«Բաղէշ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ →‎Բուսականութիւն: clean up, replaced: կ՛ա → կ'ա using AWB
No edit summary
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
{{Արևմտյան Հայաստանի բնակավայրեր
|հայերէն անվանում =
|բնագիր անվանում = Բաղէշ
|ենթարկում =
|երկիր = Արևմտյան Հայաստան
|պատկեր = Bitlis Kalesi, Bitlis.jpg
|զինանշան =
|զինանշանի լայնություն =
|զինանշանի նկարագրում =
|դրոշ =
|դրոշի լայնություն =
|դրոշի նկարագրում =
|lat_dir = |lat_deg= |lat_min= |lat_sec=
|lon_dir = |lon_deg= |lon_min= |lon_sec=
|CoordAddon =
|CoordScale =
| երկրի քարտեզի չափ =
| երկրամասի քարտեզի չափ =
| շրջանի քարտեզի չափ =
| երկրամասի տեսակ = Վիլայէթ
| երկրամաս = Պիթլիսի վիլայէթ
| երկրամասը աղյուսակում =
|շրջանի տեսակ = Գաւառ
|շրջան = Պիթլիսի գաւառ
|շրջանը աղյուսակում =
|համայնքի տեսակ =
|համայնք =
|համայնքը աղյուսակում =
|երկրի քարտեզ =
|երկրամասի քարտեզ =
|շրջանի քարտեզ =
|ներքին բաժանում =
|ղեկավարի տեսակ =
|ղեկավար =
|հիմնադրման թվական =
|առաջին հիշատակում =
|այլ անվանումներ = Ապիպիթլիս, Պաղաղէշ, Պեդլիս, Պիթլիս, Սալնաձոր
|կարգավիճակ = Քաղաք
|տարածք =
|բարձրության տեսակ =
|կենտրոնի բարձրություն = 1500-1600
|կլիմա =
|պաշտոնական լեզու = Հայերէն
|բնակչություն = 30 000
|մարդահամարի թվական = XIX դարավերջ
|խտություն =
|ագլոմերացիա =
|ազգային կազմ = Հայեր (մինչեւ [[Մեծ Եղեռն]]), թուրքեր, քիւրտեր
|կրոնական կազմ = [[Քրիստոնէութիւն|Քրիստոնեայ]] (մինչեւ [[Մեծ Եղեռն]])
|էթնոհորոնիմ = բաղէշցի
|ժամային գոտի = +3
|DST =
|հեռախոսային կոդ =
|փոստային ինդեքս =
|փոստային ինդեքսներ =
|ավտոմոբիլային կոդ =
|իդենտիֆիկատորի տեսակ =
|թվային իդենտիֆիկատոր =
|կատեգորիան Վիքիպահեստում =
|կայք =
|կայքի լեզու =
|կայքի լեզու 2 =
|կայքի լեզու 3 =
|կայքի լեզու 4 =
|կայքի լեզու 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
}}
 
'''Բաղէշ''' կամ, '''Պիթլիս''' (յունարէն՝ յ{{lang-el|βαλαλείςωυ}}, արաբերէն՝ Badlis), քաղաք Մեծ Հայքի [[Աղձնիք]] նահանգի մէջ, [[Վանայ լիճ]]էն 18 ք.մ. հարաւ–արեւմուտք, ուր կը միախառնուին համանուն գետի վտակները։ Կը համապատասխանէ Աղձնիք նահանգի Սալնոձոր գաւառի գլխաւոր բերդին, որ հսկածէ Հայկական Տաւրոսի ամենամատչելի բնական լեռնանցքը՝ Չորա պահակը։ Ժամանակին բերդի անունով կոչուած է [[Սալնոձոր]]։
 
Բաղէշի տարածքը, սկզբնական շրջանին, եղած է միայն բերդ։ Յետագային բերդի տարածքին հիմնած են քաղաքը, իսկ բերդը դարձած է միջնաբերդ։
 
Բաղէշի մասին առաջին անգամ յիշատակած է Սեբեոսը, իսկ որպէս քաղաք '''Պաղաղէշի''' մասին առաջին անգամ յիշատակած է [[Թովմա Արծրունի]]ն։ Յունական աղբիւրներուն մէջ Պիթլիսը կը յիշատակեն '''Պալալեզա''', '''Պալալէյսա''' անուանումներով, արաբական աղբիւրներուն մէջ՝ '''Պեդլիս''', '''Պադլիս''', իսկ թուրքականին մէջ՝ '''Պիդլիս''', '''Պիթլիս''' ձեւերով։<ref name=texanunneri_bararan/>
 
