«Քամանչա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
Replacing Ansemble_of_Kechachi_ogly_Muhammed.jpg with File:Ansemble_of_Islam_Abdullayev.jpg (by CommonsDelinker because: File renamed: Criterion 3 (obvious error)). |
Չ clean up, replaced: էր: → էր։ , վրայ: → վրայ։ (2), մէջ: → մէջ։ (4) using AWB |
||
Տող 4.
}}
'''Քամանչա''' (հինպարսկերենում kamānča, որը ծագել է kamān (աղեղ, կնտկնտոց) բառէն), տարածուած է Մերձաւոր Արևելքի երկիրներուն՝ որոշ տեղական առանձնայատկութիւններով: Լարային-աղեղնաւոր նուագարան է: Տարածուած է Իրանի, Հայաստանի, Վրաստանի, Ատրպէյճանի, Յունաստանի, Դաղստանի եւ այլ երկրներու
▲Քամանչա (հինպարսկերենում kamānča, որը ծագել է kamān (աղեղ, կնտկնտոց) բառէն), տարածուած է Մերձաւոր Արևելքի երկիրներուն՝ որոշ տեղական առանձնայատկութիւններով: Լարային-աղեղնաւոր նուագարան է: Տարածուած է Իրանի, Հայաստանի, Վրաստանի, Ատրպէյճանի, Յունաստանի, Դաղստանի եւ այլ երկրներու մէջ: Քամանչան Արևելքի մէջ աւանդական երաժշտութեան համոյթներուն պարտադիր ընդգրկուոող նուագարան է: Սակայն գեղեցիկ, փափուկ թեմբրի և արուեստագիտական բազմազան հնարաւորութիւններու շնորհիւ այն կը գործածուի նաև որպէս մենանուագային գործիք:
== Անուանումը ==
[[Պատկեր:Naghash Hovnatan2.jpg|thumb|mini|200px|ձախից|[[Նաղաշ Հովնաթան]], Տաղարան, 1765 թ.]]
Կարսի մէջ այս նուագարանը կ'անուանէին ճանուր: Ագուլիսի և իր շրջակայքի մէջ կ'ըսէին «ճնկըռ», բայց ամէնէն շատ այն յայտնի է քամանչա անունով: «Քամանչա» անուանումը կը համարուի պարսկական կամ արաբական: 7-րդ դարուն, երբ արաբները կ'արշաւեն Հայաստան, ապա կը գրաւեն այն, չկարողանալով ազդել տեղի մշակոյթի վրայ, ընդունեցին հայ մշակոյթի դրսեւորումները: Սովորաբար այդպէս կ'ըլլայ, որ գրաւեալներու մշակոյթը կը գերազանցէ գրաւողներու մշակոյթին: Այսպէսով, արաբները ազդեցութիւն ունեցան միայն շարք մը նուագարաններու անուանափոխութեան գործին
== Կառուցուածքը ==
[[Պատկեր:Group of Musicians,, XVIth or XVIIth century.jpg|mini|thumb|150px|ձախից|Տարբեր նուագարաններ, անոնցմէ՝ նաև քամանչա ներկայացնող հայկական մանրանկար՝ 16-րդ դարու ձեռագիրէն:]]
Քամանչայի իրանը գնդաձեւ է՝ ծածկուած թաղանթային մեմբրանով։ Կլոր կոթէն իրանի միջով կ'անցնի մետաղեայ կաղապարաձող, որը նուագարանի համար կը ծառայէ նաեւ որպէս «ոտք»։ Ունի ուղիղ ձգուած վզիկ: Այն կը միանայ գլխիկին՝ չորս լայնակի ականջներով: Կը նուագեն ծունկի վրայ ուղղաձիգ բռնած դիրքով՝ փայտեայ բարակ աղեղով՝ վրան ձիու պոչի ձգուած մազերով։ Քամանչայի նախնական ձեւը ունեցեր է մէկ լար: ՅԵտոյ նուագարանը դարձեր է երեք լարանի, որ ամենագործածականն
Յայտնի է նաև ԽՍՀՄ-ում համերգներով լայնօրէն շրջագայած քամանչահարներու հնգեակը, որոնք կը նուագէին տարբեր մեծութեան նուագարաններ։ Հայ իրականութեան մեջ առանձնացած են քամանչայի նուագի միջազգային ճանաչում վայելած խոշոր վիրտուոզներ, որոնցմէ են՝ Ս․ Օգանեզաշվիլին և Լ․ Կարախանեանը։
== Պարսկական քամանչան ==
Պարսկական քամանչան կը համարուի այսօր տարբեր ժողովուրդներու մօտ տարածուած բոլոր տարբերակներու նախատիպը: Պարսկական քամանչայի արտաքին տեսքի և կառուցուածքի յստակ նկարագիրը կը հանդիպի արդէն 15-րդ դարու ձեռագիրներուն
== Հայկական քամանչան ==
Տող 34 ⟶ 33՝
== Սայաթ-Նովայի աւանդը աշուղական արուեստի մէջ ==
Հայ աշուղական արուեստի գագաթը աշուղ Սայաթ-Նովան է, որ հին օրերէն աւանդուած աւանդոյթները զարգացուց՝ դնելով նոր բարձունքի մը
