«Անտառ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

{{Արևելահայերեն|Անտառ}}

 

 

'''Անտառը''' [[երկրագունդ]]ի մակերեւոյթի մաս է, որ ծածկուած է [[ծառ]]երով։ Ներկայիս անտառները կը զբաղեցնեն մօտ 38 միլիոն քմ²՝ [[ցամաք]]ի մակերեսի 30% (ամողջ մակերեււյթի 9.4%)։ Այդ անտառային գօտիին կէսը կը պատկանի արեւադարձային անտառներուն, մէկ քառորդը տեղակայուած է հիւսիսային կիսագունդին մէջ։

Կախուած աշխարհագրական լայնութենէն կը տարբերին՝

 

# Կաատինգա՝ չոր տերեւաթափող արեւադարձային անտառներ (երաշտի ժամանակ տերեւաթափ կ'ըլլան)։

# Աւստրալիոյ էվկալիպտի անտարներ՝ մշտադալար մերձարեւադարձային անտառներ։

# Խառը անտառներ՝ անտառներ, որոնց մէջ կ'աճին ինչպէս տերեւային, այնպէս ալ փշատերեւ ծառեր։ Տարածուած է գրեթե ողջ Կեդրոնական եւ Արեւմտեան [[Եւրոպա]]յի մէջ։

 

Անտառը կը փոխազդէ շրջակայ միջավայրի հետեւեալ բաղադրիփներու հետ՝

 

# [[Հիդրոսֆերա]]. Անտառը անմիջականօրէն կը մասնակցի բնութեան մէջ ջուրի շրջապտոյտի եւ այդպիսով կը փոխազդէ հիդրոսֆերայի հետ։

# [[Մթնոլորտ]]. Անտառը կը մասնակցի բնութեան մէջ [[թթուածին]]ի շրջապտոյտին ամենաաշխուժ կերպով։ Շնորհիւ անտառի հսկայական ծաւալի՝ մեծ ազդեցութիւն ունի երկրի մթնոլորտի գազաբաղադրութեան վրայ։

# Կենդանական աշխարհ. Անտառը բազմաթիւ կենդանիներու բնակութեան միջավայրն է։ Կենդանիներն իրենց հերթին անտառին մէջ, սանիտարի դեր կը կատարէ։

# [[Լիտոսֆերա]]. Լիտոսֆերայի վերին շերտերու կազմութիւնը կապվուած է համապատասխան տեղերուն մէջ անտառի աճելու հետ։

 

 

== Անտառներու Տեսակները ==

Մութ ասեղնատերեւ անտառները սովորաբար ունին 2–3 շարահարկ։ Առաջին շարահարկը ծառային է, երկրորդը՝ խոտային, երրորդը՝ մամռային։ Թուփերը կը հանդիպին յատուկենտ եւ ինքնուրոյն շարահարկ չեն կազմեր։ Անտառի թոյլ լուսաւորուածութեան պայմաններուն մէջ, բազմաթիւ բոյսեր կորսնցուցած են քլորոֆիլը եւ անցած են սապրոտրոֆ կեանքի։ Լուսաւոր ասեղնատերեւ անտառներու ծառերը աւելի նոսր դասաւորուած են, ստորին շարահարկերուն մէջ, կը գերիշխեն քարաքոսերը, լոյսի համեմատաբար մեծ ինտենսիւութիւնը կը նպաստի թփուտային շարահարկի զարգացման։

Ասեղնատերեւ անտառներուն մէջ, անողնաշարաւոր կենդանիներու գերակշռող մասը, որոշ կաթնասուններ, երկկենցաղներ եւ սողուններ խստաշունչ ձմրան ժամանակ կ'անցնին պասսիւ վիճակի։ Որոշ կենդանիներու համար բնորոշ են սեզոնային գաղթերը (միգրացիաները)։ Ասեղնատերեւ անտառներուն մէջ, ամբողջ տարին կայ անհրաժեշտ քանակութեամբ թարմ եւ մատչելի կեր։

 

* '''Բարեխառն գօտիին խառը եւ լայնատերեւ անտառները''' կը տարածուին Արեւմտեան Եւրոպայի բարեխառն լայնութիւններու մէջ, Ռուսիոյ եւրոպական մասի միջին եւ հարաւային շրջաններուն մէջ, Ղրիմի, Կովկասի, Ասիայի ներքին ցամաքային շրջաններուն, Հեռաւոր Արեւելքի, [[Սախալին]]ի, Կամչատկայի, Մանջուրիայի, Արեւելեան Չինաստանի, Հիւսիսային Ճափոնի, Հիւսիսային Ամերիկայի մերձատլանտեան նահանգներուն մէջ։ Այս անտառները բնորոշ են բարեխառն գօտիին տաք եւ խոնաւ կլիմայով շրջաններուն։ Ատոնց մէջ զարգացած է փարթամ մեզոֆիլ բուսականութիւնը։ Լայնատերեւ անտառները տերեւածածկ են միայն ամռանը՝ վեգետացիայի համար բարենպաստ ամիսներուն, իսկ աշնան ջերմաստիճանի նուազման հետեւանքով կը տերեւաթափուին եւ ձմրան մերկանին մէջ։ Լայնատերեւ ծառատեսակներ են հաճարենին, կաղնին, շագանակենին, [[հացենի]]ն, լորենին, [[ընկուզենի]]ն եւ այլն։ Այս անտառներուն մէջ, կը հանդիպին նաեւ մանրատերեւ ծառեր՝ կեչի եւ կաղամախի։

