Ուիքիփետիա

«Աղեքսանտրիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
Տող 25.
Աղեքսանտրիոյ քաղաքին կառուցման վերջնական աշխատանքներոը եւ խճուղիին կառուցումը Պտողեմէոսին կը վերագրուին, իսկ Փարոսին ''Phare d'Alexandrie'' ՝ անոր զաւկին, Պտողեմէոս Բ․ Փարոսին (ճարտարապետն է Սոսդրադոս Քնիտեցին՝ Սդրապոնի ''Strabon'' անուանումով, ''Σώστρατος ὁ Κνίδιος - Sostrate de Cnide''․ Քնիտուս, Փոքր Ասիոյ ծովեզերիա քաղաք)։ Ան, օրինակուելով [[Սուր (քաղաք)|Սուրի]] վաղեմի առեւտուրէն, Աղեքսանտրիան քանի մը տարուան ընթացքին կը դարձնէ վաճառականութեան կեդրոն․ [[Եւրոպա|Եւրոպայի]], Արաբական աշխարհի եւ [[Հնդկաստան|Հնդկաստանի]] միջեւ։ Եւ՝ դար մը ետք, աշխարհին ամենաընթարձակ քաղաքը, իսկ քանի մը դար ետք աշխարհի երկրորդ քաղաքը՝ [[Հռոմ|Հռոմէն]] ետք։
 
Քաղաքը կը բնակուի մեծ մասով, յոյն բնակչութեամբ․ անոնք եկած են [[Յունաստան|Յունաստանի]] տարբեր վայրերէ։ Նաեւ, կը հասնին հրիաներ եւ անոնք կը կազմեն այդ ժամանակի ամենամեծ հրէական համայնքը։ Աղեքսանտրիոյ մէջ է, ուր կը կատարուի Թանխի ''Tanakh'' (հրէական աստուաշունչ) յունարէնի թարգմանութիւնը ''Μετάφραση των Εβδομήκοντα - Septuagint''։ Աղեքսանտրիան Հելլենիստական մշակոյթի կեդրոնն է, սակայն ծագումով յոյն Պտողեմէացիները կը յաջողին հաւասարակշռել քաղաքին յոյն, հրիայ եւ Եգիպտացի բնակչութեան միջեւ տարբերութիւնները։
Նաեւ, կը հասնին հրիաներ եւ անոնք կը կազմեն այդ ժամանակի ամենամեծ հրէական համայնքը։ Աղեքսանտրիոյ մէջ է, ուր կը կատարուի Թանխի ''Tanakh'' (հրէական աստուաշունչ) յունարէնի թարգմանութիւնը ''Μετάφραση των Εβδομήκοντα - Septuagint''։ Աղեքսանտրիան Հելլենիստական մշակոյթի կեդրոնն է, սակայն ծագումով յոյն Պտողեմէացիները կը յաջողին հաւասարակշռել քաղաքին յոյն, հրիայ եւ Եգիպտացի բնակչութեան միջեւ տարբերութիւնները։
 
==== Աղեքսանտրիոյ Գրադարանը ====
Տող 47 ⟶ 46՝
 
=== Արաբական ժամանակաշրջան ===
616 թուականին, [[Սասանեան Պարսկաստան|Սասանեան պարսիկներու]] Խոսրով Բ․ թագաւորը Աղեքսանտրիան կը գրաւէ, որ արդէն կորսնցուցած է վաղեմի համբաւը եւ բարգաւաճումը։ [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդիոյ]] Հեռակլես կայսրը 629 թ․ քաղաքը ետ կ՛առնէ, սակայն 642 թ․ արաբները 14 ամիս պաշարումէ ետք, Աղեքսանտրիան կը գրաւեն։
 
969 թուականին, Ֆաթիմեան Խալիֆայութեան ''Fatimid Caliphate'' շրջանին մայրքաղաքը Աղեքսանտրիայէն [[Գահիրէ]] կը փոխադրուի։ Կը յաջորդեն Սալահհետինի հիմնած Ակուպեան հարստութեան իշխանութիւնը 1171 թ․, Մեմլուքներուն աւատապետական իշխանութիւնը 1250 թ․։
Տող 54 ⟶ 53՝
 
