Ուիքիփետիա

«Սուր (քաղաք)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
Չ →‎Հռոմէական ժամանաշրջան: clean up, replaced: {{lang-lat → {{lang-la using AWB
No edit summary
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
[[Պատկեր:TyreFishingHarbour.jpg|250px|մինի|աջից|Սուրի ձկնորսութեան վայր]]
| կարգավիճակ = քաղաք
'''Սուր''' ({{lang-ar|صور}} ''Ṣūr''; [[փիւնիկերէն]]ով՝ ''Ṣūr''; [[ասորերէն]]ով՝ ܣܘܪ, ''Tzór''; [[Հին Յունարէն|յունարէնով]]՝ Τύρος ''Týros''; {{lang-la|Tyrus}}; {{lang-hy|Տիր}} ''[[Tir (god)|Tir]]''; {{lang-fr|Tyr}}), [[Լիբանան]]ի հարաւը գտնուող Սուրի շրջանի մայրաքաղաքն է: Ըստ 2003-ի տուեալներուն, անոր բնակչութեան թիւը 117,000 է:<ref>[http://www.citypopulation.de/Lebanon.html Lebanon – city population]</ref> Բայց, Լիբանանի կառավարութիւնը 1932-էն ետք շատ յստակ հաշուարկներ չէ հրատարակած, ուստի յստակ վիճակագրութիւն մը կարելի չէ տալ:<ref>[http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-7956.html Lebanon Population]</ref> Սուրը կը գտնուի Միջերկրական ծովուն ափին, 80 քիլոմեթր [[Պէյրութ]]էն հարաւ: Քաղաքին անունը կը նշանակէ քար, որ կու գայ նախքան քաղաքի շինութեան ժայռերէն:<ref>Bikai, P., "The Land of Tyre", in Joukowsky, M., ''The Heritage of Tyre'', 1992, chapter 2, p. 13</ref>▼
}}
▲'''Սուր''' ({{lang-ar|صور}} ''Ṣūr'';, [[փիւնիկերէն]]ով՝ ''Ṣūr'';, [[ասորերէն]]ով՝ ܣܘܪ, ''Tzór'';, [[Հին Յունարէն{{lang-grc|յունարէնով]]՝ Τύρος}} ''Týros'';, {{lang-la|Tyrus}}; {{lang-hy|Տիր}}, ''[[Tir (god)|Tir]]Տիր'';, {{lang-fr|Tyr}}), [[Լիբանան]]ի հարաւը գտնուող Սուրի շրջանի մայրաքաղաքն է: Ըստ 2003-ի տուեալներուն, անոր բնակչութեան թիւը 117,000 է:<ref>[http://www.citypopulation.de/Lebanon.html Lebanon – city population]</ref> Բայց, Լիբանանի կառավարութիւնը 1932-էն ետք շատ յստակ հաշուարկներ չէ հրատարակած, ուստի յստակ վիճակագրութիւն մը կարելի չէ տալ:<ref>[http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-7956.html Lebanon Population]</ref> Սուրը կը գտնուի Միջերկրական ծովուն ափին, 80 քիլոմեթր [[Պէյրութ]]էն հարաւ: Քաղաքին անունը կը նշանակէ քար, որ կու գայ նախքան քաղաքի շինութեան ժայռերէն:<ref>Bikai, P., "The Land of Tyre", in Joukowsky, M., ''The Heritage of Tyre'', 1992, chapter 2, p. 13</ref>
 
