«Արժանթին» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 11.
=== Կլիմա ===
Արժանթինը կը գտնուի երեք կլիմայական գօտիի մէջ` արեւադարձային, մերձարեւադարձային եւ ամոք: Ամառը երկրի հարաւը ցուրտ է. միջին ջերմաստիճանը նոյնիսկ ամենատաք ամսուն (Յունուար) +15°C է: Հիւսիսը գտնուող Կրան Չաքոյի արեւադարձային շրջանն Արժանթինի մէջ կ'անուանեն «Շոգի բեւեռ»: Ամառը օդը կը տաքնայ մինչև + 30 ... + 40°C, իսկ ձմեռը միջին ջերմաստիճանը կը հասնի + 17 ... + 20°C: Տարեկան տեղումներու քանակը կը նուազի արեւելքէն արեւմուտք ինկած հարթավայրերուն մէջ՝ 1400-1600-էն մինչեւ 100-300 միլիմեթր, լեռներուն մէջ այն կրկին կ'աճի։ Ամէնէն շատ տեղումներ կ'ըլլան Հարաւային Անտերի արեւելեան լանջերը (մինչեւ 2000 միլիմեթր, իսկ տեղ-տեղ նոյնիսկ տարեկան մինչեւ 5000 միլիմեթր), իսկ հարթավայրային շրջաններէն` Արժանթինի հիւսիս-արեւելքը գտնուող Էնթրէ Ռիոսի մէջ (տարեկան մինչեւ 1600 միլիմեթր):
=== Բուսական աշխարհ ===
[[Պատկեր:Parque Nacional El Palmar (5).jpg|thumb|170px|Էլ Պալմարի ազգային պարկ, Էնտրե Ռիոս]]
Արժանթինի բուսականութիւնը կ'առանձնանայ մեծ բազմազանութեամբ՝ արեւադարձային անտառներէն մինչեւ կիսաանապատային տարածքներ Փատակոնիայի եւ Փունայի մէջ: Հիւսիսային Արժանթինական Միջագետքի մէջ կ'աճին մերձարեւադարձային բազմատեսակ անտառներ: Այստեղ կը հանդիպին թանկարժէք բնափայտեր ունեցող [[շքածառ]]ը, սեդրոն, [[լապաչո]]ն։ Հարաւի մասը կը գերակշռէ թուփերով աճող բուսականութիւնը. ճահճացած տարածքները ծածկուած են [[շամբի]]ներով, [[եղեգ]]ներով, ջրաշուշաններով, իսկ բարձրադիր ու չոր տարածքները` հարուստ խոտածածկ ունեցող մարգագետիններով: Կան ակացիայէն, միմոզէն, ջայլամի ծառերէն բաղկացած նոսր անտառներ, իսկ գետերու ափերուն` արմաւէնի պուրակներ:
Հարաւի ուղղութեամբ կան աւելի բաց խոտածածկ տարածքներ, [[Էնտրե Ռիոս]] նահանգի հարաւային մասը դառձած է [[Հացազգիներ|հացահատիկային]] պրերիա եւ ներկայացնում անցումային շրջանը դեպի պամպա: Հնդկացիների [[Կեչուա լեզուներ|կեչուա]] լեզուէն թարգմանաբար պամպա կը նշանակէ «փայտային բուսականութիւնէպ զուրկ»: Խոնաւ պամպայի անծայրածիր տափաստանային տարածութիւնները ժամանակ մը պատուած էին բազմամեայ բոյսերով՝ [[փետրախոտ]]ով, [մարգարտախոտ]]ով, վայրի [[կորեկ]]ով ու պիսակաւոր գունաւոր տարազգի բուսականութեամբ: Սակայն այստեղ բնական բուսականութիւն քիչ մնացեր է, տարածքի զգալի մասը հերկուեր է, իսկ երբեմնի այն ծածկած խոտածածկը, որը անասնապահութեան համար ծառայեր է բնական կերային բազա, անասուններու երկարատեւ արածեցման հետեւանքով մոլախոտերու կողմէն աղբակալուեր է եւ կորսնցուցեր իր սկզբնական տեսքը։
