Ուիքիփետիա

«Ռուբինեաններ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{Արևելահայերեն|Ռուբինյաններ}}
[[Պատկեր:Cilician Armenia-hy.svg|մինի|աջից|350px|Կիլիկեան Հայաստանի թագաւորութիւնը Ռուբինեաններու օրերուն]]
'''Ռուբինեաններ''', հայ իշխանական եւ թագաւորական տոհմ [[Կիլիկիոյ Հայկական Թագաւորութիւն|Կիլիկեան Հայաստանի]] ([[1080]]–[[1219]])։
Տող 4 ⟶ 6՝
==Ծագում==
 
Նահապետն ու անուանադիրն է մեծ իշխան [[Ռուբէն Ա.|Ռուբէնը]]։ Ան աքսորեալ [[Գագիկ Բ.]] թագաւորի դաւադրական մահէն ետք անոր այն թիկնապահներէն էր, որ գլխաւորած է Լեռնային [[Կիլիկիա (արեւմտահայերէն)|Կիլիկիոյ]] [[հայՀայ (արեւմտահայերէն)|հայերուն]]երուն պայքարը [[Բիւզանդական կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրութեան]] դէմ, թօթափած է Բիւզանդիոյիր գերիշխանութիւնը, հիմնադրած է անկախ եւ կայուն հայկական իշխանապետութիւն։
 
==Իշխաններ==
 
[[Ռուբէն Ա.]]–ին գործակցած է եղբայրը՝ Թորոսը, ովոր իր Արտա դստերը կնութեան տալով Պաղտին Ա. թագաւորին՝ դաշնակցային կապեր հաստատածկը էրհաստատէ [[Երուսաղէմ]]ի խաչակրաց պետութեան հետ։ [[Ռուբէն Ա.]]–ի աւագ որդին եւ յաջորդը՝ [[Կոստանդին Ա.]], ազատագրած էկ՛ազատագրէ հայկական շարք մը նոր գաւառներ, քաղաքներ ու բերդեր։ ՎերակառուցածԿը էվերակառուցէ [[Վահկա (արեւմտահայերէն)|Վահկա]] բերդը եւ [[1098]]–ին զայնկը հռչակած էհռչակէ իշխանապետութեան մայրաքաղաքն ու գահանիստը։ Ան դաշնակցայինԴաշնակցային կապեր հաստատածկը էհաստատէ [[Եդեսիոյ կոմսութիւն|Եդեսիոյ դքսութեան]] հետ, ինչըոր կ՛ամրապնդէ իր դստեր եւ Ճոսլին Ա. դուքսիդքսի ամուսնութեամբ։
 