Սուրը [[Փիւնիկէ|փիւնիկեան]] քաղաք մըն է, ուր ծնած են Եւրոպա եւ Տիտօ դիցաբանութեան հերոսները: Այսօր Պէյրութէն, Թրիփոլիէն եւ Սայտայէն ետք անիկա Լիբանանի չորրորդ մեծագոյն քաղաքն է<ref>[http://tyros.leb.net/tyre/ Tyre City, Lebanon]</ref> եւ ունի Լիբանանի մեծագոյն նաւահանգիստները: Ունի զարգացած զբօսաշրջութեան մարզ: Քաղաքը ունի բազմաթիւ հին վայրեր, ինչպէս Սուրի հռոմէական բերդը, որ [[1979]]-էն ի վեր [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ|ԵՈՒՆԵՍՔՈՅԻ]]ՅԻ [[Համաշխարհային Ժառանգութեան Կայք]]ի ցանկին վրայ կը գտնուի:<ref>Resolution 459</ref><ref>[http://www.lcps-lebanon.org/pub/breview/br5/seedenbr5.html#cases Lebanon's Archaeological Heritage] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20090311024355/http://www.lcps-lebanon.org/pub/breview/br5/seedenbr5.html#cases |date=March 11, 2009 }}</ref> <!-- See discussion page before adding details about Ben-Hur -->
 
== Պատմութիւն ==
Տող 17 ⟶ 19՝
 
=== Պրոնզի եւ երկաթի դարեր ===
Ըստ Հերոթոտոսի, Սուրը կը հիմնուի մօտաւորապէս Քմ.Աթ.ա. 2750-ին՝ բուն հողին վրայ, իբրեւ պատուած քաղաք:<ref name="Bement 47">{{cite book|last=Bement|first=R B|title=Tyre; the history of Phoenicia, Palestine and Syria, and the final captivity of Israel and Judah by the Assyrians|publisher=Ulan Press|asin=B009WP2MR8|page=47}}</ref> Սուր անունը յուշարձաններու վրայ կը սկսի յիշուի Քմ.թ.Աա. 1300-էն ի վեր:
 
Կան 10 ամառնա նամակներ Քմ.Աթ.ա. 1350-էն քաղաքապետին՝ Ապիմիլքուին կողմէ՝ ուղղուած Աքենաթենի: Նամակներուն նիւթը ընդհանրապէս ջուրին, տախտակին, Հապիրուի քաղաքը գրաւելն ու կղզիին վրայ անոր ազդեցութեան մասին:<ref name="Bement 47"/>
 
Հին աշխարհի դրամները կը պահուէին Սուրի մթերանոցներուն մէջ:<ref>from 'Tyre' in [[Easton's Bible Dictionary]]</ref>
 
Սուր կը դառնայ [[Փիւնիկէ]]ի ամէնէն զօրաւոր քաղաքներէն մէկը: Իր թագաւորներէն մէկը՝ Տէր Իթոպալ Ա.-ը կը կառավարէ Փիւնիկէ մը, որ կը տարածուէր մինչեւ Պէյրութ եւ Կիպրոսէն մասեր: Քարթեճը կը հիմնուի Քմ.Աթ.ա. 814-ին՝ Փիկմալիոնի իշխանութեան օրերուն: Փիւնիկէի մասին որեւէ մէկ բան օտարներուն կողմէ կը սկսի կոչուելու ''Սիտոնիա'' կամ ''Թիրիա'': Փիւնիկեցիներն ու քանանացիները կը կոչուէին ''սիտոնցիներ'' կամ ''թիրցիներ'', երբ փիւնիկեան քաղաքները յաջորդաբար կը սկսին հռչակ ստանալու:
 
Սուրը նշանաւոր էր իր իւրայատուկ եւ թանկարժէք մանիշակագոյնն ներկին արտադրութեամբ, որ կ'արտադրուէր միւրէքս ձուկէն: Այս գոյնը կը կոչուէր սուրեան մանիշակագոյն: Այս գոյնը կը պահուէր թագաւորական կամ ազնուական ընտանիքներու համար:<ref>Bariaa Mourad. ''"Du Patrimoine à la Muséologie : Conception d'un musée sur le site archéologique de Tyr",''(Thesis); Museum National d'Histoire Naturelle (MNHN), Study realised in cooperation with the Unesco, Secteur de la Culture, Division du Patrimoine Culturel, Paris, 1998</ref>
 
