|
| ստորագրութիւն = Paul Gauguin signature.png
}}
'''էժeնէօժեն Հանրի ՓոլՓօլ ԿօկէնԿօկեն''' ({{lang-fr|Henri Eugռne Paul Gauguin}}) (ծնած է [[1848]] թ. [[յունիս 7Յունիս]] 7, [[Փարիզ]], [[Ֆրանսա]] - մահացած է [[1903]] թ. [[մայիս 8Մայիս]] 8, [[Ատուոնա]], [[Մարկիզեան կը ղզինէր|Մարկիզեան կղզինէր]]ուն մէջ, [[Ֆրանսական Փոլինեզիայ|Ֆրանսական Փոլինեզիա]]), [[ֆրանսայ]]ցիֆրանսացի [[պոստիմպրեսիոնիստ]]յետ-տպաւորապաշտ նկարիչ, քանդակագործ, կաւագործքանդակագործ եւ փորագրիչ, արուեստի մէջ նոր նկարչական տեսակներու՝ [[սինթետիզմ]]իԽորհրդապաշտութեան, [[պրիմիտիվիզմ]]իհնաւանդապաշտութեան հիմնադիր եւ նախակարապետ։<ref>Պոլ Գոգեն. Կենսագրութիւն Յ. Տորմաշի. [[1963]] թ. Խմբագրութիւն «արտիյաէ {{ref-ru}}</ref> Կօկէնի պոստիմպրեսիոնիստականյետ-տպաւորապաշտական աշխատանքները մեծապէս ազդածնախագնացն են [[նաբիզմ]]իարտայայտչապաշտութեան եւ [[սիմուոլիզմ]]ի վրայ եւ նախանշած են [[էքսպրեսիոնիզմ|էքսպրեսիոնիստական ուղղութիւնը]]շարժումին:
Կօկէնի ստեղծագործութեան վաղ շրջանը կապուած է իմպրեսիոնիզմի։տպաւորապաշտութեան հետ։ Փ․ Կօկէն,Կօկէնի՝ Ինքնանկարինքնանկար ([[1903]], Սալմանովիչի հաւաքածուհաւաքածոյ, [[Ժընեւ]]) Ընդհանրացուածընդհանրացուած կերպարներու, երեւոյթներու խորհրդաւոր իմաստի որոնումները, կեանքի վաղնջական, քարացած ձեւերու նկատմամբ հետաքրքրութիւնը («տեսիլքՏեսիլք քարոզիցքարոզէն յետոէետք, [[1888]], «դեղինԴեղին ՔրիստոսէՔրիստոսը, [[1889]]) Կօկէնին տեղծագործութիւնը կը մօտեցնեն [[սիմուոլիզմ]]ինխորհրդապաշտութեան, կը յանգեցնէնյանգեցնeն գեղանկարչական նոր համակարգի` («սինթետիզմիէ),համադրականութեան․ որուն բնորոշնկը էբնորոշէ ձեւերու եւ գծերու ընդհանրացուածութիւնըընդհանրացումը եւ պարզեցուածութիւնըպարզեցունը, մաքուր գոյներու առանձին հարթութիւններու ռիթմիկ համադրումը («սրճարանՍրճարան Առլումէ, [[1888]]): Ցա․ Ս․ Գոգեբաշուիլի Ն․ Վ․ Գոգոլ. Ստեղծագործական որոնումներով եւ «իդէալական հասարակութեանէ երազանքներով համակուած, ան [[1891]] թուականին մեկնած է Տահիտի կղզի (Օւկիանիայ), ստեղծելու համար գոյնի էմոցիոնալ յագեցուածութեամբ, հարթ, ստատիկ կոմպոզիցիաներով, դեկորատիւութեան եւ մոնումենատալութեան օրգանական միաձուլումով առանձնացող ստեղծագործութիւնները, ուր շեշտուած է բնութեան եւ մարդու ամբողջականութեան գաղափարը («տահիտեան հովուերգութիւններէ, [[1893]], Էրմիտաժ, Լենինգրադ, «ծանծաղուտ», [[1901]], [[Պուշկինի անուան Կերպարուեստի թանգարան (Մոսկուայ)|ա․ Ս․ Պուշկինի անուան կերպարուեստի թանգարան]], եւն)։ Կատարած է քանդակագործական, գրաֆիկական եւ խեցեգործական աշխատանքներ, գրած է իր ստեղծագործական սկզբունքները պարզաբանող գրական եւ քննադատական յօդուածներ։