Չոր պամպային բնորոշ է քսերոֆիլային բուսականութիւնը` ցածրահասակ ծառեր, փշոտ թփեր, կոշտ խոտաբոյսեր: Նմանատիպ բուսականութիւնը տարածուած է նաեւ երաշտային արեւմուտքը, միջլեռնային լողավազանները, այնտեղ կոշտ հացահատիկներու եւ քսերոֆիլ թուփերու փունջերը փոխարինուած են քաքթուսներով:
Արժանթինի մէջ անտառներն զբաղեցնում են հողային ֆոնդի 12 %-ը: Առաւել արժեքաւոր են Արժանթինիկան Միջագետքի եւ Խոնաւ «Անդեր»ի փշատերեւ անտառները, ինչպէս նաեւ Չաքոյի մէջ գտնուող քեբրաչոյի անտառները: Ատոնց շահագործումը դժուար է, քանի որ կը գտնուին հեռաւոր շրջաններու մէջ, ուստի արհեստական անտառատնկման փորձեր կը ձեռնարկուին ամենաբնակեցուած շրջանը՝ Պամպայի մէջ:
Առաւել իւրացուած են Չաքոյի անտառային աղբիւրները, բայց այստեղ երկարատեւ շահագործման հետեւանքով սուր դրուած է ատոնց պահպանութեան եւ վերականգնման հարցը։
Արժանթինի ազգային ծաղիկն էրիթրինան է:
=== Կենդանական աշխարհ ===
Տող 16 ⟶ 31՝
Արժանթինի կենդանական աշխարհը թէեւ այնքան ալ հարուստ եւ բազմազան չէ, ինչպէս Լատինական Ամերիկայի այլ երկրներուն մէջ, բայց ունի բաւական շատ էնդեմիկ տեսակներ:Գրեթէ բոլոր այդ կենդանիները կը բնակին Անտերիի մէջ եւ այդ շրջանի նախալեռներուն մէջ, ինչպէս նաեւ Փաթակոնիայի քիչ բնակեցուած շրջանին մէջ: Փունա էքոտարածքին մէջ կը հանդիպի մնացուկային [[ակնոցաւոր արջ]]ը:
Փաթակոնիայի Patagonia բաց կիսանապատային տարածքներուն մէջ եւ Չաքոյի սաւանաներուն այսինքն՝ արօտադաշտերուն մէջ տարածուած է [[փումա]]ն: Անտերիի մէջ կը հանդիպին նաեւ փափուկ բուրդ ունեցող վիքունեան եւ նուրբ արծաթափայլ մորթով [[շինշիլա]]ն:Սակայն ինչպէս անոնք, այնպէս ալ միւսները ենթարկուեր են գրեթէ ամբողջական ոչնչացման: Շատ են [[կրծողներ]]ը եւ [[զրահակիրներ]]ը: Չաքոյի մէջ, Արժանթինական Միջագետքի մէջ, Փաթակոնիայիի մէջ լայնօրէն տարածուած են նութրիաները, ջրասամոյրները:
Ճահճուտներուն մէջ եւ լիճերուն ամենուրէք կը բնակին ջրային թռչունները, որոնցմէ շատերը կ'առանձնանան իրենց վառ գոյնով։ Ջրամբարներու ափերուն կարելի է տեսնել [[ֆլամինկօ]], [[Ձկնկուլներ|ձկնկուլ]]: Անտառներուն մէջ կան [[Քոլիպրի]]ներ, որոնց թիւին մէջ կան էնտեմիք տեսակներ, օրինակ, այսպէս կոչուած, ճախրող զմրուխտը Փաթակոնիայի «Անտեր« լեռներուն (The Andes, Andes Mountains or Andean Mountains) վրայ: Արժանթինի մէջ բնակուող Furnarius rufus թռչունը 1928 թուականին դարձեր է երկրի ազգային խորհրդանիշներէն մէկը:
| |||