«Պաղլեղածին (էլիւմինիըմ)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ removed: (արեւմտահայերէն) (8) using AWB
No edit summary
 
Տող 1.
'''Պաղլեղածին''' ({{Լեզու lang-la|Aluminium}}), քիմիական նշանը՝ <big>'''Al'''</big>, կարգահամարը՝ 13, հիւլէական զանգուածը՝ 26.98154։
պաղլեղածինը p–տարր է։
 
Բնական պաղլեղածինը բաղկացած է <sup>27</sup>Al մէկ նուքլիտէն։ Ուժային ելեկտրոնները երեքն են։ Արտաքին ելեկտրական շերտի դասաւորուածութիւնն է 3s<sup>2</sup>p<sup>1</sup>։ Գործնականին բոլոր միացութիւններին մէջ օքսիտացման աստիճանը +3 է։ պաղլեղածինի չեզոք հիւլէի շառաւիղը 0.143 նմ է, իսկ Al<sup>3+</sup> իոնինը՝ 0.057 նմ։
 
պաղլեղածին պարզ նիւթը փափուկ, թեթեւ արծաթասպիտակաւուն երանգով մետաղ մըն է, օժտուած է մեծ ելեկտրա– եւ ջերմահաղորդականութեամբ։ պաղլեղածինի [[խտութիւն]]ը 2.7 կ/սմ<sup>3</sup> է։ Մոտ 3 անգամ թեթեւ է [[երկաթ]]էն եւ [[պղինձ]]էն, սակայն բաւական ամուր է։ պաղլեղածինը կը հալուէ 600&nbsp;°C ջերմաստիճանին։
պաղլեղածինի [[խտութիւն]]ը 2.7 կ/սմ<sup>3</sup> է։ Մոտ 3 անգամ թեթեւ է [[երկաթ]]էն եւ [[պղինձ]]էն, սակայն բաւական ամուր է։ պաղլեղածինը կը հալուէ 600&nbsp;°C ջերմաստիճանին։
Տարածուածութեամբ պաղլեղածինը մետաղներուն մէջ կը գրաւէէ առաջին տեղը եւ կը կազմէ երկրակեղեւի զանգուածի 7 %–ը։
Տող 12 ⟶ 11՝
Առաջին անգամ պաղլեղածինը ստացած է դանիացի բնագէտ Հանս Քրիսթիան Էրսթետը կողմից [[1825 թուական]]ին։
 
{{Լեզու lang-la|aluminium}}-ը կուգայ նոյն լատիներեն {{Լեզու lang-la|alumen}} բառէն, որ կը նշանակէ պաղլեղ (պաղլեղածինի եւ [[քաղիոնի սուլփաթ]]՝ KAl(SO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>.12H<sub>2</sub>O), որը շատոնց օգտագործուած է եղած կաշուի մշակման ժամանակ եւ ինչպէս կպչուն միջոց։
 
Քիմիական բարձր աքթիւության պատճառաւ մաքուր պաղլեղածինի յայտնագործումն ու ստացումը ձգուած է համարեա 100 տարի։ Եզրակացութիւնն այն մասին, որ պաղլեղէն կարելի է ստանալ «հող» (դժուարահալ նիւթ, ժամանակակից՝ պաղլեղածինի օքսիտ) եկած է տակաւին [[1754 թուական]]էն՝ գերմանացի քիմիագէտ Ա. Մարկկրաֆէն։ Աւելի ուշ պարզուեցաւ, որ հենց ատանկ «հող» կարելի է ստանալ կաւէն, եւ այն սկսեցին անուանել կաւահող։
Տող 41 ⟶ 40՝
 
Պաղլեղածինը գրեթէ բոլոր մետաղներու հետ կ'առաջացնէ [[համաձուլուածքներ]]։ Առաւել յայտնի համաձուլուածքներն են [[պղինձ]]ի (տիւրաղոմին) եւ [[սիղիկիոն]]ի համաձուլուածքները։
== Կիրառութիւն ==
 
