Չ
clean up, replaced: գործունեություն → գործունէութիւն (4) using AWB
Content deleted Content added
Չ →Հետազոտութիւնները: clean up, replaced: քարտէզ → քարտէս using AWB |
Չ clean up, replaced: գործունեություն → գործունէութիւն (4) using AWB |
||
Տող 129.
'''Մակընթացութիւններու վրայ ազդեցութիւնը'''
[[Պատկեր:Մակընթացություններ.jpg|300px|մինի|աջից|Մակընթացութիւններ եւ տեղատւութիւններ]]
Երկրի վրայ մակընթացութիւնները և տեղատւութիւնները կ'առաջանան հիմնականին մէջ [[Լուսնի ձգողութիւն|Լուսնի ձգողութեան]] աստիճանահակ Երկրի տարբեր կողմերուն մէջ տարբերութեան պատճառով՝ մակընթացային ուժեր։ Այս ուժերը կ'առաջացնեն երկու մակընթացային ուռուցիկութիւններ Երկրի վրայ, որոնք առավել ցայտուն կ'երեւին ծովի մակերևոյթի բարձրացմամբ մակընթացութիւններու և տեղատւութիւններու ընթացքին։ Քանի որ Երկիրը իր առանցքի շուրջ կը պտտի մօտ 27 անգամ աւելի արագ, քան Լուսինը Երկրի շուրջ, այս ուռուցիկութիւնները կը ձգուին Երկրի մակերևոյթով աւելի արագ կը շարժի քան Լուսինը և կը կատարեն մէկ ամբողջական պտոյտ մոլորակի պտույտին համընթաց մէկ օրուայ ընթացքին<ref name="Lambeck1977">{{cite journal| doi = 10.1098/rsta.1977.0159 | last = Լեմբեկ | first = Կ.| year = 1977| title = Մակընթացային ցրումը օվկիանոսներում. Աստղագիտական, գեոֆիզիկական և օվկիանոլոգիական հետևանքները | journal = Փիլիսոփայական
Լուսնի և Լուսնի կողմի ուռուցիկութեան ձգողութեան զոյգը կը գործէ որպէս լծակ Երկրի պտոյտի համար, նուազացնելով Երկրի պտոյտի անկիւնային պահը և պտտման զօրութիւնը<ref name="Lambeck1977" /><ref name="touma1994">{{cite journal | last = Թումա | first = Ջիհադ | coauthors = Վիզդոմ, Ջեք | year = 1994 | title = Երկիր-Լուսին համակարգի պտույտը | journal = Աստղագիտական ամսագիր | volume = 108 | issue = 5 | pages = 1943–1961 | doi = 10.1086/117209 | bibcode = 1994AJ....108.1943T }}</ref>։ Անոր փոխարէն անկիւնային պահ կ'աւելնայ Լուսնի ուղեծրին։ Արդիւնքին մէջ, Երկրի և Լուսնի միջև հեռաւորութիւնը կը մեծնայ, իսկ Երկրի պտոյտը կը դանդաղի<ref name="touma1994" />։ Լուսնի հեռաչափի փորձի չափումներու համեմատութիւնը Ապոլոն առաքելութեան ժամանակ կատարուած չափումներու հետ ցոյց տուին, որ Լուսնի և Երկրի հեռաւորութիւնը աւելցած է 38 մմ-ով տարուայ ընթացքին<ref>{{cite journal|last=Չապրոնտ|first=Ջ.|coauthors=Չապրոնտ-Տուզե, Մ.; Ֆրանկու, Ջ.|year=2002|title=Լուսնի ուղեծրի պարամետրերի նոր սահմանումը, ճշգրտման հաստատունը և մակընթացային արագացումը ԼԼՀ չափումների հիման վրա|journal=Աստղագիտություն և աստղաֆիզիկա|volume=387|issue=2|pages=700–709|doi=10.1051/0004-6361:20020420|bibcode = 2002A&A...387..700C}}</ref>: [[Ադոմական ժամացոյց]]ները նոյնպէս ցոյց կու տան, որ Երկրի օրը կ'երկարի մօտաւորապէս 15 միկրովայրկեանով ամէն տարի<ref>{{cite web|last = Ռեյ|first = Ռ.