[[Կոստանդին Ա.]]–ի աւագ որդին եւ յաջորդը՝ [[Թորոս Ա.]], [[1104]]–ին բիւզանդական տիրապետութենէն մասամբ կ՛ազատագրէ Դաշտային Կիլիկիան՝ [[Սիս (արեւմտահայերէն)|Սիս]] եւ [[Անարզաբա (արեւմտահայերէն)|Անարզաբա]] քաղաքներով, [[1107]]–ին իշխան [[Կող Վասիլ]]ի օգնութեամբ Պերտուսի մօտ ջախջախած է սելճուկեան թուրքերը՝ կանխելով իրենց յառաջխաղացումը, [[1111]]–ին [[յոյներ]]էն ազատագրած է Կնդռոսկավիս բերդը։ Բիւզանդական Ալեքսիոս Ա. կայսրը հարկադրուած ճանչցած է Թորոս Ա.–ի ինքնավարութիւնը։ Թորոս Ա. որդիներ Կոստանդինը եւ [[Օշին]]ը մահացած են հաւանաբար թերեւս հօր կենդանութեան օրերուն։ Ուստի գահը ժառանգած է Թորոս Ա.–ի կրտսեր եղբայր Լեւոն Ա., իր տաղանդաւոր զօրավար ու գահակիցը։ Գահակալման սկիզբը [[Լեւոն Ա.]], հակահարուած հասցնելով սելճուկեան թուրքերու եւ խաչակիր ասպետներու ոտնձգութիւններուն, ամրապնդած է երկրի հիւսիսային եւ արեւելեան սահմանները, իսկ [[1132]]–ին բիւզանդացիներէն ազատագրած է Դաշտային [[Կիլիկիա (արեւմտահայերէն)|Կիլիկիան]]։ [[Հալէպ]]ի Զանգի ամիրայի եւ [[Եդեսիա (արեւմտահայերէն)|Եդեսիոյ]] դուքս Ճեսլին Բ.–ի դաշնակցութեամբ [[Լեւոն Ա.]] պարտութեան մատնած է Անտիոքի դքսութեան եւ Երուսաղէմի թագաւորութեան միացեալ ուժերուն, ընդարձակել երկրի սահմանները հարաւ–արեւելքը։ Սակայն [[1137]]–ի ամրան բիւզանդական նարխուժներու դէմ 35–օրեայ հերոսական դիմադրութենէն ետք, կնոջ եւ որդիներ՝ Ռուբէնի ու Թորոսի (Թորոս Բ.) հետ գերեւարուսծ է։ Կոստանդնուպոլսոյ մէջ բանտարկուած Լեւոն Ա. եւ իր գահաժառանգ որդի Ռուբէնը սպանուած են, իսկ [[Թորոս Բ.]] փախած է եւ եղբայրներու՝ Ստեփանէի ու Մլեհի օգնութեամբ վերականգնել ընդհատուած պետականութիւնը։ [[Կիլիկեան Հայաստան]]ի նուաճման նոր փորձերը աւարտած են բիւզանդական զօրքերու պարտութեամբ, կայսրութիւնը հարկադրուած ճանչցած է [[Թորոս Բ.]]–ի իշխանապետութիւնը՝ իրեն մեծարելով '',Պան Սեբաստոս»'' տիտղոսով։ Ստեղծելով մշտական եւ մարտունակ բանակ՝ [[Թորոս Բ.]] ընդարձակած եւ ամրապնդած է երկրի սահմանները, գահի շուրջ կեդրոնացրել հայ աւատատերտներուն, զբաղիլ շինարարական աշխատանքներով։ [[Թորոս Բ.]]–ին յաջորդած է [[Մլեհ]] եղբայրը, որ գահակալման սկզբնական տարիներբւն Հալէպի ամիրա Նուր ատ–Տինի զինակցութեամբ ջախջախած է Անտիոքի դքսութեան եւ [[Երուսաղէմի թագաւորութիւն|Երուսաղէմի թագաւորութեան]] ուժերը, երկրէն վտարած է խաչակիր ասպետներու հոգեւոր օրդենները, ապա բիւզանդացիներէն ազատագրած է Դաշտային [[Կիլիկիա (արեւմտահայերէն)|Կիլիկիան]]։ [[1173]]–ին Մլեհը վերակառուցած է [[Սիս (արեւմտահայերէն)|Սիս]] քաղաքը եւ մայրաքաղաքը Վահկայէն տեղափոխած է այնտեղ։ Դաժանօրէն պատժած եւ հալածած է իր նոր քաղաքական գիծին ընդդիմացող իշխաններն ու լատինամետ կղերականները, որուն համար շուտով զոհուած է պալատական դաւադրութեամբ։ Թաղուած է Մեծ քարի վանքին մէջ։ Մլեհին յաջորդած է անոր Ստեփանէ եղբօր աւագ որդին՝ [[Ռուբէն Գ.]]։ Իր գահակից եղբօր եւ տաղանդաւոր զօրավար Լեւոնի աջակցութեամբ [[Ռուբէն Գ.]] [[1180]]–ական թուականներուն վերջնականապէս ազատագրած է Ալեքսանդրետէն մինչեւ Սելեւկիա ձգուող ծովեզերքը, հենակետերը Կիլիկեան Հայաստանի մէջ։
[[Կոստանդին Ա.]]–ի աւագ որդին եւ յաջորդը՝ [[Թորոս Ա.]], [[1104]]–ին բիւզանդական տիրապետութենէն մասամբ կ՛ազատագրէ Դաշտային Կիլիկիան՝ [[Սիս]] եւ [[Անարզաբա]] քաղաքներով, [[1107]]–ին իշխան [[Գող Վասիլ|Գող Վասիլի]] օգնութեամբ Պերտուսի մօտ կը ջախջախէ սելճուքեան թուրքերը՝ կանխելով անոնց յառաջխաղացումը, [[1111]]–ին [[յոյներ]]էն կ՛ազատագրէ Կնդռոսկավիս բերդը։ Բիւզանդական Ալեքսիոս Ա. կայսրը հարկադրուած կը ճանչնայ Թորոս Ա.–ի ինքնավարութիւնը։
 
Թորոս Ա.-ի որդիներ Կոստանդինը եւ [[Օշին]]ը կը մահանան հաւանաբար իրենց հօր ողջութեան օրերուն։ Ուստի, գահը կը ժառանգէ Թորոս Ա.–ի կրտսեր եղբայր Լեւոն Ա., իր տաղանդաւոր զօրավար ու գահակիցը։ Գահակալման սկիզբը [[Լեւոն Ա.]], հակահարուած հասցնելով սելճուկեան թուրքերու եւ խաչակիր ասպետներու ոտնձգութիւններուն, կ՛ամրապնդէ երկրի հիւսիսային եւ արեւելեան սահմանները, իսկ [[1132]]–ին բիւզանդացիներէն կ՛ազատագրէ Դաշտային [[Կիլիկիա]]ն։ [[Հալէպ]]ի Զանգի ամիրայի եւ [[Եդեսիա|Եդեսիոյ]] դուքս Ճեսլին Բ.–ի դաշնակցութեամբ [[Լեւոն Ա.]] պարտութեան կը մատնէ Անտիոքի դքսութեան եւ Երուսաղէմի թագաւորութեան միացեալ ուժերը՝ ընդարձակեով երկրի սահմանները դէպի հարաւ–արեւելք։ Սակայն, [[1137]]–ի ամրան բիւզանդական ներխուժումներու դէմ 35–օրեայ հերոսական դիմադրութենէն ետք, ան իր կնոջ եւ որդիներուն՝ Ռուբէնի ու Թորոսի (Թորոս Բ.) հետ կը գերեւարուի։
 