մէջ կը հանդիպին աշուղական բազմապիսի ու բարդ չափերով յօրինուած գործեր՝ թեճնիսներ կամ բառախաղեր, ղազալիներ կամ գազելներ, պեյթ ու տուպեյթներ, պայաթիներ, այբբենականեր, ուչլամաներ կամ երիցս կրկնութիւններ, որոնք ցոյց կու տան, որ ան աշուղական արուստի գերազանց գիտակ եղած է։ Խաղերէն շատերու մեղեդիները, ցաւօք, այսօր մոռցուած են և առմիշտ կորած։ Սայաթ-Նովան հայ և վրաց աշուղական բանաստեղծութեան մէջ մեծ յեղաշրջում կատարած է մասնաւորապէս լեզուի առումով. ըստ էութեան՝ իրմով կը սկսի մայրենի լեզուով խաղը հայ և վրաց իրականութեան մէջ։ Սայաթ-Նովան նաև առաջինն է, որ յօորիներ ու երգեր է վրացական խաղեր՝ օգտագործելով պարսկական բանաստեղծութեան ձևերը. այս նորարարութեան համար հրաւիրուեր է պալատ և նշանակուեր Կախեթի վրաց թագաւոր Հերակլ II-ի սազանդար։ Շուրջ տասը տարի բանաստեղծը հաղորդակցեր է պալատական միջավայրին հետ՝ յաճախակի Թիֆլիսէն անցնելով Թելաւ։ Ան երգեր ուրախացուցեր է մարդկանց, փառաբաներ արդարութիւնն ու ազնուութիւնը, դատապարտեր կեղծիքն ու քծնանքը, ստորութիւնն ու նենգութիւնը, հասարակական ու բարոյական արատները՝ մշտապէս բարձր պահելով իր արժանապատուութիունը։ Սայաթ-Նովայի կեանքը խաղաղ չէ անցեր. դաւադրութիւններ ըրած են անոր դէմ, հեռացնել տուած են պալատէն։ Սայաթ-Նովան կոչումով աշուղ է, իր խաղերուն ստանձներ է հնազանդ սիրահարի դերը և յանուն նուիրական ու անապակ սիրոյ պատրաստ է տանել ամէն զրկանք։ Իր ճոխ երգացանկին մէջ Սայաթ-Նովան չէր կարող չանդրադառնալ իր սիրելի նուագարանին՝ քամանչային, որ եղեր է իր կեանքի և ստեղծագործութեան անբաժան ուղեկիցը: Եւ ինչպէս որ իր բազում երգերով ան կը գովերգէր սիրեցեալին, սիրոյ զգացմունքը, այնպէս ալ երգով ան իր զգացմունքներու արտահայտիչը դարձած քամանչայի գեղեցիկ, պատկերաւոր ու արտայայտիչ գովքը հիւսեր է: «Քամանչա» երգին մէջ ան այս նուագարանը կը համարէ արուեսստի խորհրդանիշ: Սա ոչ միայն քամանչայի գովքն է, այլև մարդ-արուեստ փոխհարաբերութեան գեղագիտական իմաստաւորումը: Ճիշդ առաջին տողէն ելնելով՝ «Ամէն սազի մէջըն գոված դուն թամամ տասն իս, քամանչա», որոշ սայաթնովագէտներ կը գտնեն, որ պէտք է հասկնալ այնպէս, որ քամանչան բոլոր նուագարաններէն տասնապատիկ լաւն է: Բացի այն գովերգելէն, կը նկարագրէ ատոր բոլոր մասերը ու կ'ըսէ, որ արժէր ատոնք շինել ոսկիէ, արծաթէ, փղոսկրէ և թանկարժեք քարերէն: Նաև գեղեցիկ կերպով կը նկարագրուի ատոր նուագի թողած ազդեցութիւնը մարդու վրայ. «Շատ տխուր սիրտ կու խնդացնիս, կու կըտրիս հիվընդի դողն»: Սայաթ-Նովան նաև կը վկայէ, որ ինքն ալ նուագելով կը վեհանայ, բարձրանալով աշխարհէն ու մարդկային թուլութիւններէն վեր այլ մակարդակի մը, մանաւանդ երբ կը լսէ, թէ ինչպէս ունկնդիրները նուագողի գովքը կ'ընեն:
Տող 56 ⟶ 55՝
{{Արտաքին յղումներ}}
Այս յօդուածի կամ իր բաժնի որոշակի հատուածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցուած է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թոյլատրագրով թողարկուած Հայկական սովետական հանրագիտարանէն▼
[[Ստորոգութիւն:Լարային երաժշտական գործիքներ]]
[[Ստորոգութիւն:Աղեղնաւոր երաժշտական գործիքներ]]
▲Այս յօդուածի կամ իր բաժնի որոշակի հատուածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցուած է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թոյլատրագրով թողարկուած Հայկական սովետական հանրագիտարանէն
| |||
