«Խարբերդ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

X-XIII դդ քաղաքը յայտնի էր իր ամուր բերդով։ 1185 թ․-ին Խարբերդը անցաւ Որդոքեաններու իշխանութեան տակ։ 1236 թուականին զայն գրաւեցին մոնղոլները։ Անկէ ետք, Խարբերդը յաճախ անցած է ձեռքէ ձեռք. զայն տիրած են Լենկթեմուրը, քարաքոյունլուները, աք-քոյունլունները։ 1507 թուականին Խարբերդ ներխուժեց պարսից շահ Իսմայիլի զօրքը, որ կողոպտեց ու աւերեց քաղաքը։ 1515 թուականին Խարբերդին տիրեց օսմանեան սուլթան Սելիմ I-ը։ Թրքական տիրապետութեան շրջանին աւելի սաստկացաւ բնիկներու՝ հայերու կեղեքումը։ Վիճակը յատկապէս ծանրացաւ XVI դ վերջին, երբ իշխող վերնախաւի կամայականութիւններու, ենիչերիններու բռնութիւններու և կրօնական հալածանքներու հետեւանքներով քայքայուեցան արտադրողական ուժերը, տիրեց աւելի քան մէկ տասնամեակ շարունակուող սովը, որուն զոհ դարձան շատ խարբերդցիներ։ Ապրուստի միջոց որոնելով՝ անոր բնակչութեան մեծ մասը տեղափոխուեցաւ դէպի կայսրութեան արեւմտեան սահմանները։

 

 

20-րդ դարու սկիզբին Խարբերդի թաղերին էին. հարաւ-արեւելքը երկու ձորի մեջ տարածուած Սինամուտը, որմէ ետք յաջորդաբար կը բարձրանային ասորիներու Ս. Ստեփանոս և Ս. Կարապետ թաղերը։ Տարածքի արեւմտեան բարձունքներուն վրայ կը գտնուէր Վերի թաղը, որ նաեւ կը կոչուէր Ս. Յակոբի կամ Սիսիոներներու թաղ, որովհետեւ այնտեղ կը գտնուէին Ս. Յակոբի եկեղեցին և Եփրատ գոլէճը։ Քաղաքը կառուցապատուած էր մէկ-երկյարկանի տուներով։ Խարբերդի պատմական հնագոյն յուշարձանը և ճարտարապետական ամենախոշոր կառոյցը բերդն էր, որ կառուցուած էր լերան բարձրունքին։ Ան հիմնուած էր ուրարտացիներու կողմէ, ապա վերաշինուած՝ Ք.ա. II դ՝ Արտաշէսեաններու ժամանակ։ Գլխաւոր պարիսպը կառուցապատուած էր 1.5 մ լայնութեամբ եւ 2 մ բարձրութեան քարէ զանգուածներով։ Բերդը ունեցած է տարբեր նշանակութիւն ունեցող բազմաթիւ սենեակներ, իսկ ստորերկրեայ ճանապարհը հասած է մինչեւ մերձակայ Քեորբէ, Հիւսենիկ և Մեզիրէ գիւղերը։ XIX դարու վերջին, XX դարու սկիզբին թուրք բարբարոսները հիմնայատակ ըրին Խարբերդի բերդը՝ քարերը օգտագործելով Մեզիրէի կառավարական շէնք կառուցելու համար։