Աբարանի Սուրբ Խաչ եկեղեցին իր անունը առած է այդտեղ պահուող Տերունական Խաչափայտի մասունքէն։ Ականատեսներու վկայութեամբ ան գոյութիւն ունեցած է մինջեւ մեծ անաստվածութեան տարիները, եւ այժմ վայրը անհայտ գտնուած է։
Այս աղօթատունը գործած է մինչեւ 20-րդ դարի 40-ական թուականները՝ չդադրելով նաեւ գործած է բոլշևիկյանպոլշեւիկեան տարիներին՝տարիներուն՝ շնորհիվշնորհիւ ՏերՏէր ՌաֆայելՌաֆայէլ քահանայի։
40-ականներիականներու վերջին, այնՍուրբ Խաչ եկեղեցին պղծվելպղծուած է, քանի որ այն օգտագործելօգտագործած են որպեսորպէս կոլտնտեսությանկոլտնտեսութեան պահեստ, բայց [[1959]] թվականինթուականին վերադարձվելվերադարձուած է բնակավայրի ծխական համայնքին՝ շնորհիվ ծխական համայնքի խորհրդի ևեւ նրաանոր նախագահի՝ դարբին ՍենոՍենօ Մայիլյանի։Մայիլեանի։
Պատմական ԱյրարատԱրարատ աշխարհի պատմական Նիգ գավառիգաւառի պատմական Քասախ ավանիաւանի կենտրոնիցկենդրոնը բխելբխած է «40 աղբյուրաղբիւր» կոչվածկոչուած սառնորակ գետը։ ՆույնՆոյն գետի ակունքներիակունքներու մոտ կառուցվածկառուցուած Ապարանիէ Աբարանի Սուրբ Խաչ եկեղեցուցեկեղեցւոյ մէջ 1700 տարիներ շարունակ հորդելհորդած է Սուրբ ՀոգուՀոգւոյն կենարար ջուրը՝ ոռոգելով Տիրոջ անդաստանները ԱվետարանիԱւետարանի կենարար լույսով։լոյսով։