=== Օսմանեան ժամանակաշրջան ===
[[1571 թուական|1517]] թ․ Օսմանցիները Եգիպտոսը կը գրաւեն եւ վերջինը [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան Կայսրութեան]] մէկ նահանգը կը դառնայ։ [[Պատկեր:Constantine Cavafy with cane and hat in hand Photograph dated 1896 Alexandria Egypt.jpg|մինի|1896 թ․ Կոստանտինոս Քավաֆիս ''Constantine Cavafy''․ յոյն աշխարհահռչակ բանաստեղծ։ Ծնաւ ու ապրեցաւ Աղեքսանտրիա։|alt=|164x164փքս]]
 
==== Նաբոլէոնի Աղեքսնտրիա ցամաքահանումը ====
[[1798 թուական|1798]] թ․ [[Նափոլէոն Գ.|Նաբոլէոն]] [[Եգիպտոս]] կ՛արշաւէ եւ Աղեքսանտրիան կը գրաւէ։ Ան, Մեծն Աղեքսանտրէն կ՛օրինակուի եւ հետը [[Եգիպտոս]] կը բերէ գիտնականներու, պատմաբաններու, աշխարհագէտներու, բուսաբաններու եւ հնագէտներու մեծ խումբ մը։ Աղեքսանտրիոյ Պաշարումով ''Siege of Alexandria'', վերջ կը գտնէ ֆրանսական ներխուժումը [[Եգիպտոս]]։
==== Աղեքսանտրիան կը վերագտնէ իր վաղեմի հռչակը ====
Օսմանցի կառավարիչ ''Muhammad Ali'', [[1810 թուական|1810]] թուականին կը սկսի վերակառուցել Աղեքսանտրիան։ Նոր քաղաքը կը կառուցուի հին քաղաքին աւերակներուն վրայ․ ինչ որ ներկայիս կը դժուարացնէ հնագիտական պեղումներու աշխատանքները։ Նոր ջրանցք կը բանայ ու քաղաքը Նեղոս գետին կը միացնէ․ այսպէս Աղեքսանտրիան կարեւոր նաւահանգիստի եւ ռազմական նաւակայքի կը վերածէ։ Կը հիմնէ համանուն հարստութիւնը որ [[Եգիպտոս|Եգիպտոսը]] կ՛իշխէ մինչեւ [[1957 թուական|1957]] թ․։ Իսկ [[1867 թուական|1867]] թ․ մինչեւ 1914թ․[[1914 թուական|1914]]<nowiki/>թ․, [[Եգիպտոս]] [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան Կայսրութեան]] մէջ կիսանկախ վարչակարգ կ՛ունենայ։
 
[[1850 թուական|1850]]-ական թուականներուն արդէն քաղաքը վերագտած է իր անցեալի բարքէն մաս մը։ [[Եգիպտոս]] աչքերը [[Եւրոպա|Եւրոպային]] կը յառէ երկիրը բարեփոխելու համար։ Առաջին՝ յոյներ քաղաքը կը հասնին, անոնց կը հետեւին եւրոպացիներ եւ այլ։ 20-րդ դարուն սկիզբին, Աղեքսանտրիան գրագէտներու, բանաստեղծներու քաղաք կը դառնայ։
[[Պատկեր:Bombardamento alessandria 1882.jpg|մինի|Յուլիս 11, 1882թ․ Աղեքսանտրիոյ ռմբակոծումը․ նկարին՝ անգլիական "Sultan" եւ "Alexandra" ռազմանաւերը ]]
[[1882 թուական|1882]] թ․ Անգլիոյ եւ Եգիպտոսի միջեւ պատերազմին ժամանակ, [[Անգլիա|Անգլիոյ]] Թագաւորական Նաւատորմիղը Աղեքսանտրիան կը ռմբակոծէ․ անգլիացիները քաղաքը կը գրաւեն։ Անոնք հոն եւ [[Եգիպտոս]] կը մնան մինչեւ [[1922 թուական|1922]] թ․։
 
