«Մինաս Բժշկեան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ →‎Աղբիւրներ: removed: (արւմտ․) (4) using AWB
→‎Կենսագրութիւն: Յօդուածին տրուած է հանրագիտարանային լեզու։ Կատարուած են ճշդումներ։
Տող 30.
 
== Կենսագրութիւն ==
Հայր Մինաս Բժշկեան ծնած էրէ Տրապիզոն, [[15 Հոկտեմբեր]] [[1777 թուական|1777]]-ին։ Ս.Վարդապետ Ղազարձեռնադրուած գալով՝է 27Ս. տարեկանինՂազարի վարդապետմէջ, ձեռնադրուեցաւ1804-ին։ այնտեղ։ Շուտով, միաբանութիւնը զինք ղրկեցղրկած է Թուրքիա՝ կրթական առաքելութեամբ։ Շրջան մը գործեցգործած իր ծննդավայրին մէջ, շրջան մըն ալ Պոլիս:
 
[[1825 թուական|1825]]-ին Հ.հեռացած Բժշկեան հեռացաւէ Թուրքիայէն ու գնաց հաստատուեցաւհաստատուած՝ Ղարասու-բազար (Խրիմի թերակղզին), որպէս տեղւոյն հռոմէադաւան Հայերուհայերու հոգեւոր հովիւ։ Շուրջ քսան տարի գործեցգործած այնտեղ՝է շարունակելովհոն, միաժամանականդադար շարունակելով իր կրթական ու գրական աշխատանքները առանց դադարի։աշխատանքները։
 
ԼեզուագէտԻբրեւ էրլեզուագէտ, ուզբաղած կը զբաղէրէ քերականական հարցերովհարցերով։ ալ։ Ան մասնագէտ մը եղած է հայՀայ հին ձայնագրութեան եւ երաժշտական խազերու: մասնագէտ եղած է։
 
Բազմաշնորհ վարդապետը վախճանեցաւվախճանած է Վենետիկ, [[1851 թուական|1851]]-ին։
 
{{քաղվածք|«Բազմաշնորհ» ածականը կը պատշաճի հին շրջաններու գրեթէ բոլոր Մխիթարեան վարդապետներուն։
Եթէ սերտենք իւրաքանչիւրին կենսագրութիւնը, ապա դիւրաւ պիտի համոզուինք, թէ անոնք մեծաւ մասամբ ո՛չ միայն բազմաշնորհ էին, այլեւ բազմաշխատ, բազմահմուտ, բազմավաստակ, բազմալեզու, եւ տէր՝ բազմահատոր գործերու…։ Ս. Ղազարու վանքը կարծէք կը դիւթէր կամ կը կերպարանափոխէր պոլսեցի ու գաւառացի հայ ուսումնատենչ երիտասարդները, որոնք ոտք դնելով այնտեղ՝ ա՛նպայման կը հետեւէին հիմնադիր Մխիթար Սեբաստացիի բազմաշխատ ու բազմարդիւն ուղիին…։ Ահա՛ անոնցմէ մէկը եւս,– Հ. Մինաս Բժշկեան։|Լեւոն ՇարոյեանՇառոյեան <ref name="պպպ">«Նոր Յառաջ» երկօրեայի Հոկտեմբեր 12-ի թիւին (1117)</ref>|քաղուածք}}
 
== Հրատարակութիւններ ==
Հայր Մինաս Բժշկեան եռանդուն կողմնակից էր աշխարհաբարի։ Պոլիս ապրած ժամանակաշրջանին , ուր աշխարհաբարով (որուն եռանդուն կողմնակիցներէն էր ինք) թատերգութիւններ գրիգրած առաւ, որպէսզի անոնք բեմադրուինէ՝ դպրոցական բեմերու վրայ։համար։ Այդ թատերգութիւններէն ոմանք ի՛րիր իսկ հսկողութեամբ ներկայացուեցաններկայացուած են '''Տիւզեաններու Գուրուչէշմէի ապարանք'''ինապարանքին մէջ, [[1815]]-ին։
 
Հայր Մինաս Բժշկեանի գլխաւոր մտասեւեռումը պատանիներու դաստիարակութիւնն էր։ Այդ հիմամբ ալ, [[1815]]-ին հրատարակած է «Ճեմարան գիտելեաց» դասագիրքը, ուր կը խօսէր գիտութեան եւ արուեստներու տարբեր ճիւղերուն մասին։
 
