«Բաբելոն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 29.
 
=== Բաբելոն քաղաքը ===
Ք.ա. [[539]]-թ․ [[Աքեմենեան|Աքամենեան]] թագաւոր [[Կիւրոս II Մեծ]]ը, Բաբելոնը կը նուաճէ եւ զայն [[Աքեմենեան պետութիւն|Աքամենեան Պարսկաստանի]] փոխարքայութեան նստավայր կը վերածէ։ [[Ալեքսանտր Մակեդոնացի|Աղեքսանդր Մակետոնացի]]<nowiki/>ի նուաճումէն ետք, Բաբելոնը կը կառավարեն մակետոնացի կուսակալներ։ Ք.ա. մօտաւորապէս 140թ․ Բաբելոնը կը մտնէ հերթաբար [[Պարթեւաստան|Պարթեւական]], [[Սասանեան Պարսկաստան|Սասանեան]] պետութիւններուն կազմին մէջ։-րդ
 
== Պատմագրութիւն ==
Տող 103.
Անտիոխոս Դ․ Էփիֆանիսի ''Antiochos IV Épiphane - Aντίoχoς Έπιφανής'' թագաւորութեան շրջանին, Ք․ա․ 170 թ․ Բաբելոն իր քաղաքացիներով ''politai'' (այս յունական անուան կը հանդիպինք նաեւ բաբելոնեան արձանագրութիւններու մէջ՝ ''puliṭē'' ou ''puliṭānu )'' յունական քաղաք կը դառնայ։ Կը կառավարուի Էփիսդադի ''Επιστάτης'' (կամ ''pahāt'' սեպագիր արձանագրութիւններուն մէջ) կողմէ։ էսաժիլ տաճարի պաշտօնէութիւնը բնիկ բաբելոնացի համայնքին ներկայացուցիչն է յունական վարչակարգին առջեւ։ Այս համայնքը կը կառավարուի ատեանէ ''kiništu'' մը որուն առաջնորդն է Էսաժիլ սրբավայրի վարչական պատասխանատուն ''šatammu''։ Ատեանին հաւաքավայրը հոն կառուցուած յունական Թատրոնն ''théâtre'' է։
 
Բաբելոն, Պարթեւներուն[[Պարթեւաստան|Պարթեւներ]]<nowiki/>ուն իշխանութեան տակ կ՛անցնի Միհրդատ Բ․ ''Mithridate II'' պարթեւ թագաւորին ժամանակ, Ք․ա․ 123-88 թ․։ Այս բախումներուն ընթացքին Բաբելոն եւ շրջակայքը կը վնասուին, մանաւանդ պարթեւ Հիմերոս ''Himéros'' զօրավարին գործած աւերներէն։ <ref name=":6">[http://prelectur.stanford.edu/lecturers/maul/ancientcapitals.html Հին Միջին Արեւելքի մայրաքաղաքը,Pr․ Stefan Maul, Heidelberg-ի համալսարան, յօդ․ թարգմ․՝ Thomas Lampert, Ph.D., Պերլին, Գերմանիա {{ref-en}}]</ref><ref name=":4" /><ref>[https://www.academia.edu/1465516/Le_pouvoir_s%C3%A9leucide_territoire_administration_finances_dun_royaume_hell%C3%A9nistique_312-129_avant_J.-C Հէլլէնիստական թագաւորութիւն մը- Սելեւկեաններուն իշխանութիւնը {{ref-fr}}]</ref><ref /><ref>[https://journals.openedition.org/abstractairanica/39491 Յունական եւ պարթեւական տիրապետութիւնը Բաբելոնի մէջ, Ք․ա 331 - 1-ին դար, B. André-Salvini, Hazan հրատարակութիւն, Փարիզ, 2008, էջ 251-292. {{ref-fr}}]</ref>
 
=== Վերջ Բաբելոնի հնագոյն շրջանին ===
Տող 114.
7-րդ դարու ընթացքին, Բաբելոնը կ՛ասպատակէ Իսլամական Կայսրութիւնը․ կը յաջորդէ Իսլամացման շրջան մը։ Իպն Հաուգալ կը նշէ թէ Բաբելոն պարզ գիւղ մը կը դառնայ, Պապել ''Babel'' անունով։ Յետագային, ճամբորդներ պիտի նկարագրեն աւերակ քաղաք մը։
 
Արաբական [[Միջնադար|միջնադարեան]] արձանագրութիւններուն մէջ, Բաբելոն կը յիշատակուի իբրեւ աղիւսներու աղբիւր քաղաք․ կը գործածուին [[Պաղտատ|Պաղտատէն]] մինջեւ Պաշրա։
 
