«Գիտութիւնը Շուէտի Մէջ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
[[Պատկեր:Main_building_of_the_Royal_Swedish_Academy_of_Sciences_(Kungliga_Vetenskapsakademien),_Frescati,_Norra_Djurgården,_Stockholm.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Main_building_of_the_Royal_Swedish_Academy_of_Sciences_(Kungliga_Vetenskapsakademien),_Frescati,_Norra_Djurg%C3%A5rden,_Stockholm.jpg|մինի|250x250փքս|Գիտութիւններու թագաւորական ակադեմիայի շէնք]]
[[Պատկեր:AlfredNobel_adjusted.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:AlfredNobel_adjusted.jpg|մինի|336x336փքս|[[Ալֆրէտ Նոպէլ]]]]
'''Գիտութիւնը Շուէտի մէջ.''', [[Շուէտ|Շուէտի]] մէջ գիտնականներու կողմէ զարգացուող գիտութեան ուղղութիւնները: Գիտութեան զարգացումը Շուէտի մէջ հիմնականին պայմանաւորուած է իր ժողովուրդի տաղանդով, շուէտական [[Կրթութիւն|կրթութեամբ]] եւ [[Մանկավարժութիւն|մանկավարժութեամբ]]<sup><ref name="Матссон2">''Матссон-Попова С.'' Швеция в «табакерке» // ''Вокруг света'' : журнал. — 2007. — № 11 (2806). — С. 163. <small>Архивировано из первоисточника 8 Յունիսի 2017.</small></ref></sup>: Շուէտի գիտնականները զգալիկարեւոր ներդրում ունեցած են համաշխարհային [[Մշակոյթ|մշակոյթի]] եւ [[Գիտութիւն|գիտութեան]] զարգացման բնագաւառին մէջ: Շուէտական բարձրորակ գիտական եւ արուեստագիտական զարգացումը յայտնի է ամբողջ աշխարհին մէջ: Հարկ է նշել, որ 18-րդ դարուն Շուէտի գիտութիւնը գտնուած է [[Ֆրանսա|Ֆրանսայէն]] եւ [[ՄեծՄեծն Բրիտանիա|ՄեծՄեծն Բրիտանիայէն]] ներթափանցած լուսաւորչական գաղափարներու ազդեցութեան ներքոյտակ<ref name="Андерссон2">''Андерссон И.''<nowiki> История Швеции = Ingvar Andersson. Sveriges historia. Stockholm, 1943 : [пер. с  швед.] / Пер. со швед. Н. А. Каринцева. Под ред. и с предисл. Я. Я. Зутиса. — М. : Издательство иностранной литературы, 1951. — 408 с.</nowiki></ref>: Բնագիտութեան զարգացումը Շուէտի մէջ կապուած է Ուփսալայի եւ Լոնտի մէջ առաջին համալսարաններու կազմաւորման եւ Ուփսալայի աստղադիտարանի բացման հետ: 1710-ին հիմնադրուեցաւաւ Ուփսալայի Թագաւորական գիտական ընկերութիւնը, իսկ 1739-ին` [[Սթոքհոլմ|Սթոքհոլմի]] Թագաւորական գիտութիւններու ակադեմիան:
 
Ակադեմիայի առաջին նախագահը Քարլ Լիննէն էր: Ան մեծ ազդեցութիւն ունեցաւ Շուէտի մէջ գիտութեան ձեւաւորման: Շուէտի գիտութիւններու ակադեմիան 1739-ին հրատարակեց առաջին շուէտական գիտական ամսագիրը:
Տող 9.
[[Պատկեր:Anders-Celsius-Head.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Anders-Celsius-Head.jpg|մինի|Անտերս Ցելսիուս ({{lang-sv|Anders Celsius}}]]
[[Պատկեր:UppsalaCelsiusObservatory_Busser.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:UppsalaCelsiusObservatory_Busser.jpg|մինի|Ուփսալայի տիեզերական աստղադիտարան, որ հիմնադրած է Անտերս Ցելսիուսը]]
Բնագէտ եւ բնախոյզ Քարլ ԼիննէըԼիննէ<sup><ref>''Базилевская Н. А., Белоконь И. П., <abbr>Щербакова А. А</abbr>.''<nowiki> Глава 3. Систематика растений // Краткая история ботаники : [арх. 23 Մարտի 2016] / Отв. ред. Л. В. Кудряшов. — М. : Наука, 1968. — С. 26-41. — 311 с. — (Труды Московского общества испытателей природы. Том XXXI. Отдел биологический. Секция ботаники). — 8500 экз.</nowiki></ref></sup> մեծապէս ազդած է Շուէտի գիտութեան կայացման գործին մէջ: Ան ստեղծեց իր ժամանակի համար համապարփակ բնութեան համակարգ, որ հրապարակուեցաւ 1735-ին, առաջին անգամ սկսաւ հետեւողականօրէն կիրառել կրկնակ անուանակարգը: Քարլ ԼիննէըԼիննէ նաեւ [[Սանկտ Փիթերսպուրկ|Փիթերսպուրկի]] Գիտութիւններու ակադեմիայի արտասահմանեան պատուաւոր անդամ էր: ԼիննեըԼիննէ կը համարուէր հսկայականհամարուի կենդանական եւ բուսական հսկայական աշխարհի ժամանակակից դասակարգման «հայրը»<sup><ref>''Павлинов И. Я.'' Систематика современных млекопитающих. — 2-е изд. — М. : Изд-во Моск. ун-та, 2006. — С. 9. — 297 с. — ISSN 0134-8647.</ref><ref>''Бруберг Г.'' Карл фон Линней = Gunnar Broberg. Carl Linnaeus / Пер. с швед. Н. Хассо. — Стокгольм : Шведский институт, 2006. — 44 с. — <nowiki>ISBN 91-520-0914-9</nowiki>. - ISBN 978-91-520-0914-7</ref></sup>,. ան դրաւզետեղեց կարգաբանութեան, կենդանական եւ բուսական աշխարհի դասակարգման հիմքերը: Ինքըհիմքերը։ ԼիննէըԼիննէ յայտնաբերեց եւ նկարագրեց [[Սկանտինաւիա|ՍկանտինաւիայիՍկանտինաւիոյ]] աւելի քան հազար բուսատեսակներբուսատեսակ:
 