Ստեղծագործական որոնումներով եւ «գաղափարատիպ հասարակութեան» երազանքներով համակուած, ան [[1891]] թուականին կը մեկնի Թահիթի կղզին (Ովկիանիա)։ Կը վերամշակէ իր նկարչութիւնը․ հոգ կը տանի գոյներուն արտայայտման, հեռանկարի, կերպարանքի եւ ծաւալի բովանդակութեան։ Նկարները կ՛ազդուին արեւադարձային մթնոլորտէն, Փոլինիզեան մշակոյթէն եւ աւելի «զօրաւոր են»։ Գործերուն մէ կը շեշտուի բնութեան եւ մարդու ամբողջականութեան գաղափարը, օրինակ՝ «Թահիթեան հովուերգութիւնները, [[1893]], Էրմիտաժ, Ս․ Փեթըրսպուրկ, «Ծանծաղոտ», [[1901]], Փուշկինի անուան կերպարուեստի թանգարան, [[Մոսկուա]]։ Կատարած է քանդակագործական, փորագրական եւ խեցեգործական գործեր, գրած է իր ստեղծագործական սկզբունքները պարզաբանող գրական եւ քննադատական յօդուածներ։
== Կենսագրութիւն ==
=== Մանկութիւն ===
Փոլ Կօկէնը ծնած է [[1848]] թ.-ի [[յունիսՅունիս 7]]-ին։ Հայրը՝ ''կլովիսՔլովիս Կօկէն''ը, ֆրանսացի խմբագիր էր, իսկ մայրը՝ ''ալինԱլին ՏրիստանըԹրիսԹան'', պերուականՓերուական արմատներովձարմատներով իսպանուհի էր։սպանուհի։<ref>http://www.jadu.de/jaduland/kolonien/suedsee/suedsee/inseln/gauguin.html</ref> ԱյնՀօր բանէնաշխատանքին յետոյ,մէջ երբյառաջացած Կլովիսիխնդիրներէն աշխատանքի(Նափոլէոն ատէնԳ անախորժութիւններվարչաձեւ․ են առաջ եկող (կապուած ''1848 թ.-ի փետրուարեան յեղափոխութեան'' հետ), անՔլովիս քաղաքական դրդապատճառներով կըկ՛ որոշէ բնակութեանընտանեօք տեղափոխուիլ Հարաւային Ամերիկա՝ ՊերուՓերու, որտեղուր կ'ապրէին Կօկէնի մոր հարազատները։ Երկար ճանապարհորդութեան վերջէն՝ընթացքին, դեռ ՊերուՓերու չհասած, նաւինաւուն վրայ ԿլովիսըՔլովիսը կը մահուանմահանայ․ եւզայն կը թաղէնթաղեն [[Մագելանի նեղուց|Մակելանի նեղուց]]ի փոքրիկ նաւահանգիստներէմնաւահանգիստներէն մէկուն մէջ։ Կօկէնի մայրը յետագայ 4 տարիներուն, երկու երեխաներու՝զաւակներուն՝ Կօկէնի եւ աւագմեծ քրոջ հետ, կ'ապրումապրին [[Պերու]]իՓերուի մայրաքաղաք [[Լիմայ]]իԼիմայի մէջ՝մէջ, քեռու՝անոնց Պիայքեռիին Տրիստանի եւ Մոսկոզի տանը։տունը։ Չորս տարի յետոյ՝ [[1853]] թ.-ին, Պերու-իՓերուի քաղաքացիական պատերազմը կը սկսի, Կօկէնի ընտանիքը կը վերադառնայ [[ՖրանսայՖրանսա]]: Կօկէնը այդ ժամանակ 7 տարեկան էր։է։
=== Երիտասարդութիւն ===
[[Օռլէան]] քաղաքի մօտ (Կեդրոնական Ֆրանսա), ուր կ'ապրի Կօկէնի քեռին՝ Իսոտորը,<ref>http://www.dieterwunderlich.de/Paul_Gauguin.htm</ref> Կօկէնը մինչեւ [[1864 թուական|1864]] թ. կը յաճախէ գիշերօթիկ դպրեվանքը ''Petit Seminaire de la Chapelle-St-Mesmin''։ Այդ ընթացքին, մերթ ընդ մերթ կ՛ այցելէ մօրը՝ [[Փարիզ]]. վերջինս կար ու ձեւի աշխատանոց բացած է։ Կօկէնը ուսումը կը շարունակէ Փարիզի ռազմածովային կաճառին մէջ։