Ի տարբերութիւն ասեղնատերեւաւորներու՝ լայնատերեւ անտառները աչքի կ'իյնան լաւ զարգացած (2 ծառային, 2 թփուտային եւ մի քանի խոտային) շարահարկայնութեամբ, հարուստ ենթանտառով եւ խոտածածկոյթով։ Լայնատերեւ անտառներու կենդանական աշխարհը հարուստ է եւ բազմազան։

 

* '''Մերձարևադարձային չորասեր անտառները''' կը տարածուին միջերկրածովային կլիմայով շրջաններուն մէջ՝ Միջերկրական ծովու ափերուն, Ղրիմի թերակղզու հարաւին մէջ, Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ՝ Գալիֆոռնիա թերակղզիին մէջ, [[Աւստրալիա]]յի հարաւարեւմտեան շրջաններուն մէջ, Ափրիկէի հարաւային մասին մէջ՝ Կարպի մարզին մէջ։ Ամառը այստեղ շոգ է եւ չոր, իսկ ձմեռը՝ տաք։ Այստեղ կը զարգանան կոշտատերեւ անտառները։ Չորային պայմաններուն հարմարուելու հետեւանքով բոյսերը ձեռք բերած են քսերոմորֆ կառուցուածք։ Տերեւները կոշտ են, կաշեկերպ, ունին լաւ զարգացած մեխանիկական հիւսուածքներ։ Արեգակի ճառագայթներու ազդեցութիւնը մեղմացնելու համար տերեւները սովորաբար թեք կը դասաւորուին Արեգակի ճառագայթներու նկատմամբ։ Կան այնպիսի բուսատեսակներ, որոնց տերեւները հետաճած են, եւ [[լուսասինթեզ]]ը կը կատարուի կանաչ ցողուններու միջոցով։ Որոշ բոյսեր ամբողջ տարուան ընթացքին կը շարունակեն իրենց վեգետացիան, մշտադալար են։ Այս անտառները կազմուած են 2, երբեմն՝ 1 ծառային, 1 թփուտային եւ խոտային շարահարկերէն։ Մամռաքարաքոսային շարահարկը թոյլ արտայայտուած է։

 

* '''Արեւադարձային փշոտ չորասեր նոսրանտառները''' բնորոշ են մերձհասարակածային գօտիին։ Ատոնք կը տարածուին [[Ափրիկէ]]ի, [[Հարաւային Ամերիկա]]յի եւ Աւստրալիոյ մէջ. կազմուած են ցածրահասակ ծառերէն եւ թուփերէն, որոնք չորային ժամանակաշրջանին կը տերեւաթափուին։ Կան նաեւ մշտադալար տեսակներ։ Այստեղ ծառերը եւ թիւփերը նոսր դասաւորուած են, ունին ծռմռուած բուն։ Երբեմն կը հանդիպին շշաձեւ ծառեր, որոնք ունին հաստ բուն, ուր ջուր կը պաշարեն։ Այս անտառներուն բնորոշ է փշոտ, ամուր բնափայտ ունեցող ծառերու առատութիւնը, որուն համար ատոնց յաճախ կ'անուանեն կացնակոտրուկ (կեբրաչո)։

Չորասեր նոսրանտառները աւելի խոնաւ շրջաններուն մէջ, կը փոխարիուին արեւադարձային տերեւաթափ անտառներով։ Չորային ժամանակաշրջանին մէջ, սովորաբար կը տերեւաթափուին միայն վերին շարահարկի ծառերը, երկրորդ շարահարկինը մշտադալար են։ Այս անտառներուն մէջ, կը գերակշռեն ցածրահասակ ծառերը։ Առատ տեղումներով շրջաններուն մէջ, կը տարածուին արեւադարձային կիսամշտադալար անտառները, ուր վատ արտայայտուած է շարահարկայնութիւնը. թփուտային շարահարկը հիմնականին մէջ, կը բացակայի։ Այս անտառները կը տարածուին Հարաւարեւելեան Ասիոյ մէջ, [[Հնդկաստան]]ի, [[Հնդկաչին]]ի, [[Հարաւային Ամերիկա]]յի, [[Ափրիկէ]]ի մէջ։

 

Խոնաւ արեւադարձային անտառները հարուստ են ծառերու բուներու վրայ բնակող բոյսերով՝ էպիֆիտներով, եւ աչքի կ'իյնան կենդանիներու բազմազանութեամբ։