«Աճարիոյ Ճգնաժամ (2004)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Աճարիոյ ճգնաժամ''' ({{lang-ka|2004 წლის აჭარის კრიზისი}}), քաղաքական-վարչական ընդհարում [[2003]]-[[2004]] թուականներուն ([[ճգնաժամ]]) [[Աճարիա|Աճարիոյ Ինքնավար Հանրապետութեան]] ([[Ասլան Աբաշիձէ]]ի գլխաւորութեամբ) եւ [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]]ի պաշտօնական իշխանութիւններու միջեւ ([[Միխէիլ Սաակաշուիլի|Միխէիլ Սաակաշուիլիի]]ի ղեկավարութեամբ): Ճգնաժամը յետխորհրդային Վրաստանի մէջ, անկայուն քաղաքական իրավիճակի հետեւանք էր, յատկապէս «[[Վարդերու յեղափոխութիւն]]էն» ետք։ Ճգնաժամը աւարտեցաւ իշխանութիւններուն հանրապետութեան ամբողջական ենթարկումով։

2003 թուականի, Նոյեմբերին Վրաստանի մէջ, սկսան ընդդիմութեան հանրահաւաքները, որ կը մեղադրէր իշխանութիւններուն խորհրդարանական ընտրութիւններու արդիւնքները կեղծելու մէջ, որ յետագային վերաճեց [[Վարդերու հյղափոխութիւն|«Վարդերու յեղափոխութեան»]]: Այդ ելոյթներու ժամանակ Աբաշիձէն պաշտպանեց երկրի նախագահ [[Էտուարտ Շեւարնաձէ|Էտուարտ Շեւարնաձէին]]ին եւ ելոյթ ունենալով աջարական հեռուստատեսութեամբ՝ ան «Ազգային միասնական շարժման» ղեկավարներ Միխէիլ Սահակաշուիլուն եւ [[Դաւիթ Բերձենեշուիլի]]ին անուանեց «ֆաշիստներ», իսկ շարժումը՝ «ֆաշիստական»<ref>{{статья|заглавие = В Грузии начался революционный процесс|автор = Новиков, В., Сборов, А.|издание = Коммерсантъ|тип = газета|ссылка = http://www.kommersant.ru/doc.aspx?fromsearch=994d0478-fbb1-422f-9e62-f366b6b30167&docsid=426207|год = 06.11.2003}}</ref>: Նոյեմբեր 23-ին՝ ընդդիմութեան կողմէն խորհրդարանի շէնքը գրաւելէն ետք, Աճարիոյ կառավարութիւնը արտակարգ դրութիւն յայտարարեց<ref>{{cite news|title = Официальное мнение|publisher = Коммерсантъ|url = http://www.kommersant.ru/doc.aspx?fromsearch=8e8ac1ba-6e8d-44dd-bfcd-a77b4de453ef&docsid=438403|date = 24.12.2003}}</ref>: «Վարդերու յեղափոխութիւնէն» ետք Ասլան Աբաշիձէի յարաբերութիւնները նոր իշխանութիւններու հետ չէին ստացուեր, մասնաւորապէս ընդդիմութեան ղեկավար Միխէիլ Սահակաշուիլիի հետ։ Աբաշիձէն յայտարարեց, որ իր ինքնավարութիւնը չի մասնակցիր նախագահական ընտրութիւններուն։ Նախագահական նախընտրական արշաւի ժամանակ Սահակաշուիլին յայտարարեց. «Աճարիան Ասլան Աբաշիձէի սեփականութիւնը չէ: Եթէ ինչ որ մէկը փորձի անջատել այդ տարածքը Վրաստանէն, ես անոր համար պատրաստած եմ չորս պատանոց շինութիւն: Վրաստանը պատրաստ է բանակցութիւններու, բայց անջատողականութիւն չենք յանդուրժեր<ref>{{статья|заглавие = Михаил Саакашвили договорился до тюрьмы|автор = Новиков, В., Сысоев, Г.|издание = Коммерсантъ|ссылка = http://www.kommersant.ru/doc.aspx?fromsearch=2d8e47c0-3525-4400-bbfb-356090cc7895&docsid=435208|год = 11.12.2003}}</ref>»: Բայց 2004, Յունուարի 4-ին, ինքնավարութեան մէջ, տեղի ունեցան նախագահական ընտրութիւնները, եւ ընտրութիւններու օրը Աբաշիձէն հանեց արտակարգ դրութիւնը, իսկ Յունուարի 7-ին կրկին մտցրեց այն<ref name="Лента2Лента3">{{cite news|title = Битва за Аджарию|publisher = Лента.Ру|url = http://lenta.ru/articles/2004/01/30/adzharia/|author = Дзись-Войнаровский, Н.|date = 30.01.2004}}</ref>: Յաջորդ օրը Վրաստանի Արդարադատութեան փոխնախարար Գիգի Ուգուլավան յայտարարեց.