[[1818]]-ին հրատարակեցհրատարակած է «'''Հմտութիւն մանկանց'''» աշխարհաբար դասագիրքը (չորս մասերով):
[[1815]]-ին Հայր Մինաս հրատարակեց «'''Ճեմարան գիտելեաց'''» դասագիրքը, ուր կը խօսէր գիտութեան եւ արուեստներու տարբեր ճիւղերուն մասին։
 
{{քաղվածք|Այս գրքին մէջ հանրամատչելի տեղեկութիւններ կու տար զանազան ժողովուրդներու (Պարսիկներ, Թուրքեր, Վրացիներ, Հնդիկներ, Չինացիներ, Ափրիկեցիներ…) պատմութեան, կենցաղին ու հաւատալիքներուն մասին։ |Լեւոն ՇարոյեանՇառոյեան<ref name="պպպ" />|քաղուածք }}
ԲԺՇԿԵԱՆ ՄԻՆԱՍ
Ճեմարան գիտելեաց: Արդեամբք ազնուական Յակոբ Չէլէպիյի Տիւզեան: Բ տիտղթ. Ճեմարան գիտելաց որ է համառօտ տեղեկութիւն հարկաւոր գիտութեանց ազատական արուեստից: Ի պէտս ուսումնասէր ման-
կանց: Վենետիկ, Ս.Ղազար, 1815, 10 չհ., 380 էջ: Շարվ. 8x14,2 սմ: (Վերջում 4 թերթ գծագրեր և նկարներ): ՀԳ 566, Մ, ԳԱԹ Ազատյանի գ., ԼՀԳԶ Մատ. 391: Ղ. 1. 340
 
[[1818]]-ին ՀայրԲժշկեան Մինասֆրանսերէնէ Բժշկեանկատարած կատարեցէ '''«Առակք Եզովբոսի'''» 540 էջանի հայերէն թարգմանութիւնը ([[1818]]), զորոր կատարեց ֆրանսերէնէքանիցս (վերատպուած է քանիցս)։է։ Այս գիրքն ալ, նախորդներուն նման, տպուեցաւտպուած է [[Վենետիկ]]ի մէջ։ Նոյն տարին, լոյս տեսած է ֆրանսերէնէ թարգմանած Ռոպենսոն Գրուզոյի պատմութիւնը, 600 էջ, աշխարհաբարով:
[[1818]]-ին հրատարակեց «'''Հմտութիւն մանկանց'''» աշխարհաբար դասագիրքը (չորս մասերով):
 
[[1817]]-[[1818]] տարիներուն, Հայր ՄինասՀ. Բժշկեան առիթ ունեցաւունեցած երկա՜րէ երկար ճանապարհորդութիւն մը կատարելու Սեւ ծովու ամբողջ երկայնքին՝ Տրապիզոնէն սկսեալ մինչեւ Պոլսոյ ափունքը։ Ինչ[[1819]]-ին որառանձին տեսաւ՝գրքով նոթհրատարակած առաւ,է իր ուղեգրութիւնը՝ «Պատմութիւն նկարագրեցՊոնտոսի, մեկնաբանեցոր ուէ տարիՍեաւ մըծով» յետոյհատորը։
{{քաղվածք|Այս գրքին մէջ հանրամատչելի տեղեկութիւններ կու տար զանազան ժողովուրդներու (Պարսիկներ, Թուրքեր, Վրացիներ, Հնդիկներ, Չինացիներ, Ափրիկեցիներ…) պատմութեան, կենցաղին ու հաւատալիքներուն մասին։ |Լեւոն Շարոյեան<ref name="պպպ" />|քաղուածք }}
 
[[1818]]-ին Հայր Մինաս Բժշկեան կատարեց '''Առակք Եզովբոսի''' 540 էջանի հայերէն թարգմանութիւնը ([[1818]]), զոր կատարեց ֆրանսերէնէ (վերատպուած է քանիցս)։ Այս գիրքն ալ, նախորդներուն նման, տպուեցաւ [[Վենետիկ]]ի մէջ։
 
[[1817]]-[[1818]] տարիներուն, Հայր Մինաս Բժշկեան առիթ ունեցաւ երկա՜ր ճանապարհորդութիւն մը կատարելու Սեւ ծովու ամբողջ երկայնքին՝ Տրապիզոնէն սկսեալ մինչեւ Պոլսոյ ափունքը։ Ինչ որ տեսաւ՝ նոթ առաւ, նկարագրեց, մեկնաբանեց ու տարի մը յետոյ
 