Փիետրօ Տելա Վալէ ''Pietro Della Valle'' Ք․ա․ 17-րդ դարուն մէջտեղ բերաւ Բաբելոնի ճշգրիդ վայրը։<ref name=":8">
[[iarchive:ldpd_10797913_000/page/10/mode/2up|Բաբելոնի հետազօտութիւնները, Koldewey, Robert, 1855-1925]]</ref><ref /><ref>[https://www.jstor.org/stable/25188732?seq=1] Բաբելոնի յայտնաբերումը, Bart Ooghe Journal of the Royal Asiatic Society
Third Series, Vol. 17, No. (3 Յուլիս 2007), էջ՝ 231-252]</ref>
 
<br />
[[Պատկեր:Babylon, 1932.jpg|մինի|Բաբելոնի աւերակները․ նկար՝ 1932 թ․]]
 
== Ժամանակակից շրջան ==
 
18-րդ դարուն ընթացքին, ճամբորդներու հեղեղ մը կ՛այցելէ Բաբելոն։ Ֆրանսացի դիւանագէտ, հոգեւոր եւ աստղագէտ Փիեռ Ժոզէֆ տը Պօշամբ ''Pierre-Joseph de Beauchamp'', իր «Յիշատակնե»ր գիրքին մէջ գրուածներով, 1792 թ․, կը գրգռէ Արեւելեան Հնդ-Պրիտանական Ընկերութիւնը իր գործակալները [[Պաղտատ]] եւ Պաշրա ուղղել եւ ձեռք ձգել Միջագետքէն[[Միջագետք]]<nowiki/>էն յիշատակներ եւ Լոնտոն առաքել։<ref>[https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/1445913/ Բաբելոն գաղափարը - Հնագիտութիւն եւ Ներկայացում Միջագետքի մէջ{{ref-en}}]</ref><ref>[https://edition.cnn.com/2013/04/04/world/meast/iraq-babylon-tourism/ Վերակենդանացնել Բաբելոնը {{ref-en}}]</ref>
 
== Բաբելոնի վերայայտնումը ==
12-րդ դարէն ճամբորդներ այցելած են Բաբելոնը՝ Դուտելլայի Պենճամին ''Benjamin of Tudela,'' Փիետրօ Տելա Վալէ ''Pietro Della Valle'' Ք․ա․ 17-րդ դար, եւ այլն։
 
19-րդ դարէն Պրիտանացի Գլաուտիւս Ճէյմս Ռիչ ''Claudius James Rich'' առաջին հետախուզութիւնները կը կատարէ եւ վայրը կը քարտէսագրէ։ Ուրիշներ ալ կը հետեւին, սակայն 1850-ական թ․ պեղումները կը դադրին եւ կը շարունակուին ֆրասացի [[Ֆրանսա|ֆրանսացի]]Ֆուլճանս Ֆրեսնելի ''Fulgence Fresnel'' եւ իր խումբին կողմէն 1852-1855 թ․։ Պեղումները կը շարունակուին բազմաթիւ՝մեծ թիւով հնագետներէ ընդհանրապէս ֆրանսացի եւ անգիացի[[Անգլիա|անգլիացի]] հնագէտներէ, որոնք յայտնաբերուածներէն գլխաւորները իրենց երկիրները կը տանին․ օրինակ, Պարթեւական դամբանը՝ Լուվրի թանգարանը եւ կամ՝ Սիրուսին Գլանը ''cylindre de Cyrus'' (պարսկ․ منشور کوروش, ''manshour-e Kourosh'')՝ Պրիտանական թանգարանը։<ref name=":8" /> Եռանդոտ պեղումները սակայն, (սովորական այս ժամանակներուն) կարեւոր վնասներ կը պատճառեն Բաբելոնի հնագիտական տարածքին։ Բազմաթիւ հնագիտական յայտնումներ շուկաները կը շրջին։
 
1879 - 1882 թուականներուն, վասն Պրիտանական Թանգարանին Հորմուզտ Ռասսամ ''Hormuzd Rassam'' հնագիտական պեղումներ կը կատարէ․ կը յայտնաբերէ մեծ թիւով սեպագիր արձանագրութիւններ ու այլ արժէքաւոր իրեր։
 
=== Պեղումներ եւ հետազօտութիւններ ===
[[Պատկեր:Reconstructed Babylon -1.jpg|մինի|Բաբելոն վերակառուցուած]]
Հին Բաբելոնեան շրջանէն Բաբելոնի երեւոյթին մասին տեղեկութիւնները մինչեւ այսօր բաւարար ու ճշգրիդ չեն։ Քաղաքին մասին առաջին գլխաւոր տեղեկութիւնները կու գան Նոր-Բաբելոնեան (Ք․ա․ 624-539 թ․) շրջանէն։
 