Սուրէն փիւնիկեցիներ կը հաստատուին [[Մեմֆիս]]ի մէջ՝ [[Հեփեստոսի Տաճար|Հեփեստոսի տաճարտաճարի]]ի հարաւը գտնուող Սուրի բանակատեղի:<ref>{{cite book|last=[[Herodotus]]|title=The Histories|publisher=Oxford World's Classics|isbn=9780199535668|page=137}}</ref>
 
[[Եգիպտոս]] յաճախ կը յարձակէր Սուրի վրայ [[Ասորեստան|ասորի]] թագաւոր Շալմանեսեր Ե., որ 5 տարիէ օգնութիւն կը ստանար բուն հողի փիւնիկեցիներէն, կը պաշարէ Սուրը: ՔՄ.Աթ.ա. 586-էն մինչեւ Քմ.թ.Աա. 573 քաղաքը կը պաշարուի [[Բաբելոն]]ի Նեպուչատնեզզար Գ.-ի կողմէ, մինչեւ հարկ վճարելու համաձայնութեան գոյացուի փիւնեկեցիներուն եւ Բաբելոնի միջեւ:<ref>{{cite book|last=Bement|first=R B|title=Tyre; the history of Phoenicia, Palestine and Syria, and the final captivity of Israel and Judah by the Assyrians|publisher=Ulan Press|asin=B009WP2MR8|page=48}}</ref>
 
=== Պարսկական ժամանակաշրջան ===
[[File:A naval action during the siege of Tyre by Andre Castaigne (1898-1899).jpg|right|thumb|Նաւային շարժում Սուրի պաշարման ժամանակ (Քմ.Աթ.ա. 332): Գծուած է Անտրէ Քասթանիէի կողմէ, 1888–89.]]
 
ՔՄ.Աթ.ա. 539-ին մինչեւ Քմ.թ.Աա. 332, Սուրը կը մնայ [[Մեծն Կիւրոս]]ի հիմնած [[Աքեմենեան Պետութիւն|աքեմենեան կայսրութեան]] իշխանութեան տակ:<ref name="JSTOR">{{cite web|url=https://www.jstor.org/discover/10.2307/3209545?uid=3738736&uid=2460338175&uid=2460337855&uid=2&uid=4&uid=83&uid=63&sid=21104492085901|title=Tyre in the early Persian period (539-486 B.C)|accessdate=9 November 2014}}</ref>
 
Այնուհետեւ, պարսիկները [[Փիւնիկէ]]ն կը բաժնեն 4 վասալական թագաւորութիւններու՝ [[Սայտա]]յի, Սուրի, Արուատի եւ [[Պիպլոս]]ի: Անոնք կը սկսին ծաղկելու ու զարգանալու պարսիկ թագաւորներու նաւատորմ շինելով: Ասկէ ետք, փիւնիկեան ազդեցութիւնը հետզհետէ նուազելու կը սկսի:
 
=== Հելլենիստական ժամանակաշրջան ===
ՔՄ.Աթ.ա. 332-ին, [[Մեծն Ալեքսանտր]] կը գրաւէ Սուրը:<ref name="JSTOR"/> Քմ.թ.Աա. 315-ին, Ալեքսանտրի նախկին հրամանատար Անթիկոնուս Ա. կը պաշարէ Սուրը՝<ref name="315 B.C. – events and references">[http://www.attalus.org/bc4/year315.html#20 315 B.C. – events and references]</ref> զայն գրաւելով տարի մը ետք:<ref>[http://www.attalus.org/bc4/year314.html#16 314 B.C. – events and references]</ref>
 
ՔՄ.Աթ.ա. 126-ին, Սուր իր անկախութիւնը կը ստանայ [[Սելեւկեաններու Կայսրութիւն|Սելեւկեաններու կայսրութենէն]]:<ref>[http://www.attalus.org/bc2/year126.html#9 126 B.C. – events and references]</ref>
 