|date = 15 մայիս 2001|url = http://bowie.gsfc.nasa.gov/ggfc/tides/intro.html|title = Օվկիանոսների մակընթացությունները և Երկրի պտույտը|publisher = ՄԵՊԾ մակընթացությունների հատուկ բյուրո|accessdate =17 մարտ 2010}}</ref>։ Այս մակընթացային ազդեցութիւնները կը շարունակուին այնքան մինչև Երկրի պտոյտը կը հաւասարվի Լուսնի ուղեծրի պտոյտի պարբերութեանը։ Այնուամենայնիւ Արեգակը կը վերածուի կարմիր հսկայի շատ աւելի շուտ, իր մէջ ներգրաւելով Երկիրը<ref>{{cite book|title=Արեգակնային համակարգի դինամիկան|author=Մյուրեյ, Ս. Դ. և Դերմոտ Ս. Ֆ.|publisher=Քեմբրիջի համալսարանի հրատարակչություն|year=1999|page=184|isbn = 978-0-521-57295-8}}</ref><ref>{{cite book|last = Դիկինսոն|first = Թերենս|title = Հսկայական պայթյունից մինչև X մոլորակը|publisher = Քամդեն հաուզ|year = 1993|location = Քամդեն Իսթ, Օնտարիո|pages = 79–81 | isbn = 978-0-921820-71-0 }}</ref>։
Տող 177.
Չնայած այն հանգամանքին, որ [[ԽՍՀՄ|խորհրդային]] ''«[[Լունա ծրագիր|Լունա]]»'' սարքերու իջեցուող սարքերը սփռուած են Լուսնի մակերևոյթին և ամերիկեան [[Ապոլոն ծրագիր|Ապոլոն ծրագրի]] աստղանաւորդները տնկած են [[ԱՄՆ դրօշ]]ը իրենց վայրէջքի վայրերուն մէջ, այս պահուն ոչ մէկ երկիր հավակնութիւն չունի Լուսնի որեւէ մասի վրայ<ref name="unoosa_q6">{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q6 | title = Կարող է արդյոք որևէ երկիր պնդել, որ արտաքին տիեզերքի մի մասը նրա սեփականությունն է | publisher = Միացյալ Ազգերի արտաքին տիեզերքի խնդիրների գրասենյակ | accessdate =28 մարտ 2010 }}</ref>։ Ռուսաստանը և ԱՄՆ-ն մատնակցած են 1967 թուականին ստորագրուած [[Տիեզերական համաձայնագիր|Տիեզերական համաձայնագրին]]<ref name="unoosa_q4">
{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q4 | title = Քանի պետութիւններ ստորագրած են և հաստատած են արտաքին տիեզերքին վերաբերուող հինգ համաձայնագրերը | date = 1 հունվար 2006 | publisher = Միացյալ Ազգերի արտաքին տիեզերքի խնդիրների գրասենյակ | accessdate =28 մարտ 2010}}</ref>, որը սահմանում է Լուսինը և ամբողջ արտաքին տիեզերքը, որպէս "ամբողջ մարդկութեան սեփականութիւն"<ref name="unoosa_q6" />։ Այս համաձայնագիրը կը սահմանափակէ նաև Լուսնի օգտագործումը միայն խաղաղ նպատակներով, առանձնահատուկ կերպով արգելելով Լուսնի վրա ստեղծել ռազմական կառույցներ և ունենալ [[մասսայական ոչնչացման սպառազինություններ]]ը<ref name="unoosa_q5">{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q5 | title = Արդյոք արտաքին տիեզերքին վերաբերվող հինգ համաձայնագրերը կարգավորում են ռազմական
1979 թուականին ստորագրուեցաւ [[Լուսնի համաձայնագիր]]ը, որ կ'արգիլէ Լուսնի ռեսուրսներու օգտագործումը միայն մէկ պետութեան կողմէ, սակայն ան դեռ չէ ստորագրուաղ որևէ [[տիեզերական պետութիւն|տիեզերական պետութեան]] կողմէ<ref name="unoosa_moon">{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/SpaceLaw/moon.html | title = Լուսնի և այլ երկնային մարմինների վրա պետությունների
== Լուսինը մշակոյթի և արուեստի մէջ ==
|