[[1819]]-ին Հայր Մինաս վարդապետ Բժշկեան իր ուղեգրութիւնը հրատարակեց առանձին գրքով՝ «'''Պատմութիւն Պոնտոսի, որ է Սեաւ ծով'''» հատորը։
 
{{քաղվածք|Այս գրքին մէջ որքա՜ն շահեկան նիւթեր կրնանք գտնել այսօր՝ տեղաբնակ Յոյներու, Լազերու, մա՛նաւանդ իրենց քրիստոնէական հաւատքը կորսնցուցած [[Համշենահայեր|Համշէնահայեր]]ու մասին…։
Տող 67 ⟶ 59՝
{{քաղվածք|Բժշկեանից տեղեկանում ենք, որ մուսուլման համշէնցիների նման` Տրապիզոն գաղթած քրիստոնեայ համշէնցիները նոյնպէս խօսել են այդ բարբառով: 1817-1819 թթ. տուեալ բնակավայրում շրջած Մինաս Բժշկեանը յայտնում է. «(Տրապիզոնի) գիւղերում եւս Հաչդուր կոչուող մանր մզկիթներ կան: Քանի որ գիւղական բնակչութիւնը Համշէնից է, իսկ քաղաքայինը` Անիից, մեծ տարբերութիւն է առկայ նրանց բարբառների միջեւ»:|Համշէնական Ինքնութիւնը Օսմանեան Փաստաթղթերում Թուրքերէնից թարգմանեց ՄԵԼԻՆԷ ԱՆՈՒՄԵԱՆԸ}}
 
Հայր Մինաս Բժշկեանի այսԱյս ուղեգրութիւնը '''Հրանդ Տէր Անդրէասեան'''իԱնդրէասեանի կողմէ թրքերէնի թարգմանուեցաւթարգմանուած ու տպուեցաւտպուած է [[1967]]-ին, Պոլիս, «'''Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası 1817-1819'''» անունով։
 
[[1830]]-ին, Լեհաստան կատարած իր քննական մէկ ճամբորդութեան տպաւորութիւնները ժողվեց «'''Ճանապարհորդութիւն ի Լեհաստան'''» հատորին մէջ ([[1830]]), տխրօրէն նկարագրելով վերջալոյսն ու մաշումը պատմական հին գաղութի մը, որուն նախահայրերը մայրաքաղաք Անիէ՛ն գաղթեր-եկեր էին այնտեղ։
 
[[1836]]-ին, ֆրանսերէնէ թարգմանեց '''Ռոպենսոն Գրուզո'''էի պատմութիւնը, 600 էջ, ու զայն աշխարհաբարով հրատարակեց:
 
[[1830]]-ին, Լեհաստան կատարած իր քննական մէկ ճամբորդութեան տպաւորութիւնները ժողվեցհաւաքած է «'''Ճանապարհորդութիւն ի Լեհաստան'''» հատորին մէջ ([[1830]]), տխրօրէն նկարագրելով վերջալոյսն ու մաշումը լեհահայ պատմական հին գաղութի մըհամայնքին, որուն նախահայրերը մայրաքաղաք Անիէ՛ն գաղթեր-եկերԱնիէն էինեկած այնտեղ։էին։
[[1838]]-ին, մշակեց ու հրատարակեց «'''Սրբազան պատմութիւն'''» խորագրեալ երկհատոր գործ մը, ուր կը խօսի քրիստոնեայ եկեղեցւոյ սկզբնաւորման ու օրէնքներուն, ինչպէս նաեւ Հռոմի քահանայապետերու պատմութեան մասին՝ '''Պետրոս Առաքեալէն մինչեւ Գրիգոր ԺԶ. պապը''' ([[1830]]-ական թուականներ)։
 
