GDP outlook, cuts '08 |agency=Ռոյթերս |date=6 September 2007 |accessdate=8 March 2009}}</ref>։ [[Մերձաւոր Արեւելք]]էն դուրս նաւթի եւ բնական կազի ամենամեծ արդիւնահանողն է<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2241rank.html |title=Country Comparison :: Crude oil – production|work=CIA – The World Factbook|accessdate=2016-03-16}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2249rank.html |title=Country Comparison :: Natural gas – production|work=CIA – The World Factbook|accessdate=2016-03-16}}</ref>։

Նորվեկիան [[Համաշխարհային Դրամատուն|Համաշխարհային դրամատան]] եւ [[Արժոյթի Միջազգային Հիմնադրամ|Արժոյթի միջազգային հիմնադրամի]] ցանկին մէջ 4-րդը կը հանդիսանայ՝ որպէս ամենաբարձր եկամուտ ունեցող երկիր<ref>{{cite web|title=The World's Richest Countries|url=http://www.forbes.com/sites/bethgreenfield/2012/02/22/the-worlds-richest-countries/|website=forbes.com|accessdate=12 December 2014}}</ref>։ [[Կեդրոնական Հետախուզական Վարչութիւն|Կեդրոնական հետախուզական վարչութեան]] ՀՆԱ-ի ցանկին մէջ (2015-ի տուեալներ), ուր բացի ինքնիշխան պետութիւններէն, ներառուած են նաեւ որոշ տարածքներ եւ տարածաշրջաններ, Նորվեկիան կը գրաւէ 11-րդ հորիզոնականը<ref>{{cite web|title=The World Factbook|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html#no|website=Central Intelligence Agency Library|publisher=Central Intelligence Agency|accessdate=23 May 2016}}</ref>։ 2001-2006 թվականներին<ref name=autogenerated1>{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDI_2008_EN_Tables.pdf|title=Human development indices 2008|date=18 December 2008|work=Human Development Report|publisher=hdr.undp.org|accessdate=12 May 2009}}</ref>, իսկ ապա՝ 2009-2015-ններուն, Նորվեկիան աշխարհի մէջ [[Մարդկային Զարգացման Գործակից (արեւմտահայերէն)|մարդկային զարգացման]] ամենաբարձր գործակիցը ունեցած է<ref name="HDI"/><ref name="HDI2">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf|title=Human Development Index 2009|date=5 October 2009|work=Human Development Report|publisher=hdr.undp.org|accessdate=5 October 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf|title=Human Development Report 2011|publisher=United Nations|accessdate=2 November 2011}}</ref><ref>[http://www.upi.com/Top_News/World-News/2013/03/15/Norway-top-country-in-human-well-being/UPI-38211363358148/ Norway top country in human well-being]. ''United Press International'', 15 March 2013. Retrieved 27 August 2013.</ref>։ 7 տարի շարունակ՝ մինչեւ 2015, [[Legatum Բարեկեցութեան Գործակից (արեւմտահայերէն)|Legatum բարեկեցութեան]] ամենաբարձր գործակիցը ունեցած է<ref>{{cite web |title=This Is the World's Most Prosperous Nation (Hint: It's Not the U.S.) |work=TakePart |url=http://www.takepart.com/article/2015/11/02/this-is-most-prosperous-nation-in-world-hint-not-us |date=3 November 2015 |accessdate=5 November 2015}}</ref>։ Երկրին մէջ ոկայ նաեւ [[Տնտեսական Համագործակցութեան եւ Զարգացման Կազմակերպութիւն|Տնտեսական համագործակցութեան եւ զարգացման կազմակերպութեան]] «Աւելի լաւ կեանք» գործակիցի, [[Համաշխարհային Ամբողջականութեան Գործակից|Համաշխարհային ամբողջականութեան]] եւ [[Ժողովրդավարութեան Գործակից|Ժողովրդավարութեան]] ամենաբարձր գործակիցը<ref>{{cite web|url=http://integrity-index.org/about/|title=Index of Public Integrity|website=integrity-index.org|language=en-US|access-date=2016-06-15}}</ref>։

Նորվեկիա անուանումը ծագած է [[Հին Անգլերէն|հին անգլերէն]] ''Norðrveg(r)'' բառէն, որ առաջին անգամ յիշուած է 880-ին եւ «հիւսիսային ճանապարհ» կամ «դէպի հիւսիս տանող» կը նշանակէ, ըստ որուն [[Անգլո-սաքսեր|անգլոսաքսերը]] անուանած են Նորվեկիայի անտլանտեան ափեզերքը<ref name="Nomino-NRK">{{Cite episode|title=Nomino 6:6|episode-link=|url=https://tv.nrk.no/serie/nomino/DVFJ63000615/sesong-2/episode-6#t=22m18s|access-date=5 October 2016|series=Nomino|station=[[NRK]]|date=4 October 2016|season=2|time=22:18|language=Norwegian}}</ref><ref name="Tvil-Forskning">{{cite web|url=http://forskning.no/historie-sprak/2016/02/sar-tvil-om-norges-opphav|title=Sår tvil om Norges opphav|publisher=Forskning.no for [[Universitetet i Agder]]|language=Norwegian|archiveurl=http://forskning.no/historie-sprak/2016/02/sar-tvil-om-norges-opphav|archivedate=1 November 2016}}</ref>։ Նոյն ձեւով կառուցուած են նաեւ ''suðrvegar'' «հարաւային ճանապարհ»-ը՝ [[Գերմանիա (արեւմտահայերէն)|Գերմանիոյ]] եւ ''austrvegr'' «արեւելեան ճանապարհ»-ը՝ [[Պալքանեան Ծով|Պալքանեան ծովու]] համար։ [[Անգլիական Կայսրութիւն|Անգլիոյ]] հոգեւոր մինորդները Նորվեկիայի թագաւարութիւնը, 880-ին, անուանած են նաեւ ''Norðmanna land''<ref name="Nomino-NRK" /><ref name="Tvil-Forskning" />։

Հին նորվեկերէն ''norðmaðr'' 9-րդ դարուն լատինականացուած է ''Nortmannus'' եւ նշանակած է որպէս [[Նորվեկացիներ|նորվեկեացի]], այնպէս ալ [[Վիքինկներ|վիքինկ]]՝ ծնունդ տալով [[Նորամաններ (արեւմտահայերէն)|նորմաններու]] անուանմանը<ref>{{cite web|url=http://www.cnrtl.fr/etymologie/normand|title=Etymologie de Normand|publisher=Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales|language=French|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120130052010/http://www.cnrtl.fr/etymologie/normand|archivedate=30 January 2012}}</ref>։ Նորվեկիայի քրիստոնէութիւնը ընդունելէ ետք, ''Noregr'' եւ ''Noregi'' բառերը դարձան ամենատարածուածները, բայց 15-րդ դարու ընթացքին, երկու նոր ձեւ ''Noreg(h)'' եւ ''Norg(h)e'' տարածուեցան միջնադարեան [[Իրլանտա]]յի ձեռագիրներուն մէջ՝ պահպանուելով մինչեւ մեր օրերը։