Առաջին գիտական հնագիտական պեղումները կը կատարուին 1899 - 1917 թուականներուն Գերմանական Արեւելեան Ընկերութեան կողմէն․ կը գլխաւորէ Ռոպերդ Գոլտուէյ։ Պեղումներէն յայտնաբերուած են Մարտուկ աստուծոյ նուիրուած Էսաժիլ տաճարին յառաջամասը, հարիւրաւոր ուրիշ արձանագրութիւններ եւ Իշթար Դուռէն իրեր։ Վերջինները, [[Գերմանիա]] կը ղրկուին, ուր Գորլտուէյի գործակից Ուոլթըր Անտրաէ զանոնք կը վերակառուցէ ցուցադրելուեւ համարկը ցուցադրէ Պերլինի[[Պերլին]]<nowiki/>ի Vorderasiatisches թանգարանը։ Բաբելոնի հնագիտական վայրէն, գեռմանացիգերմանացի հնագէտները կե մեկնին նախքան անգիացիանգլիական զօրքին հասնիլը, 1917թ․։ Սակայն, հնագիտական վայրէն կարեւոր իրերուն անհետացումըան ետացումը կը շարունակուի։
 
1959 թուականին Հենրիկ Ճ․ Լենզեն ''Heinrich J. Lenzen'' եւ Հանսւորկ Շմիդ ''Hansjörg Schmid'' 1962 թ․ յաջորդաբար կը գլխաւորեն [[Գերմանիա|Գերմանիոյ]] Հնագիտական Կաճառին կողմէ կատարուած պեղումները։ Առաջինը կը կեդրոնանայ Հելլենիստական Թատրոնի հետազօտութեան աշխատանքին իսկ երրորդը՝ ''Etemenanki'' զիկուրադին վրայ։
 
1974 թուականին, Բաբելոնին հնագիտական վայրին մէջ պեղումներ կը կատարեն Միջին Արեւելքի [[Թորինօ|Թորինոյի]] Հնագիտական Հետազօտութիւններու եւ Պեղումներու Կեդրոնը եւ [[Իրաք]]-[[Իտալիա|Իտալական]] Հնագիտական Գիտութեան Հիմնարկը։ Յաւելեալ պեղումներ կը կատարուին 1987 - 1989 թուականներուն Բաբելոնի Շու-Աննա թաղամասի Իշարա եւ Նինուրդա տաճարներուն շրջակայքը։
 
Բաբելոնի վերակառուցման աշխատանքներուն ատեն, [[Իրաք|Իրաքի]] Պետութեան Հնութեան եւ Ժառանգութեան Կազմակերպութիւնը ընդհանրացած հետազօտութիւններու, պեղումներու եւ զտումներու աշխատանքները կը ղեկավարէ։ Այս աշխատանքներուն մասին հրատարակուած տեղեկութիւնները սահմանափակ են, իսկ նորագոյն հետազօտութիւններէն ծանօթ արձանագրութիւնները դեռ չեն հրատարակուած։
[[Պատկեր:The historical city of Babylon.jpg|կենտրոն|մինի|660x660փքս|2005 թ․ Բաբելոնի համայնապատկեր, նկարուած ամերիկացի զինուորներէ]]
 
==== Բաբելոն լուրջ վնասներու կ՛ենթարկուի ====
2003 թուականին երբ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Ա․Մ․Ն․]] զօրքերը [[Իրաք]] կը ներխուժեն, Բաբելոնը եւ անոր շրջջաքկայքը կ՛իյնան անոնց ձեռքը եւ աւելի ուշ ամերիկացիները շրջանի հսկողութիւնը լեհերուն կը յանձնեն։ Օտար զօրքերուն Բաբելոն ժամանումը ծանր վնասներ կը պատճառեն հնագիտական վայրին, որովհետեւ անոնք հոն կը հիմնեն իրենց բանակավայրը բոլոր արդի յարմարութիւններով։ Նաեւ, երկու թանգարաններ եւ գրադարան մը հարուստ կրկնանկարներով, հին արձքանագրութիւններով, տեղեկագրութիւններով, հնագոյն իրերով եւ քարտէսներով մարտական օդուժի յարձակումներու կ՛ենթարկուին ու կը քանդուին։
 