[[1838]]-ին, մշակեցմշակած ու հրատարակեցհրատարակած է «'''Սրբազան պատմութիւն'''» խորագրեալ երկհատոր գործ մը, ուր կը խօսի քրիստոնեայ եկեղեցւոյ սկզբնաւորման ու օրէնքներուն, ինչպէս նաեւ Հռոմի քահանայապետերու պատմութեան մասին՝ '''Պետրոս Առաքեալէն մինչեւ Գրիգոր ԺԶ. պապը''' ([[1830]]-ական թուականներ)։
== Աշխատասիրութիւններ ==
Հայր Մինաս ունի '''ռուսերէնի քերականութեան նուիրուած հայերէն աշխատասիրութիւն''' մը ([[1828]]), նաեւ՝ '''հայերէնի քերականութեան ռուսալեզու դասագիրք''' մը ([[1840]])։ Քերականական այլ ձեռնարկ մըն ալ ինքզինք կը բացատրէ իր վերնագրով իսկ, – «'''Քերականութիւն բազմալեզու, յորում բովանդակին սկզբունք արաբացի, պարսիկ, օսմանեան եւ թաթար բարբառ, հանդերձ ծանօթութեամբք այլ եւ այլ լեզուանց'''» ([[1844]])։ Ասոնց կողքին, գրած է '''կենսագրական բառարան''' մը՝ '''նշանաւոր դէմքերու մասին''' ամփոփ տեղեկութիւններով ([[1850]])։
 
ՀայրՀ. ՄինասԲժշկեան ունի '''ռուսերէնի քերականութեան նուիրուած հայերէն աշխատասիրութիւն''' մը ([[1828]]), նաեւ՝ '''հայերէնի քերականութեան ռուսալեզու դասագիրք''' մը ([[1840]])։ Քերականական այլ ձեռնարկ մըն ալ ինքզինք կը բացատրէ իր վերնագրով իսկ, – «'''Քերականութիւն բազմալեզու, յորում բովանդակին սկզբունք արաբացի, պարսիկ, օսմանեան եւ թաթար բարբառ, հանդերձ ծանօթութեամբք այլ եւ այլ լեզուանց'''» ([[1844]])։ Ասոնց կողքին, գրած է '''կենսագրական բառարան մը՝ նշանաւոր դէմքերու մասին ամփոփ տեղեկութիւններով (1850)։{{քաղվածք|Հայր Մինաս մասնագէտ մը եղած է '''հայ մը՝հին ձայնագրութեան եւ երաժշտական խազերու'''նշանաւոր։ դէմքերուԳործակցեր է ժամանակաշրջանի պոլսահայ յայտնի երաժշտագէտ Պապա [[Համբարձում Լիմոնճեան]]ին։ Երաժշտագիտական իր անտիպ մէկ ուսումնասիրութիւնը (որուն մասին լայնօրէն խօսած էր Հայր [[Ղեւոնդ Տայեան]] «'''Գեղունի'''»-ի ամփոփ[[1927]]-ի տեղեկութիւններովթիւին մէջ) լոյս տեսաւ ([[1850Երեւան]], [[1997]]-ին, փարիզաբնակ երաժշտագէտ [[Արամ Քերովբեան]]ի հոգածութեամբ։ |Լեւոն Շառոյեան <ref name="պպպ" />|քաղուածք}}
== Հայ հին ձայնագրութեան եւ երաժշտական խազերու ուսումնասիրութիւն ==
{{քաղվածք|Հայր Մինաս մասնագէտ մը եղած է '''հայ հին ձայնագրութեան եւ երաժշտական խազերու'''։ Գործակցեր է ժամանակաշրջանի պոլսահայ յայտնի երաժշտագէտ Պապա [[Համբարձում Լիմոնճեան]]ին։ Երաժշտագիտական իր անտիպ մէկ ուսումնասիրութիւնը (որուն մասին լայնօրէն խօսած էր Հայր [[Ղեւոնդ Տայեան]] «'''Գեղունի'''»-ի [[1927]]-ի թիւին մէջ) լոյս տեսաւ [[Երեւան]], [[1997]]-ին, փարիզաբնակ երաժշտագէտ [[Արամ Քերովբեան]]ի հոգածութեամբ։ |Լեւոն Շարոյեան <ref name="պպպ" />|քաղուածք}}
 
<br />
«Երաժշտութիւն 1815» որ է համառօտ տեղեկութիւն Երաժշտական Սկզբանց Ելեւէջութեանց Եղանակաց եւ Նշանագրաց Խազից - Ներածականը, Ծանօթագրութիւնները եւ Խմբագրութիւնը ԱՐԱՄ ՔԵՐՈՎԲԵԱՆԻ
«Գիրք» Հրատարակչութիւն - [[Երեւան]] [[1997]]
 
== Ծանօթագրութիւններ ==