{{Քաղվածք|Արտակարգ եւ ռազմական իրաւական դրութիւններու յայտարարումը Վրաստանի կեդրոնական իշխանութիւններու իրավասութիւնն է, իսկ աւելի ճիշդ՝ նախագահինը: Յոյսով եմ, որ մօտ ժամանակներու ընթացքին, Աճարիոյ գործող Սահմանադրութեան համապատասխանութիւնը Վրաստանի Սահմանադրութեան: Վրաստանի նոր ղեկավարութիւնը պետք է կասեցնի նմանատիպ երկիշխանութիւնն ու հստակ տարանջատվեն կեդրոնի եւ ինքնավարութեան միջեւ իրաւասութիւնները: Եւ ինքնավարութեան իրաւասութիւններուն մէջ, պէտք չէ յայտնուին հարցեր, որոնք լիազորուած են լուծել միայն Վրաստանի կեդրոնական իշխանութիւնը<ref name="Лента2Лента3"/>:}}

Միխէիլ Սահակաշուի նախագահ ընտրուելուն զուգընթաց, սրվեցան յարաբերութիւնները [[Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)|Թիֆլիս]]ի եւ ինքնավարութեան միջեւ։ Յունուարի 22-ին, Սահակաշուիլին յայտարարեց. «Վրաստանը միասնական երկիր է, իսկ ով կ'ընդդիմանէ, թող չքվի այստեղէն: Ես երկրին մէջ, կարգուկանոն կը հաստատեմ, այդ թուականին Աճարիոյ մէջ: Աճարական իշխանութիւններու հանդէպ ոչ մէ՛կ ագրեսիա չկայ եւ չ'ըլլար, բայց մէկ բան պետք է բոլորը հասկանան. վրացական հողի իւրաքանչիւր քառակուսի սանթիմեթր կ'ըլլայ վերահսկողութեան ներքեւ»<ref name="Лента2Лента3"/>:

Յունուար 5-ին, Սահակաշուիլին ժամանեց Պաթում, ուր Ասլան Աբաշիձրի ընդունեց Պաշտապանութեան նախարարութեան ստորաբաժանումներու, սահմանապահ զօրքերու եւ Վրաստանի ՆԳՆ ներքին զօրքերու մասնակցությեամբ զինուորական շքերթը<ref name="Парад">{{cite news|title = Михаил Миритель|publisher = Коммерсантъ|url = http://www.kommersant.ru/doc.aspx?fromsearch=ba120d3d-93d4-4f21-8ffe-1c986e71add8&docsid=443689|date = 26.01.2004}}</ref>: Հազիւ էր Վրաստանի նախագահը յգեց Պաթումը, երբ անոր կողմնակիցները, գոչելով «Միշա՜, Միշա՜» եւ լոզունգներ հնչեցնելով ընդդէմ աճարական ղեկավարութեան, շարժեցան դէպի Գերագոյն խորհուրդի շէնք, ուր անոնց ցրեցին Աճարիոյ ՆԳՆ յատուկ ստորաբաժանումները<ref name="ПарадЛента3" /><ref name="Лента3Парад">{{cite news|title = Битва за Аджарию|publisher = Лента.Ру|url = http://lenta.ru/articles/2004/01/30/adzharia/|author = Дзись-Войнаровский, Н.|date = 30.01.2004}}</ref>: Ընդդէմ այս արշաւի Ասլան Աբաշիձէի կողմնակիցները կազմակերպեցին իրենց բազմահազարանոց ցոյցը<ref name="Парад" />: Այդ ժամանակ [[Գոնիո]]յէն դէպի Պաթում ուղղեւորուեցաւ Սահակաշուիլիի համախոհներու եւս մէկ խումբ, բայց աճարական իշխանութիւններուն ընդդիմադիր «Մեր Աճարիան» կազմակերպութեան ղեկավար [[Դաւիթ Բերձենիշուիլի|Դաւիթ Բերձենիշուիլիի]]ի դիմումէն ետք, իրավիճակը կայունացաւ<ref name="Лента3" />: Փետրուարին նախագահ Միխէիլ Սահակաշուիլին այցելեց [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] եւ ելոյթ ունենալով [[Ճոն Հոփքինսի համալսարան]]ի մէջ՝ յայտարարեց. «Ես ու Աբաշիձէն առանձին դուր չենք գար»<ref>{{cite news|title = Михаил Саакашвили не стал кусать руку Москвы|publisher = Коммерсантъ|url = http://www.kommersant.ru/doc.aspx?fromsearch=0caaa3d9-c097-4d03-9f45-6ef61f121b68&docsid=453345|date = 27.02.2004}}</ref>:

Ապրիլի կէսերուն, Ասլան Աբաշիձէի ենթակայութեան տակ իր [[զորամաս]]ով անցաւ Վրաստանի Զինվուած ուժերու պաթումական 25-րդ մոտոհրաձգային բրիգադի [[հրամանատար]] [[ճեներալ]] Ռոման Դումբաձէն<ref>{{cite news |title = Президент Саакашвили разжаловал генерала в изменники|author = ВЛАДИМИР Ъ-НОВИКОВ|publisher = Газета «Коммерсантъ»|url = http://www.kommersant.ru/doc.aspx?fromsearch=d267b778-014d-4542-a5dd-652d5e99c26c&docsid=468813|date = 21.04.2004|lang = ru}}</ref>: Ապրիլի 21-ին, Աճարիոյ ղեկավարի ենթակայութեան տակ անցաւ Վրաստանի ՆԳ նախարարութեան Ներքին զօրքերու 3-րդ վարչութիւնը՝ [[գնդապետ]] Մուրատ Ցինցինաձէի ղեկավարութեամբ<ref>{{cite news | |title = Одно из управлений МВД Грузии переходит на сторону Аджарии|publisher = РИА НОВОСТИ|url = http://www.rian.ru/society/20040421/574361.html|date = 21/04/2004|lang = ru}}</ref>: Ապրիլի 27-ին, Աբաշիձէն Աճարիոյ ինքնավարութեան մէջ, հանընդհանուր [[զորահավաք]] անցկացնելու [[հրամանագիր]] ստորագրեց<ref name="Кризис2Кризис3">{{cite news |title = Асланово кресло|author = ВЛАДИМИР НОВИКОВ|publisher = Журнал «Власть»|url = http://www.kommersant.ru/doc-rss.aspx?DocsID=472992|date = 10.05.2004|lang = ru}}</ref>: Միեւնոյն ժամանակ ինքնավարութեան ղեկավարի անձնական հրամանատարութեան ներքեւ գտնուող արագ արձագանքման խումբի քանի մը զինծառայողներ ձգեցին Աճարիան՝ անցնելով վրացական իշխանութիւններու կողմը<ref>{{cite news | |title = ОБР Аджарии перешел на сторону Тбилиси|publisher = РИА НОВОСТИ|url = http://www.rian.ru/society/20040427/578655.html|date = 27/04/2004|lang = ru}}</ref>: Ապրիլի 30-ին, Աճարիոյ յատուկ նշանակութեան խումբը եւ արագ արձագանքման խումբը ցրեցին Պաթումի քաղաքային դատարանի մօտ անցկացուող բողոքի ցոյցը<ref>{{cite news |title = Аджарский спецназ разогнал митинг оппозиции в Батуми|publisher = Lenta.ru|url = http://lenta.ru/vojna/2004/04/30/meeting/_Printed.htm|date = 30.04.2004|lang = ru}}</ref>:[[Պատկեր:Bridge over Choloki Adzharia.jpg|thumb|265px|Կամուրջ Չոլոկի ([[Ճորոխ]]) գետի վրայ (կեդրոնին մէջ՝ [[2004]] թվուականին, Աճարիոյ ճգնաժամի ժամանակ պայթած կամուրջի մնացորդները, աջէն՝ նոր կամուրջը)]]Մայիս 2-ին, Աճարիոյ ղեկավարութեան որոշումով պայթեցուցին Ճորոխ գետի վրայով անցնող երեք աւտոմոբիլային կամուրջները, որոնք կարեւոր կապող օղակ էին՝ Աճարիոյ եւ Վրաստանի մնացեալ քաղաքներու միջեւ, իսկ՝ Քոբուլեթի եւ Ցիխիսձիրի քաղաքներուն մէջ, քանդուեցաւ՝ Պաթումը Վրաստանի հետ կապող երկաթուղիի գիծը։ Նոյն օրը Սահակաշուիլին Աճարիոյ ղեկավարին, մինչ Մայիսի 12-ը երկօրեայ վերջնագիր