=== Բնագիտութիւն ===
Լիննէի ժամանակակից Անտերս Ցելսիուսը, (1701-1744) ըլլալով բնագէտ եւ աստղագէտ, պատմութեան մէջ իր անունը անմահացուցած է ջերմաչափերու համար հարիւր աստիճանանոց սանդղակի ներդրմամբ: Շուէտի մէջ աստղագիտութեան բնագաւառին մէջ գիտական աշխատանքներու համակարգի սկզբնաւորումը կապուած է Անտերս Ցելսիուսի այս ոլորտին մէջ կատարած աշխատանքներուն հետ: Ցելսիուսի կողմէ 1741-ին ստեղծուեցաւ Շուէտի ամենահին աստղադիտարանը Ուփսալա քաղաքին մէջ, եւորուն տնօրէնը եղած է անորինքը՝ տնօրէնըՑելսիուսը: Գիտութիւններու ակադեմիայի հիմնադիրներէն մէկը` Մ. Տրիւալտը, կը քարոզէր հետազօտական բնագիտութիւնը Շուէտի մէջ, կառուցեց ՍկանդինաւիայիՍկանտինաւիոյ առաջին շոգեմթնոլորտային մեքենան, աշխատութիւն գրեց հանքարդիւնաբերութեան վերաբերեալ:
 
=== Քիմիագիտութիւն ===
818-րդ դարուն շուէտական գիտութիւնը զգալի յաջողութիւններու հասաւ քիմիագիտութեան բնագաւառին մէջ: Քիմիագիտութեան զարգացման բնագաւառին մէջ մեծ ներդրում ունեցաւ Եոհանս Յակոբ Պերցելիուսը (1779-1848): Ան զարգացուց ելեկտրոքիմիական եւ ատոմայինաթոմային տեսութիւնները եւ ստեղծեց գիտական հանքագիտութիւնը: Սովանտէ Արենիուսը (1859-1927) ստեղծեց ելեկտրոլիտիկ տարրաբաժանման տեսութիւնը եւ 1903-ին այդ աշխատանքին համար ստացաւ [[Նոպէլեան Մրցանակ|Նոպէլեան մրցանակ]] քիմիագիտութեան բնագաւառին մէջ: Յայտնի շուէտ քիմիագէտ, ճարտարագէտ [[Ալֆրէտ Նոպէլ|Ալֆրէտ Նոպէլը]] (1833-1896), 1867-ին յայտնագործեց տինամիդըտինամիտը, որ անոր մեծ փառք եւ հարստութիւն բերաւ: Ընդհանուր առմամբ Նոպէլին կը պատկանին 355 տարբեր արտօնագրեր (patent), որոնցմէ ամենայայտնին կը համարուինկատուի տինամիդըտինամիտը: Իր կարողութեան հիմնական մասը Ալֆրէտ Նոպէլը նուիրաբերեց հիմնադրամին, որմէոր ամէն տարի կը շնորհուինշնորհէ Նոպէլեան մրցանակներ: Մրցանակները կը շնորհուին [[Սթոքհոլմ|Սթոքհոլմի]] եւ [[Օսլօ|Օսլոյի]] մէջ ամէն տարի 10 Դեկտեմբերին, գիտնականի մահուան օրը: Տ. Վ. Պերկմանը կատարելագործեց Կ. Շեէլի որակական անալիզը, իբրեւ հմուտ փորձարար յայտնագործեց [[Մանգան|մանգանը]], առաջինը ստացաւ քլոր, կալիումի պերմանգանատը, գլիցերինը, շարք մը թթուներ եւ այլ միացութիւններ, նկարագրեց [[Թթուածին|թթուածինի]] ստացման եղանակը եւ անոր յատկութիւնները: Ա. Ֆ. Քրոնսդէտթը յայտնագործեց նիկելընիքելը, մշակեց հանքանիւթերու դասակարգումըդասակարգումը՝ անորանոնց քիմիական յատկութիւններույատկութիւններուն հիման վրայ: («Հանքանիւթերու թագաւորութիւնը նկարագրելու փորձը» 1758):
 
=== Մետաղագործութիւն եւ նաւաշինութիւն ===