Կոստանդնուպոլսոյ մէջ բանտարկուած Լեւոն Ա. եւ իր գահաժառանգ որդի Ռուբէնը կը սպանուին, իսկ [[Թորոս Բ.]] կը փախչի է եւ իր եղբայրներուն՝ Ստեփանէի ու Մլեհի օգնութեամբ կը փորձէ վերականգնել ընդհատուած պետականութիւնը։ [[Կիլիկեան Հայաստան]]ի նուաճման նոր փորձերը կ՛աւարտին բիւզանդական զօրքերու պարտութեամբ, կայսրութիւնը հարկադրուած կը ճանչնայ [[Թորոս Բ.]]–ի իշխանապետութիւնը՝ իրեն մեծարելով «''Պան Սեբաստոս»'' տիտղոսով։ Ստեղծելով մշտական եւ մարտունակ բանակ՝ [[Թորոս Բ.]] կ՛ընդարձակէ եւ կ՛ամրապնդէ երկրին սահմանները, գահին շուրջ կեդրոնացրելով հայ աւատապետներուն․ կը զբաղի շինարարական աշխատանքներով։
 
[[Թորոս Բ.]]–ին կը յաջորդէ անոր [[Մլեհ]] եղբայրը, ով գահակալման սկզբնական տարիներուն Հալէպի ամիրա Նուր ատ–Տինի զինակցութեամբ կը ջախջախէ Անտիոքի դքսութեան եւ [[Երուսաղէմի թագաւորութիւն|Երուսաղէմի թագաւորութեան]] ուժերը, երկրէն կը վտարէ խաչակիր ասպետներու հոգեւոր օրդենները, ապա բիւզանդացիներէն կ՛ազատագրէ Դաշտային [[Կիլիկիա]]ն։ [[1173]]–ին Մլեհ կը վերակառուցէ [[Սիս]] քաղաքը եւ մայրաքաղաքը Վահկայէն տեղափոխած է այնտեղ։ Դաժանօրէն կը պատժէ եւ կը հալածէ իր նոր քաղաքական գիծին ընդդիմացող իշխաններն ու լատինամետ կղերականները, որուն համար շուտով կը սպաննուի՝ զոհ դառնալով պալատական դաւադրութեան։ Մլեհ կը թաղուի Մեծ քարի վանքին մէջ։
 
Մլեհի կը յաջորդէ անոր Ստեփանէ եղբօր աւագ որդին՝ [[Ռուբէն Գ.]]։ Իր գահակից եղբօր եւ տաղանդաւոր զօրավար Լեւոնի աջակցութեամբ, [[Ռուբէն Գ.]] [[1180]]–ական թուականներուն վերջնականապէս կ՛ազատագրէ Ալեքսանդրեթէն մինչեւ Սելեւկիա երկարող ծովեզերքը։
 
==Թագաւորներ==
 
[[1187]]–ին [[Ռուբէն Գ.]] գահը կամովին յանձնած է [[Լեւոն Բ.]]–ին, որ շրջակայ թշնամիներուն դէմ շահած շարք մը նոր յաղթանակներով կըբարձրացուցած բարձրացնէէ պետութեան կշիռն ու հեղինակութիւնը։ [[1198]]–ին, օծուելով ''«Թագաւոր ամենայն Հայոց, եւ նահանգին Կիլիկէացոց, եւ Իսաւոիոյ»'', ան Հայոց իշխանապետութիւնը կըհռչակած հռչակէէ Հայոց թագաւորութիւն, որ կըստացած ստանայէ միջազգային լայն ճանաչում։ Շարք մը էական բարեփոխումներով, [[Լեւոն Բ.]] կ՛ամրապնդէամրապնդած է պետութեան քաղաքական հզօրութիւնը, կը խթանէխթանել տնտեսութեան, մշակոյթի ու լուսաւորութեան ընդհանուր վերելքը։
 
==Ձուլում==
 
[[Լեւոն Բ]]ի մահով կըսպառած սպառիէ Ռուբինեաններու տոհմիտոհմը արական գիծը։գծով։ Անոր գահաժառանգ դուստր [[Զապէլ]]ը [[1226]]–ին կ՛ամուսննայամուսնացուցած է [[Կոստանդին (արեւմտահայերէն)|Կոստանդին]] սպարապետի որդի [[Հեթում Ա.]]–ի հետ, ով կը հանդիսանայոր Կիլիկիոյհանդիսացաւ [[Հեթումեաններ]]ու թագաւորական տոհմի հիմնադիրը։
 
== Ռուբինեաններու Գահացանկը ==
Տող 36 ⟶ 30՝
# [[Թորոս Բ.]] 1145-1169
# [[Ռուբէն Բ.]] 1169
# [[Մլեհ (արեւմտահայերէն)|Մլեհ]] 1169-1175
# [[Ռուբէն Գ.]] 1175-1187
# [[Լեւոն Բ.]] 1187-1219
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Ռուբինեաններ» էջէն