ներկայացուեցաւ զինաթափել անօրինական զինուած խմբաւորումները՝ հակառակ դէպքին մէջ՝ սպառնալով Աճարիոյ կառավարութեան եւ խորհրդարանի լուծարումով<ref>{{cite news |title = США призывают Аслана Абашидзе к разоружению вооруженных группировок|publisher = Civil Georgia|url = http://www.civil.ge/rus/article.php?id=5148|date = 4 մայիսի 2004|lang = ru}}</ref>: Վրաստանի գործողութիւններուն հավանութիւն տուաւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ը. ԱՄՆ [[Պետքարտուղարութիւն|Պետքարտուղարութեան]] պաշտօնական ներկայացուցիչ՝ Ռիչըրտ Բաուրեը յայտարարեց, որ պաշտօնական [[Ուաշինգթոն ԿՇ|Ուաշինգթոնը]] ''«խորապէս մտահոգուած է աջարական առաջնորդ Ասլան Աբաշիձէի՝ կամուրջները քանդելու որոշումէն»'', եւ ''«մէզի համար հիմնահարց է այն, որ ճջարիան Վրաստանի մէկ մասն է: Մենք վճռականօրէն, կ'աջակցենք վրացական կառավարութեան՝ Աճարիոյ մէջ, իր իշխանութիւնը եւ գերակայութիւնը հաստատելու ջանքերուն»''<ref>{{cite news |title = Тбилиси обвиняет во взрыве мостов российского генерала|publisher = Русская служба Би-би-си|url = http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_3681000/3681807.stm|date = 04 Մայիսի, 2004|lang = ru}}</ref>: Մայիս 4-ին, Աճարիոյ մէջ, կասեցուեցապ վրացական հեռուստաալիքներու հեռարձակումը, իսկ՝ ինքնավարութեան մայրաքաղաքին մէջ՝ համալսարանի շէնքի մօտ, 5 հազար մարդ բողոքի ցոյց սկսաւ՝ Աբաշիձէի պաշտօնանկութեան պահանջով<ref name="Кризис2Кризис3"/>: Յաջորդ օրը, մասնակիցներու թիւը հասաւ 15 հազարի. անոնց կողմը անցան 25 զինուորական եւ խորհրդարանի 4 պատգամաւոր, իրենց հրաժարականի մասին յայտնեցին Աճարիոյ ՆԳ փոխնարար [[Էլղուդա Ջինչիրաձէ]]ն եւ Աճարիոյ առողջապահութեան եւ ընկերային ապահովութեան նախարար [[Գուլիկո Շերվաշիձե]]ն<ref name="Кризис3">{{cite news |title = Асланово кресло|author = ВЛАДИМИР НОВИКОВ|publisher = Журнал «Власть»|url = http://www.kommersant.ru/doc-rss.aspx?DocsID=472992|date = 10.05.2004|lang = ru}}</ref>: Նոյն օրը, Սահակաշուիլին հեռուստաեթերէն յայտնեց Աճարիոյ մէջ, իր ուղղակի կառավարումը մտցնելու մասին եւ Աբաշիձէին «անվտանգութեան երաշխիքներ» տուաւ, եթէ ան «առանց բախումներու հրաժարական տայ»<ref name="Кризис3" />: Ինքնավար հանրապետութեան մէջ, մեծամասշտաբ զինուած ընդհարումը կանխուեցաւ [[Ռուսաստանի Դաշնութիւն|Ռուսոյ]] եւ Վրաստանի բանակցութիւններու արդիւնքին մէջ։ Աճարիա մեկնեցաւ [[Ռուսիոյ Անվտանգութեան խորհուրդ|Ռուսիոյ Անվտանգութեան խորհուրդի]]ի քարտուղար Իգոր Իվանովը։ Մայիս 5-ի լոյս, 6-ի գիշերը՝ Ասլան Աբաշիձէն որդին՝ Գէորգիի<ref name="Кризис3" /> հետ ձգեց Աճարիան՝ Ռուսիոյ Անվտանգութեան խորհուրդի քարտուղարին հետ մեկնելով [[Մոսկվա]]: Շտապ հեռուստաելոյթին մէջ, Միխէիլ Սահակաշուիլին յայտնեց. ''«Ասլանը փախա՜ւ: Աճարիան ազա՜տ է»''<ref name="Кризис3" />: [[ՌԻԱ Նովոստի]]ն այդ օրերուն գրեց.