[[Օռլէան]] քաղաքի մօտ (Կենտրոնական Ֆրանսա), որտեղ կ'ապրէր Կօկէնի քեռին՝ Իսոդորը,<ref>http://www.dieterwunderlich.de/Paul_Gauguin.htm</ref> Կօկէնը կը սկսուի յաճախել գիշերօթիկ դպրոց (Օռլէանի սեմինարիա ) (Petit Sռminaire de la Chapelle-St-Mesmin)։ Այնտեղ Կօկէն կը սորուի մինչեւ 1864 թ.-ը, այդ ընթացքին ժամանակ առ ժամանակ կը տեղափոխուի մոր մօտ՝ Փարիզ, որտեղ վերջինս կար ու ձեւի սալոն բացած էր։ Կօկէնը Փարիզի մէջ կը յաճախէ ռազմածովային ակադեմիայ։ [[1964]] թ.-ին՝ 17 տարեկան, Կօկէնը իր ցանկութեամբ Լուցցիտանոյ նաւի վրայ որպէս նաւաստի երկու տարի կ'անցկացնէ ծովին մէջ, կը ճանապարհորդէ Եւրոպա եւ Հարաւային Ամերիկա՝ ''գաւռ'' - ''ռիո-դե-ժանէրո'', ''բաիայ Բլանկա''- ''հիւսիսային Եւրոպա'' երթուղիով։ Այդ ազատ տարիները մեծ հետք կը թողէն Կօկէնի աշխարհայեացքի եւ բնաւորութեան ձեւաւորման վրայ։ 1965 թ.-ին Կօկէնը շուրջ երեք տարի կը գտնւի զինուորական ծառայութեան մէջ՝ ֆրանսական ռազմական նաւատորմին մէջ որպէս կրտսեր սպայ։ Մէկ շարք ճանապարհորդութիւններ կը կատարէ դէպի [[Հարաւային Ամերիկա]], [[Հնդկաստան]], ինչպէս նաեւ հետազօտական արշաւ կը կատարէ դէպի [[Հիւսիսային բեւեռ]]: [[1867]] թ.-ին, երբ Կօկէնը հերթական հեռաւոր ճանապարհորդութեան մէջ էր, կը մահանայ մայրը։ Կօկէնի խնամակալն կը դառնայ ընտանիքի վաղեմի բարեկամ ''Կուստաւ Արոզան'': 1871 թ.-ին Կօկէնը կ'աւարտէ ծովային ճանապարհորդութիւնները։ <!-- Seemannslaufbahn --> ▼
▲[[Օռլէան]] քաղաքի մօտ (Կենտրոնական Ֆրանսա), որտեղ կ'ապրէր Կօկէնի քեռին՝ Իսոդորը,<ref>http://www.dieterwunderlich.de/Paul_Gauguin.htm</ref> Կօկէնը կը սկսուի յաճախել գիշերօթիկ դպրոց (Օռլէանի սեմինարիա ) (Petit Sռminaire de la Chapelle-St-Mesmin)։ Այնտեղ Կօկէն կը սորուի մինչեւ 1864 թ.-ը, այդ ընթացքին ժամանակ առ ժամանակ կը տեղափոխուի մոր մօտ՝ Փարիզ, որտեղ վերջինս կար ու ձեւի սալոն բացած էր։ Կօկէնը Փարիզի մէջ կը յաճախէ ռազմածովային ակադեմիայ։ [[1964]] թ. -ին՝ 17 տարեկան, Կօկէնը , իր ցանկութեամբ , Լուցցիտանոյ նաւի վրայ որպէսիբրեւ նաւաստի երկու տարի կ' անցկացնէանցընէ ծովին մէջ, Լուզիթանօ ''Luzitano'' նաւուն վրայ․ կը ճանապարհորդէճամբորդէ [[Եւրոպա ]] եւ Հարաւային Ամերիկա՝ '' գաւռՀավր'' - '' ռիո-դե-ժանէրոՌիօ Տէ Ժանէյրօ,'' , '' բաիայՊայիա ԲլանկաՊլանքա''- ''հիւսիսային Եւրոպա'' երթուղիով։ Այդ ազատ տարիները մեծմեծապէս հետք կը թողէնկ՛ազդեն Կօկէնի աշխարհայեացքի եւ բնաւորութեան ձեւաւորման վրայ։ [[1965 թուական|1965]] թ. -ին Կօկէնը շուրջ երեք տարի կը գտնւիգտնուի զինուորական ծառայութեան մէջ՝ ֆրանսական ռազմական նաւատորմիննաւատորմի, մէջ որպէսիբրեւ կրտսեր սպայ։ ՄէկՇարք շարքմը ճանապարհորդութիւններ կը կատարէ դէպի [[Հարաւային Ամերիկա]], [[Հնդկաստան]], ինչպէս նաեւ հետազօտական արշաւ կը կատարէ դէպի [[Հիւսիսային բեւեռ]]: [[1867]] թ. -ին, երբ ԿօկէնըԿօկէն հերթական հեռաւոր ճանապարհորդութեան մէջ էրէ, կըմայրը մահանայկը մայրը։մահանայ։ Կօկէնի խնամակալնխնամակալ կը դառնայ ընտանիքի վաղեմի բարեկամ ''Կուստաւ Արոզան'': 1871 թ. -ին Կօկէնը կ'աւարտէկը ծովայինվերջանան Կօկէնի ճանապարհորդութիւնները։ <!-- Seemannslaufbahn -->
[[Պատկեր:PaulGauguinblackwhite.jpg|աջից|մինի|150px|Պոլ Գոգեն]]
|