=== Հռոմէական ժամանաշրջան ===
ՔՄ.Աթ.ա. 64-ին, երբ Սուր կը դառնայ հռոմէական նահանգ մը, կը պահէ իր անկախ վիճակը՝ իբրեւ դաշնակից նահանգ ({{lang-la|civitas foederata}}):<ref>E. G. Hardy, Roman Laws and Charters, New Jersey 2005, p.95</ref><ref>[http://www.attalus.org/bc1/year64.html#31 64 B.C. – events and references]</ref> Սուր կը շարունակէ մնալ առեւտրական կարեւոր կեդրոն մինչեւ Քրիստոսի ծնունդէն ետք: Հռոմէական ժամանակաշրջանին, Սուրի ժողովուրդը կը սկսին հաստատուիլ մերձակայ շրջաններու մէջ, ինչպէս՝ Քետեշի,<ref>[[Josephus]], ''[[Wars of the Jews]]'' (ii.xviii.§1; iv.ii.§3)</ref> Քըրմոլ լերան<ref>[[Josephus]], [[Wars of the Jews]]'' (iii.iii.§1)</ref> եւ հիւսիսային Պուքիայի մէջ:<ref>Josephus, ''De Bello Judaico'' ([[Wars of the Jews]] III, 35 (''Wars of the Jews'' [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0148%3Abook%3D3%3Awhiston+chapter%3D3%3Awhiston+section%3D1 3.3.1])</ref>
 
[[Աստուածաշունչ]]ի [[Նոր Կտակարան]]ին մէջ կը նշուի, որ [[Յիսուս Քրիստոս]] այցելած է Սուր ու [[Սայտա]] եւ բժշկած է ոչ-հրեայ մը:(Մատթէոս 15:21, Մարկոս 7:24) Այս շրջաններէն շատ մարդիկ կու գային իր քարոզները լսելու: (Մարկոս 3:8, Ղուկասի աւետարան 6:17, Մատթէոս 11:21-23) Սուրբ Ստեփանոսէն ետք կը հիմնուի միութիւն մը: Իր երրորդ քարոզչական արշաւանքէն ետք, Պօղոս առաքեալ իր մարգարէներուն հետ այնտեղ ժամանակ կ'անցնէ: Ըստ [[Լիոն]]ի Երանիոսի «Կնոսիս կոչուածին յայտնաբերութեան եւ շրջման», Սիմոն Մակոսի աղջիկ ընկերակիցը եկած է այստեղէն:
Տող 68 ⟶ 70՝
 
=== Ներկայի Լիբանան ===
[[FileՊատկեր:Tyre in Lebanon marking as protected cultural property.jpg|thumb|right]]
 
Ներկայի [[Լիբանան]]ի պետութիւնը կը հռչակուի 1920-ին:
Տող 82 ⟶ 84՝
 
== Մշակութային ժառանգութիւն ==
[[FileՊատկեր:Roman Hippodrome in Tyre, Lebanon.jpg|thumb|Սուրի հռոմէական ձիարշաւարանը]]
բազմաթիւ սպառնալիքներ կան Սուրի հնութեան մշակութային պահպանութեան վրայ, ինչպէս քաղաքի զարգացման ճնշումը եւ հին իրերու անօրէն վաճառականութիւնը:<ref>{{cite news|url=|title=Lebanon's Archaeological Heritage|author=Helga Seeden|date=December 2, 2000
}}</ref> 2011-էն ի վեր կայ պողոտայ մը կառուցելու ծրագիրը հնագիտական օրէն զգայուն տարածքներու վրայ: Փոքրածաւալ աշխարհաբնագիտական քննաչափութիւն մը տարածքին մէջ ի յայտ կը բերէ հնագիտական մնացորդներ: Շրջանները չեն հարցաքննուած: Հակառակ ճամբուն կառուցման վայրի փոփոխութեան, ճշգրիտ սահմաններու բացակայութիւնը ձախողութեան հակամիտ կը դարձնէ պահպանութեան գործընթացը:<ref name="icomos118">Toubekis, Georgios (2010). "Lebanon: Tyre (Sour)". In Christoph Machat, Michael Petzet and John Ziesemer (Eds.), {{cite web |url=http://www.international.icomos.org/risk/world_report/2008-2010/H@R_2008-2010_final.pdf |title=Heritage at Risk: ICOMOS World Report 2008-2010 on Monuments and Sites in Danger }}. Berlin: hendrik Bäßler verlag, 2010, pg. 118.</ref>
[[FileՊատկեր:Tyre-109945.jpg|thumb|left|Սիւներն ու զբօսաշրջիկները]]▼
 
