«Մուշ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

▲Կը գտնուի «[[Արեւմտեան Եփրատ]]»ի ձախ ափէն ոչ հեռու, [[Մեղրագետ]]ի ձախակողմեան վտակ՝ Մշոյ գետի ափերուն։ Հարաւային կողմէն կը բարձրանան [[Հայկական Տավրոս|Հայկական Տաւրոս]] լեռնաշղթայի [[Սասուն|Սասնայ]] լեռները, [[Ծիրկատար]] եւ [[Կորդուխ]] լեռնագագաթներով, որոնց թեք սարալանջերուն վրայ աստիճանաձեւ կառուցուած էին, 1-2 յարկանի [[Կաւեղէն|կաւ]]աշէն, անշուք եւ տարրական յարմարութիւններէ զուրկ, տափակ կտուրներով տուները։ Մուշի գետը քաղաքը բաժանած է 2 մասի։ գետին ջուրը ժամանակին կ՛աշխատցնէին 10-12 ջրաղաց ու կ՛ոռոգէին քաղաքի ու անոր շրջակայքի [[Բանջարեղէն|բանջարանոց]]ներն ու այգիները։

▲Մշոյ եւ անոր շրջակայքին պահպանուած հնագիտական նիւթերը կը հաստատեն, որ այն Հայկական լեռնաշխարհի ամենահնագոյն բնակավայրերէն է։ Այստեղ կան [[Կիկլոպեան ամրոց]]ի հետքեր, [[Վան]]ի թագաւոր «[[Մենուա]]»-ի ([[810]]-[[786]] թթ., ք.ա.) սեպագիր արձանագրութիւնը եւ այլն։ Քաղաքի արեւելեան մասին մէջ գտնուող պարիսպներով ու բուրգերով շրջապատուած Մշոյ բերդը՝ 5-10–րդ դարերուն, յաճախակի ձեւով յիշատակուած է աղբիւրներու մէջ։ Անոր հիմնադրումը աւանդաբար կը վերագրուի՝ [[Վահան Մամիկոնյան|Գայլ Վահան Մամիկոնեան]]ին։ Քաղաքի արեւմտեան մասին մէջ կը գտնուին նաեւ ''Մուշեղաբերդ'', ''Հողաբերդիկ'' եւ ''Աստղաբերդ'' բերդերու աւերակները։ Մշոյ մէջ պահպանուած են՝ 13-15-րդ դարերուն գրուած հայերէն մի քանի ձեռագիրներ։ Մինչեւ [[4-րդ դար]], Մուշը կը պատկանէր [[Սլկունին]], իսկ յետոյ՝ Մամիկոնեան նախարարներուն։ 8-րդ դարուն, Մուշը անցաւ [[Բագրատունիներուն]], իսկ [[851]]-[[852]] թուականներուն, դարձաւ արաբներու դէմ ուղղուած ժողովրդա-ազատագրական պայքարի կեդրոն։ [[852]]-ին ձմրանէ Մշոյ Ս.Փրկիչ եկեղեցւոյ մէջ, Խութեցի Յովնանի ու անոր մարտիկներուն ձեռքով, սպանուեցաւ արաբ հրոսակներու ղեկավար [[Յուսուֆը]]։ XVI դարուն Մուշը յաղթահարուած է թուրքերու կողմէն։ [[1860]]-ականներուն, Մշոյ մէջ նոյնպէս, տեղի ունեցաւ հակաթուրքական զինուած ելոյթներ, որոնք, անշուշտ, կը կրէին [[Զեյթուն գավառ|Զէյթուն]]ի դէպքերուն ազդեցութիւնը։