«Շնչառութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Նոր էջ «'''Շնչառութիւն''', արտաքին միջավայրէն օդի անցումը դէպի թոքեր եւ հակառակ ուղղութեամբ, որուն ընթաց...»: |
(Տարբերութիւն չկայ)
|
20:43, 15 Նոյեմբեր 2019-ի տարբերակ
Շնչառութիւն, արտաքին միջավայրէն օդի անցումը դէպի թոքեր եւ հակառակ ուղղութեամբ, որուն ընթացքին մարմինը կը ներշնչէ թթուածին եւ կ'արտաշնչէ ածխածինի երկթթուակ։
Բոլոր օդակենցաղ էակները կ'օգտագործեն թթուածինը բջիջային շնչառութեան համար, որուն ընթացքին անոր միջոցով սնունդի բաղադրամասերը կը ճեղքուին եւ կ'առաջանայ ուժ, իսկ իբրեւ վերջնանիւթ՝ ածխածնի երկթթուակ։ «Արտաքին շնչառութեան» ժամանակ մթնոլորտային օդը կ'անցնի թոքերուն, ուր խոռոջներուն մէջ ցրումի միջոցով կը կատարուի կազային փոխանակում։ Արիւնատար համակարգի միջոցով այս կազերը կը տեղափոխուին բջիջներ, ուր տեղի կ'ունենայ «բջիջային շնչառութիւն» [1][2]։
Ողնաշարաւոր կենդանիներուն մեծամասնութեան շնչառութիւնը կը կատարուի թոքերուն միջոցով, կը կազմէ ներշնչման եւ արտաշնչման յաջորդական փուլերէ, որոնք կը կատարուին քիթի խոռոչէն մինչեւ խոռոջներ տեղափոխող խողովակներու կամ օդուղիներու լաւ ճիւղաւորուած համակարգին միջոցով։
_constriction-animated.gif)
Շնչառութեան նշանակութիւնը
Մարդկային կեանքի առաջին եւ վերջին գործողութիւնը շնչառութիւնն է։ Եթէ առանց սնունդի մարդը կրնայ ապրիլ 2-3 շաբաթ, առանց ջուրի՝ 5-7 օր, ապա առանց թթուածնի՝ միմիայն 3 վայրկեան։ Այս մէկը ցոյց կու տայ շնչառութեան եւ թթուածինի առանձնայատուկ նշանակութեան մասին։ Թթուածինը թթուակներու վերածելով սնունդն ու հեղուկը, զայն կը վերածէ ուժի, կը ստիպէ մեր մկաններուն աշխատիլ, կը վերանորոգէ մեր բջիջները, կը սնուցանէ ուղեղն ու կը հանգստացնէ ջիղերը։ Շնչառութեան միջոցով մեր մարմինը կը մաքրուի մահացած բջիջներէ ու վնասական նիւթերէ։
Մէկ վայրկեանի շնչառական շրջաններու քանակը շնչառական ցուցանիշ է, եւ կեանքի չորս հիմնական կենսական նշաններէն մէկն է [3]։ Բնական պայմաններու մէջ շնչառութեան խորութիւնն ու արագութիւնը կը կարգաւորուի քանի մը հաւասարակշռուած մեքանիզմներու միջոցով, որոնք կ'ապահովեն զարկերակային արեան մէջ ածխածինի երկթթուակի եւ թթուածինի հաստատուն մասնակի ճնշումը։ Բնախօսական տարբեր պայմաններու մէջ զարկերակային արեան մէջ ածխածինի երկթթուակի մասնակի ճնշման անփոփոխ պահպանութիւնը զգալիօրէն կը նպաստէ արտազատուող հեղուկներու թթուայնութեան (pH-ի) խիստ վերահսկման։ Միայն ճիշդ շնչառութեան ժամանակ է, որ մարդուն հիւսուածքները արդիւնաւէտօրէն կը գործեն։ Գերօդափոխութիւնը եւ թերօդափոխութիւնը համապատասխանաբար կը նուազեցնեն ու կը բարձրացնեն ածխածինի երկթթուակի մասնակի ճնշումը, որուն հետեւանքով կը դիտուի արտազատուող հեղուկներու pH-ի աճ՝ առաջին պարագային, իսկ երկրորդին՝ նուազեցնում։ Երկու պարագաներուն ալ կրնան յառաջանալ ախտանիշներ։