== Կիրառութիւն ==
{{Բազմապատիկ պատկերներ
| գոտի = left/right/center
Տող 48 ⟶ 47՝
| վերնագիր = պաղլեղածինի կիրառութիւնը
| վերնագրի գոտի = left/right/center
| վերնագրի ֆոն =
| նկարագրություն =
| նկարագրության գոտի = left/right/center
| նկարագրության ֆոն =
| լայնություն =
 
| պատկեր1 = Lian Li PC-60 computer case 20060131.jpg
| լայնություն1 = 132
| նկարագրություն1 =
 
| պատկեր2 = Cadiresalumini.JPG
| լայնություն2 = 134
| նկարագրություն2 =
}}
{{Բազմապատիկ պատկերներ
| գոտի = left/right/center
| ուղղություն = horizontal
| վերնագիր =
| վերնագրի գոտի = left/right/center
| վերնագրի ֆոն =
| նկարագրություն =
| նկարագրության գոտի = left/right/center
| նկարագրության ֆոն =
| լայնություն =
 
| պատկեր1 = Rimowa Koffer Topas-Serie (liegend).jpg
| լայնություն1 = 160
| նկարագրություն1 =
 
| պատկեր2 = Kaffekjele, Norsk Folkemuseum, NF.1957-0360AB.jpg
| լայնություն2 = 105
| նկարագրություն2 =
}}
Պաղլեղածինը դիւրութեամբ կ'ենթարկուէ մեքենայական մշակման, քանի որ ունի մեծ կռելիութիւն եւ ձգուողականութիւն։ Կարելի է գլանել, լար ձգել, ինչպես նաեւ մամլել ու դրոշմել՝ իրին տալով ցանկացած ձեւ։
 
Թունաւոր յատկութեան բացակայութիւնը թոյլ կուտայ պաղլեղածինը լայնօրէն օգտագործելու խոհանոցային սպասքի, սնունդի եւ գարեջուրի արտադրական սարքաւորումների պատրաստման, ինչպէս նաեւ՝ սննդանիւթերու եւ դեղանիւթերու փաթեթաւորման համար։ Առանց աղոնինիոնի դժուար պիտի ըլլար պատկերացնել օդանաւաշինութիւնը։ Աղումինիոնի աղերէն մեծ կիրառութիւն ունի աղոմինական շիբը՝ KAl(SO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>•12H<sub>2</sub>O, որը կրկնակի աղ է (նաեւ բիւրեղահիտրիթ է) եւ կ'օգտագործուէ արեան մակարդման համար, ինչպէս նաեւ անոյշներու պատրաստման եւ մանրաթելերու ներկման ժամանակ (կը մեծցնէ ներկանիւթի կապը մանրաթելի հետ)։ Պաղլեղածինը ամենալայն կիրառութեան ոչ երկաթային մետաղն է<ref>{{cite encyclopedia|title=Aluminum|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/17944/aluminum-Al|accessdate=6 March 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312125740/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/17944/aluminum-Al|archivedate=12 March 2012|deadurl=no|df=}}</ref> 2005-ին պաղլեղածինի աշխարհային արտադրութիւնը կազմած է 31.9 միլիոն թօն. Անոր պահանջարկը աւելին եղած էր քան որեւէ այլ մետաղինը, բացառութեամբ երկաթը (837.5 միլիոն թօն).<ref>{{cite book|url=http://www.bgs.ac.uk/downloads/start.cfm?id=1417|title=World Mineral Production: 2001–2005|last1=Hetherington|first1=L. E.|date=2007|publisher=British Geological Survey|isbn=978-0-85272-592-4}}</ref>
Աղումինիոնի աղերէն մեծ կիրառութիւն ունի աղոմինական շիբը՝ KAl(SO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>•12H<sub>2</sub>O, որը կրկնակի աղ է (նաեւ բիւրեղահիտրիթ է) եւ կ'օգտագործուէ արեան մակարդման համար, ինչպէս նաեւ անոյշներու պատրաստման եւ մանրաթելերու ներկման ժամանակ (կը մեծցնէ ներկանիւթի կապը մանրաթելի հետ)։
պաղլեղածինը ամենալայն կիրառութեան ոչ երկաթային մետաղն է<ref>{{cite encyclopedia|title=Aluminum|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/17944/aluminum-Al|accessdate=6 March 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312125740/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/17944/aluminum-Al|archivedate=12 March 2012|deadurl=no|df=}}</ref> 2005-ին պաղլեղածինի աշխարհային արտադրութիւնը կազմած է 31.9 միլիոն թօն. Անոր պահանջարկը աւելին եղած էր քան որեւէ այլ մետաղինը, բացառութեամբ երկաթը (837.5 միլիոն թօն).<ref>{{cite book|url=http://www.bgs.ac.uk/downloads/start.cfm?id=1417|title=World Mineral Production: 2001–2005|last1=Hetherington|first1=L. E.|date=2007|publisher=British Geological Survey|isbn=978-0-85272-592-4}}</ref>
 