=== Բաբելոնի Հնագիտական Վայրը 21-րդ դարուն ===
1959 թուականին Հենրիկ Ճ․ Լենզեն ''Heinrich J. Lenzen'' եւ Հանսւորկ Շմիդ ''Hansjörg Schmid'' 1962 թ․ յաջորդաբար կը գլխաւորեն Գերմանիոյ Հնագիտական Կաճառին կողմէ կատարուած պեղումները։ Առաջինը կը կեդրոնանայ Հելլենիստական Թատրոնի հետազօտութեան աշխատանքին իսկ երրորդը՝ ''Etemenanki'' զիկուրադին վրայ։
2009 թ․ Մայիսին, Բաբելոնի նահանգատարանը կը վերաբանայ հանրութեան հնագիտական վայրը։ Սակայն, շրջանին անկայուն վիճակը չի ներեր զբօսաշրջիկութեան զարգացման։ Նաեւ, Բաբելոնի արտաքին մէկ պարիսպին մէջէն նաւթախողովակ մը կ՛անցնի։
 
2019 Յուլիս 5-ին, Բաբելոն կ՛արձանագրուի [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ|Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկին]] մէջ։
1974 թուականին, Բաբելոնին հնագիտական վայրին մէջ պեղումներ կը կատարեն Միջին Արեւելքի [[Թորինօ|Թորինոյի]] Հնագիտական Հետազօտութիւններու եւ Պեղումներու Կեդրոնը եւ Իրաք-Իտալական Հնագիտական Գիտութեան Հիմնարկը։ Յաւելեալ պեղումներ կը կատարուին 1987 - 1989 թուականներուն Բաբելոնի Շու-Աննա թաղամասի Իշարա եւ Նինուրդա տաճարներուն շրջակայքը։
 
Բաբելոնի վերակառուցման աշխատանքներուն ատեն, Իրաքի Պետութեան Հնութեան եւ Ժառանգութեան Կազմակերպութիւնը ընդհանրացած հետազօտութիւններու, պեղումներու եւ զտումներու աշխատանքները կը ղեկավարէ։ Այս աշխատանքներուն մասին հրատարակուած տեղեկութիւնները սահմանափակ են, իսկ նորագոյն հետազօտութիւններէն ծանօթ արձանագրութիւնները դեռ չեն հրատարակուած։ <ref name=":8" /><ref>[file:///C:/Users/anide/Downloads/278rev-2293-Nomination%20Text-en.pdf Իրաքի Հանրապետութիւն, Բաբելոն {{ref-en}}]</ref><ref>[https://www.theguardian.com/cities/2016/aug/08/lost-cities-1-babylon-iraq-war-history-mankind-greatest-heritage-site Կորսուած քաղաքներ․ Բաբելոն, ինչպէս պատերազմը գրեթէ ոչնչացուց աշխարհի մեծ ժառանգութիւններէն մին{{ref-en}}]</ref><ref> [http://whc.unesco.org/fr/actualites/2002 Հինգ քաղաքներ եւս արձանագրուած եունեսքոյի ժառանգութեան ցանկին մէջ, {{ref-en}}] </ref><ref>[https://archeologie.culture.fr//babylone/fr/porte-ishtar-et-voie-processionnelle Իշթարի Դուռը եւ Արարողութեան ճամբան {{ref-en}}]</ref><ref>[https://www.armand-colin.com/la-mesopotamie-au-1er-millenaire-avant-j-c-9782200261207 Միջագետքը Ք․ա․ առաջին հազարամեակին {{ref-en}}]</ref><ref>[https://books.google.gr/books?id=xG5xl81LoW4C&pg=PA163&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Պերլինի Փերղամօ Թանգարան - Վերակառուցելով Բաբելոնը, Can Bilsel էջ 159-181 {{ref-en}}]</ref><ref>[https://www.degruyter.com/view/books/9783110222128/9783110222128.47/9783110222128.47.xml Բաբելոնի հետազօտուած եւ չհետազօտուած գրադարաններ, Ed. by Cancik-Kirschbaum, Eva / Ess, Margarete van / Marzahn, Joachim {{ref-en}}]</ref><ref>[https://archive.org/details/discoveriesinru00layagoog/page/n7/mode/2up Նինուէի եւ Բաբելոնի աւերակներէն յայտնաբերումներ․ ճամբորդութիւններ դէպի Հայաստան, Քիւրտիստան եւ անապատը։ Layard, Austen Henry, Sir, 1817-1894]</ref><ref>[http://archive.boston.com/news/world/middleeast/articles/2005/01/16/damage_seen_to_ancient_babylon/ Բաբելոնի հնագիտական վայրի կրած վնասները, Իրաք ներխուժած դաշնակից ուժերուն կողմէն․ Boston Globe - Leeman, Sue (Յունուար 16, 2005) {{ref-en}}]</ref><ref><ref>https://www.theguardian.com/world/2005/jan/15/iraq.arts1 the guardian - Աւերը զոր պատերազմը Բաբելոնին գործեց, Rory McCarthy եւ Maev Kennedy Յունուար 16, 2005 {{ref-en}}</ref>
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Բաբելոն» էջէն