== Անուան ստուգաբանութիւն ==
Պիթլիս անուանումը կապուած է Ալեքսանդր Մակեդոնացիի հետ։ Ան իր Լիս Զօրավարին բերդ կառուցել տուած է իր գրաւած բնակավայրին մէջ, իսկ ետքը ետ գալով այն չէ կարցած զայն դարձեալ գրաւել։ Ան բերդն անուանած է '''Պեդլիս''', որ թարգմանաբար կը նշանակէ «Չար Լիս»։<ref name=texanunneri_bararan/>
 
Բաղէշ անուանումը կապուած է աւանդութեան մը հետ, որուն համաձայն ձմրան գոմի դուռը բաց կը մնայ։ Էշը գոմից դուրս կու գայ եւ «Ջլիֆտա» ձորն իյնալով կը սառի ու կը սատկի։ Էշին տեսնողները կ՛ըսեն՝ '''պաղ էշ''', ուրկէ ալ ետքը առաջացած է '''Պաղէշ''', իսկ ապա '''Բաղէշ''' անուանումները։<ref name=Bakhesh>«Հայաստանի Եւ Յարակից Շրջանների Տեղանունների Բառարան», հտ. 1, էջ 573, Բաղէշի գաւառակ</ref>
 
== Քաղաքի անունները ==
Բաղէշ քաղաքի պատմական անունները հետեւեալն են. ''Ապիպիթլիս, Ապի-Պիթլիզ, Պադլիս, Պալալեզա, Պալալէյսա, Պաղաղեշ, Պեդլիս, Պեթլիս, Պիթլիս, Շահաստան Բաղէշ, Պիթլիզ, Պիտլիս, Սալնաձոր, Սալնոձոր։Սալնոձոր''։<ref name=texanunneri_bararan>«Հայաստանի Եւ Յարակից Շրջանների Տեղանունների Բառարան», հտ. 1, էջ 685-686</ref>
 
== Կլիմայ ==
Բաղէշի [[ձմեռ]]ը ցուրտ է, ձիւնառատ։ Գարնան ու ամրան, հարաւաային շրջաններուն մէջ, արեւի ճառագայթներու ներգործութիւնը կը բազմանայ եւ ձորալանջերու խոնաւ հողը կը ծածկուի թաւ բուսականութեամբ։ [[Օդ]]նՕդն առողջարար է, սառնորակ ջուրերը՝ առատ։<ref name=Arm_soviet_encyclopedia>ՀՍՀ, հտ 2, էջ 254-256, Արսիս</ref>
 
== Բուսականութիւն ==
Բաղէշն ունէր փարթամ բուսականութիւն։ Փողոցները զարդարուած էին [[ուռենի]]ներով եւ բարտիներով։ Առաձնատները շրջափակուած էին [[խաղող]]ներով լի պտղատու այգիներով եւ պտղատու պարտէզներով։<ref name=texanunneri_bararan/>
 
Լինչը գրած է, որ այդ բնական պայմաններու շնորհիւ խաշնարած ցեղերն իրենց դարաւոր տիրապետութեան ընթացքին չեն կարցած ոչնչացնել Բաղէշի առատ բուսականութիւնը։ Դեռեւս [[XIII դար]]ուն արաբ աշխարհագիր Եագուպ ալ–Համաուին Արմինիայի Պաթլիսը կը յիշատակէ որպէս «մրգառատ քաղաք»։ Գրեթէ բոլոր տուներն ունէին այգիներ։ Այդտեղ կ'աճէր [[Տանձենիտանձենի|տանձ]], [[խնձոր]], [[Սալորենի|սալոր]], [[ծիրան]], [[խաղող]], [[թուզ]], [[սերկեւիլ]], [[նուռ]], [[բալ]], [[Կեռասենի|կեռաս]], [[թութ]], [[ընկոյզ]], կաղին<ref name=Arm_soviet_encyclopedia/>:
 
== Աղբիւրներ ==
Տող 101 ⟶ 30՝
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
{{Արտաքին յղումներ}}
 
== Տե՛ս նաեւ ==
* [[Պիթլիսի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]
 
{{Բիթլիսի գավառ}}
{{ՀՍՀ}}
 
[[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Պիթլիսի նահանգ]]
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Բաղէշ» էջէն