[[Պատկեր:AluminumSlab.JPG|thumb|պաղլեղածինի ձուլակտորի փոխադրումը]]
Պաղլեղածինը առաւելապէս կը կիրառուէ՝
 
* Փոխադրամիջոցներ<ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=Lskj5k3PSIcC&pg=PA14&dq=aluminum+used+in+transportation&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjfvpyd9MLUAhUI7mMKHfh8AJYQ6AEIJjAA#v=onepage&q=aluminum%20used%20in%20transportation&f=false|title=Aluminum and Aluminum Alloys|last=Davis|first=Joseph R.|date=1993|publisher=ASM International|isbn=9780871704962|language=en}}</ref> (ինքնաշարժներ, օդանաւեր, բեռնատարներ, երկաթուղիի մեքենաներ, հեծանիւներ, ծովային փոխադրամիջոցներ եւ այլն) որպես թերթեր, խողովակներ եւ կաղապարներ:
* Փաթեթաւորում<ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=E-FFm6D1HpAC&pg=PA133&dq=aluminum+used+for+packaging&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj1y_qr-b_UAhUOwWMKHc-5DzQQ6AEILTAC#v=onepage&q=aluminum%20used%20for%20packaging&f=false|title=Packaging and the Environment: Alternatives, Trends and Solutions|last=Selke|first=Susan|date=1994-04-21|publisher=CRC Press|isbn=9781566761048|language=en}}</ref> (պահածոյատուփեր, թիթեղ, շրջանակ եւ այլն):
Տող 102 ⟶ 80՝
* Մետաղադրամներ անանկ երկիրներուն մէջ, ինչպէս են [[Ֆրանսա]]ն, [[Իտալիա]]ն, [[Լեհաստան]]ը, [[Իսրայէլ]]ը, [[Ֆինլանտա]]ն եւ այլն, աղոմինեայ կամ պաղլեղածին-[[պղինձ]] համաձուլուածքէն:<ref>{{cite journal|date=17 February 1992|title=World's coinage uses 24 chemical elements, Part 1|journal=World Coin News}}</ref><ref>{{cite journal|date=2 March 1992|title=World's coinage uses 24 chemical elements, Part 2|journal=World Coin News}}</ref>
* Նուագարաններ, հիմնականին կը կիրառուէ [[կիթառ]]ներուն արտադրութեան մէջ:<ref>{{cite web|url=https://musicgroup-prod.mindtouch.us/04_BEHRINGER/What_is_the_difference_between_paper-cone_and_aluminum-cone_woofers_in_your_bass_guitar_speaker_cabinets%253F|title=What is the difference between paper-cone and aluminum-cone woofers in your bass guitar speaker cabinets? – MUSIC Group. All rights reserved.|website=musicgroup-prod.mindtouch.us|access-date=21 April 2016|df=}}</ref>
{{Սեղմ Պարբերական Աղիւսակ}}
 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
{{Արտաքին յղումներ}}