=== Նորագոյն շրջան ===
 
Բ․ Համաշխարհային Պատերազմին ընթացքին ([[1941 թուական|1941]] թ․ - [[1942 թուական|1942]] թ․) քաղաքը իր ռազմական դիրքին պատճառով, արեւելեան [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրականի]] մէջ Դաշնակից ուժերուն կռուախնձորխարիսխը կը դառնայ եւ կ՛ապրիպարբերաբար գերմանական ռազմական օդուժէն կը ռմբակոծուի։ Քաղաքին բնակիչները կ՛ապրին գերմանական ներխուժման վախով։ Աղեքսանտրիա իջեւանած են անգլիական ուժերը։ 1942թ․[[1942 թուական|1942]]<nowiki/>թ․ ամրան, գերմանական «փանզըր»ները ''Panzer'' Էլ -Ալամէյն կը հասնին (Աղեքսանտրիայէն 102 քլմ․ արեւմուտք), սակայն [[1942 թուական|1942]] թ․ Նոյեմբեր 8, դաշնակից ուժերը վերջնականապէս կը յաջողին ետ մղել գերմանացիներուն։
 
<ref>[http://www.cosmovisions.com/ChronoMondeHellenistique.htm Հելլենիստական Աշխարհը {{ref-fr}}]</ref><ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Moralia/Fortuna_Alexandri*/ Պղուդարխոս․ Աղեքսանտրին հետքերով {{ref-en}}]</ref><ref>[https://www.cambridge.org/core/journals/greece-and-rome/article/culture-and-power-in-ptolemaic-egypt-the-museum-and-library-of-alexandria/0CDD0FE46E8E1BE454B9CF4867CFE84D Քեմպրիճի համալսարան - Մշակոյթ եւ իշխանութիւն Եգիպտոսի մէջ․ Աղեքսանտրիոյ Գրադարանը եւ Թանգարանը․{{ref-en}}]</ref><ref>[https://www.lemonde.fr/archives/article/1997/04/04/le-haut-empire-romain-les-provinces-de-mediterranee-orientale-d-auguste-aux-severes-de-maurice-sartre_3766753_1819218.html le monde - Հռոմէական կայսրութեան Բարձր Շրջանը՝ Միջերկրականի արեւելեան շրջաններ]</ref><ref>[https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/11934968/Ammianus_and_the_Great_Tsunami.pdf Ամիանուս եւ Միրերկրականի մեծ Ցունամին {{ref-en}}]</ref><ref>[https://www.ucl.ac.uk/museums-static/digitalegypt//Welcome.html Բջիջային Եգիպտոս {{ref-en}}]</ref><ref>[https://books.google.gr/books?id=y3FtXpB_tqMC&pg=PA62&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The Cambridge, Եգիպտոսը իսլամական խալիֆայութեան նահանգ, էջ 70-85 {{ref-en}}]</ref><ref>[https://books.google.gr/books?id=lu9IHN5VZj4C&pg=PA70&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false եգիպտոսը ակուպեան եւ Մեմլուքներուն իշխանութեանց տակ {{ref-en}}]</ref><ref>[http://greenstone.nla.am/gsdl/collect/earlypub1/nor/38k621.pdf ԱրեւՊարբերական, Նաբոլէոն Եգիպտոսի մէջ – 1938. – ԻԲ.Տարի.– թ.6021. – Հոկտեմբերի 18. – էջ 2]</ref><ref>[https://books.google.co.uk/books?id=IQSBAAAAQBAJ&pg=PA155&lpg=PA155&dq=Ibn+battuta+pharos&source=bl&ots=RU2ZqokAyb&sig=ACfU3U0hWpISSXH_fJOMtHR_xkUuGxkDPg&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiU9qL8967nAhXlnFwKHfPDDSAQ6AEwDnoECAIQAQ#v=onepage&q=Ibn%20battuta%20pharos&f=false Հին Աշխարհի վեց հրաշքները․ Իպն Պադուդա՝ Աղեքսանտրիոյ Փարոսը․ Peter A Clayton, Martin Price - էջ 151-160 {{ref-en}}]</ref><ref>[https://books.google.gr/books?id=KCz7N-GYKRcC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Եգիպտոս Մուհամմատ Ալիի թագաւորութեան շրջանին, Afaf Lutfi Al-Sayyid Marsot, {{ref-en}}]</ref><ref>[http://digitalcollections.aucegypt.edu/cdm/landingpage/collection/p15795coll9 Գահիրէի Ամերիկեան համալսարան․ Աղեքսանտրիոյ 1882 թ․ ռմբակոծումը, {{ref-en}} ]</ref><ref>[https://books.google.gr/books?id=PDN-hFYR7KEC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Եգիպտոսը Նասերին իշխանութեան տակ․ Հրայր Տէքմէճեան{{ref-en}}]</ref>
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Աղեքսանտրիա» էջէն