Սխալ եւ մակերեսային շնչառութիւնը թթուածնային անբաւարարութեան հիմնական պատճառն է, որ կը հանգեցնէ աւելորդ իւղի, ոսկրափտութեան, սրտանօթային, ողնաշարային բազմաթիւ հիւանդութիւններու։ Թթուածինի պակասի հետեւանքով կ'առաջանան հորմոնային խանգարումներ ու նորագոյացութիւններ։
Այսօր մնայուն յոգնածութիւնը, ոչ շարժուն կենսակերպը, ջղային իրավիճակները մեր առօրեայի անբաժանելի մասն են, շատ ծանր հիվանդութիւններ կ'երիտասարդանան՝ դառնալով համամարդկային խնդիր։ Մինչդեռ հազարամեակներ առաջ եգիպտացիներուն, հին յոյներին եւ չինացիներուն յայտնի էր առողջութեան եւ երկարակեցութեան բանալին։ Մասնաւորապէս չինական մարտարուեստներու եւ հնդկական եոկայի հիմքին մէջ կ'իյնայ ճիշդ շնչառութիւնը։
Ճիշդ շնչառութեան պարագային կարելի է ոչ միայն խուսափիլ հիւանդութիւններէ, այլ նաեւ բուժուիլ։ Մասնաւորապէս առանց յոգնեցուցիչ սննդականոնի ու ֆիզիքական ծանրաբեռնուածութեան, ընդամէնը շնչառական վարժութիւններու շնորհիւ կարելի է կարգաւորել էակի նիւթափոխանակութիւնը թթուածինի ու արեան շրջանառութեան միջոցով։ Համապատասխան մկաններու ձգումներու օգնութեամբ թթուածինը ուղղելով ճարպային ու աղային հիւսուածքներ եւ յառաջացնելով ջուր ու ուժանիւթ, էակէն բնական ճամբով դուրս կու գան թունաւոր նիւթերը՝ էակին ահապովելով ուժ, թթուածինի օգնութեամբ կը վնասազերծուին շատ հիւանդութիւններու հարուցիչներ, կ'ապաքինուին ներքին եւ արտաքին վէրքերը, գլխուղեղային կեդրոնները թթուածինով հագեցնելու միջոցով կը բուժուին բազմաթիւ ջղային եւ մնայուն հիւանդութիւններ։ Շնչառական վարժութիւններու շնորհիւ կը կարգաւորուի նիւթափոխանակութիւնը։
Շնչառութիւնը ունի նաեւ այլ կարեւոր գործառոյթներ։ Անիկա կ'ապահովէ խօսքի, խնդալու եւ զգացումները արտայայտելու մեքանիզմները։ Կ'օգտագործուի նաեւ դարձաշարժման իրագործման համար, ինչպէս՝ յօրանջելը, հազալը եւ փռնկտալը։ Կենդանիներ, որոնք չունեն բաւարար քանակութեամբ քրտնագեղձեր եւ չեն կրնար քրտնարտադրութեամբ ջերմակարգաւորուիլ, կրնան կորսնցնել ջերմութիւնը ծանր շնչառութեան ժամանակ շոգիացման միջոցով։
- ↑ Hall John (2011)։ Guyton and Hall textbook of medical physiology (12th հրտրկթն․)։ Philadelphia, Pa.: Saunders/Elsevier։ էջ 5։ ISBN 978-1-4160-4574-8
- ↑ Pocock Gillian, Richards Christopher D. (2006)։ Human physiology : the basis of medicine (3rd հրտրկթն․)։ Oxford: Oxford University Press։ էջ 311։ ISBN 978-0-19-856878-0
- ↑ «Vital Signs 101»։ www.hopkinsmedicine.org (անգլերեն)