▲[[File:Tyre-109945.jpg|thumb|left|Սիւներն ու զբօսաշրջիկները]]
2006-ի Լիբանանի կռիւները հնութիւնները ենթակայ կը դարձնեն վտանգի, ինչ որ [[Միաւորուած Ազգերու Կազմակերպութիւն|Միաւորուած Ազգերու Կազմակերպութեան]] գործավար պատասխանատուն կը մղէ, որ մշակութային ահազանգ հնչեցնէ:<ref>{{cite news|url=http://whc.unesco.org/en/news/276|title=UNESCO Director-General Launches "Heritage Alert" for the Middle East|publisher=UNESCO World Heritage Centre|author1=Koïchiro Matsuura |author2=The Director-General of UNESCO |date=August 11, 2006}}</ref> Կռիւներու աւարտէն ետք՝ Սեպտեմբեր 2006-ին, պահպանութեան մասնագէտներ կ'այցելեն Լիբանան եւ հնութեան վրայ վտանգներ չեն նկատեր: Բայց, ռմբակոծումները կը վնասեն Սուրի գերեզմանատան քարայրներէն մէկուն մէջ գտնուող որմնանկարներ: Կը յիշուին նաեւ վայրի վատթարացման մասին, ինչպէս պահպանութեան գործընթացին պակասը, անձրեւի ջուրի անկարգաւորութեան պատճառով շինութեան կործանում եւ փափուկ քառերու կործանում:<ref name="icomos118"/>
 
== Ժողովրդագրութիւն ==
Սուրի բնակչութեան մեծամասնութիւնը շիա [[Իսլամութիւնիսլամութիւն|իսլամ]] է: Ունի նաեւ քրիստոեայ բնակչութիւն: Սուրի մէջ նաեւ կը բնակին 60,000 պաղեստիցի Սիւննի գաղթականներ: 2010-ին, քրիստոնեաները կը կազմէին Սուրի բնակչութեան 10 առ հարիւրը:<ref>http://www.asianews.it/news-en/Bishop-of-Tyre:-Christians-in-Lebanon-have-become-a-minority-in-their-country-17638.html</ref>
 
== Պատկերասրահ ==
<gallery mode="packed">
File:TyreAlMinaCollonnadedStreet.jpg
File:TyreAlMinaAgora.jpg
File:TyreNarrowStChrQrt.jpg|Քրիստոնէական նեղ թաղամաս մը
File:TyreFishingHarbourOldTown.jpg|Սուրի նաւահանգիստ
File:Tyre-109949.jpg|Կէս սիւն մը, որ կը նայի ծովը
File:Tyre-109953.jpg|Վայրի մնացորդներ
File:Tyre-109955.jpg
</gallery>
 
Տող 111 ⟶ 112՝
 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Reflistծանտուփ}}
 
== Գրականութիւն ==
Տող 126 ⟶ 127՝
* [http://www.ancient.eu.com/image/537/ Alexander's Siege of Tyre at Ancient History Encyclopedia] by Grant Nell
*[https://web.archive.org/web/20131004220711/http://www.aub.edu.lb/news/2013/Pages/tyre-museum.aspx American University of Beirut (AUB) Museum team discovers first Phoenician Temple in Tyre; only complete one in Lebanon]
{{Արտաքին յղումներ}}
 
[[Կատեգորիա:Հնադարեան քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Լիբանանի քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Նաւահանգիստներ]]
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Սուր_(քաղաք)» էջէն