«Սնդիկ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
Չ removed: (արեւմտահայերէն) (10) using AWB |
|||
Տող 2.
== Պատմութիւն ==
[[Պատկեր:Mercury symbol.svg|thumb|left|120px|Մերկուրի մոլորակի աստղագիտական խորհրդանիշը]]
Բնածին սնդիկը յայտնի է շատ վաղ ժամանակներէն (Ք․Ա․ 2-րդ հազարամեակ, [[
Արաբ, ալքիմիկոս Զապիր իպն Տայանը (Ը-Թ դարեր) մշակեցաւ մետաղներու առաջացման ծծումբ-սնդիկային «տեսութիւնը», ըստ որու սնդիկը մետաղներուն կը յաղորդէ փայլ, կռելիութիւն, պնդութիւն ն հալուելու ունակութիւն<ref name="Stillman">{{cite book |title = Story of Alchemy and Early Chemistry|author = Stillman, J. M.| publisher = Kessinger Publishing|date = 2003|isbn = 978-0-7661-3230-6|pages = 7–9|url = https://books.google.am/?id=hdaAGF5Y1N0C}}</ref>։ Սնդիկը ոսկիի փոխարկուելու կարեւոր պայմանը կը համարուեր անոր պնդացումը։
=== Անուան Ծագում ===
Նախկինին սնդիկը կը համարուեր հեղուկ [[
== Բնութեան Մէջ ==
Տող 19.
Սնդիկը կը համարուէ հազւագիւտ մետաղ։
Ամէնախոշոր հանքավայրերը կը գտնուեն [[Սպանիա]] (Ալմատեն)։ Սնդիկի հանքավայրեր կան նաեւ [[
Ռուսիոյ դաշնութեան մէջ կը գտնուէ սնդիկի 23 հանքավայր, արդիւնաբերական պաշարները կը կազմեն 15.6 հազար թոն ([[2002 թուական]]ին)։
Տող 26.
Սնդիկը եւ ատոր օրկանական միացութիւնները թունաւոր են եւ լուրջ վնաս կը հանդիսանան մարդու առողջութեան, վայրի բնութեան եւ էքոհամակարգերուն համար։ Շրջակայ միջավայր իյնալով, ան կը փոխանցուէ օդային հոսանքներով, այնուհետեւ կրկին կը նստէ հողին վրայ։ Սնդիկը հողէն կ'անցնէ գետերու, լիճերու եւ ովկիանոսներուն մէջ։ Կը տեղափոխուէ նաեւ ովկիանոսի հոսանքներու եւ թափառող անասուններու միջոցաւ։
Սնդիկի ներթափանցումը մարդու օրկանիզմ յաճախ տեղի կ'ունենայ ատոր շոգիներու ներշնչման ժամանակ, որոնք հօտ չունեն։ Սնդիկի նոյնիսկ փոքր քանակներու ազդեցութեան հետեւանքով, կրնան յառաջանալ առողջական խնդիրներ եւ ծանր թունաւորումներ։ Սնդիկը թունաւոր ազդեցութիւն կը թողնէ նեարդային, մարսողական եւ իմունային համակարգներու, թոքերուն, [[
== Բնագիտական Յատկութիւններ ==
[[Պատկեր:Pound-coin-floating-in-mercury.jpg|մինի|ձախից|~7.6 կ/սմ<sup>3</sup> խտութիւնով մետաղադրամը սնդիկէն աւելի թեթեւ է]]
Տող 37.
== Կիրառութիւն ==
[[Պատկեր:Mercury-thermometer.jpg|մինի|ձախից|Սնդիկը ջերմաչափին մէջ]]
Սնդիկը կ'օգտագործեն գիտական եւ չափող սարքեր (ջերմաչափ, ծանրաչափ, ճնշաչափ, վաքուումային պոմպեր եւ այլն), սնդիկային լամպեր, [[Ելեկտրականութիւն|ելեկտրական հոսանքի]] ուղղիչներ, անջատիչներ պատրաստելու, [[
Միացութիւնները կ'օգտագործուեն բժշկութեան եւ գյուղտնտեսութեան (սերմերը ախտահանելու համար որպէս բուսասպաններ) մէջ, նաեւ որպէս հաւելանիւթեր նաւերու իրանը ներկապատելիս։
Տող 46.
Սնդիկի կենսաբանական դերը վատ է ուսումնասիրուած է։ Սնդիկը եւ անոր միացութիւները թունաւոր են։ Սնդիկը օրկանիզմին մէջ կը կապուէ ֆերմենթներու եւ հիւսվածքային սպիտակուցներու սուլֆհիտրիլային խումբերուն եւ կ'իջեցնէ նրանց աշխուժութիւնը, կ'ազդէ միքրոտարրերու (Cu, Zn, Cd, Se) իւրացման եւ փոխանակութեան գործընթացքներուն վրայ։
Յատկապէս վտանգաւոր են սնդիկի շոգիները, որոնք ներշնչելիս կ'անցնեն արեան մէջ եւ օրկանիզմին մէջ շրջանառելով, մասամբ կը կուտակուեն [[
Տեւական թունաւորումը կ'իջեցնէ աշխատունակութիւնը, կը թուլացնէ հոտառութիւնը, կը յառաջացնէ գլխացաւ, ձեռքերու եւ գլխի դող եւն։ Թունաւորման բնորոշ ախտանշաններն են՝ լնդեզրերու կապտասեւ գունաւորումը, լինդերու փխրունութիւնը եւ արնահոսումը։ Սնդիկի օրկանական միացութիւններով թունաւորումը կ'ախտահարէ [[Կեդրոնական նեարդային համակարգ|կեդրոնական նեարդային]] եւ [[սիրտանոթային համակարգ]]ները, [[ստամոքս]]ը, լեարդը, երիկամները։
|