|
'''Քէտմոն''' (անգլ.՝ Caedmon), 7-րդ դարու երկրորդ կէսի անգլո-սաքսոնական բանաստեղծ է: Անգլիացի տեղական խօսուածքի անգլիացի հնագոյն բանաստեղծ է, որուն անունը յայտնի է: Անոր պատմութիւնը մեզի հասեր է շնորհիւ Պիտ Մեծարելի «Անգլիացի ժողովուրդի եկեղեցական պատմութիւնը» տարեգրութեան, որը գրուած է քանի մը տասնամեակ անց: Քէտմոնը Ուիթպիի աբբայութեան մէջ վանամայր Հիլտայի (657-680 թթ.) ժամանակ հասարակ ծառայ էր, որ սկսեր է ստեղծագործել՝ ոգեշնչուած աստուածային տեսիլքէ մը: Հակառակ իր անգրագիտութեանը՝ ան այնուհետեւ կը դառնայ նուիրեալ վանական եւ արգասաւոր քրիստոնեայ բանաստեղծ:
Պիտ Մեծարելի եւ թագաւոր Ալֆրէտ Մեծի հետ [[Քէտմոն]]նՔէտմոնն այն եզակի անգլո-սաքսոնական բանաստեղծներէն է, որու մասին միայն անուն, քանի մը կենսագրական տեղեկութիւններ եւ ստեղծագործութիւններու մէկ մասը մեզի հասեր են: Իր ստեղծագործութիւններէն, որ ըստ Պիտ Մեծարելի՝ լաւ գրուած է, մնացեր է միայն «Քէտմոնի հիմնը», որը իննմասանի գովաբանութիւն է Արարիչ Աստծոյ մասին: Այս բանաստեղծութիւնը հին անգլերէնով գրուած ամենահին ստեղծագործութիւններէն է, որուն մէջ օգտագործուեր են հին գերմանական դիւցազներգական պոեզիայի աւանդական հմտութիւններ քրիստոնէական հայեցակարգերով, որոնք նորութիւն էին անգլո-սաքսոններու համար: Ժիւնիուսի ձեռագրի բանաստեղծութիւնները երկար ժամանակ վերագրեր են [[Քէտմոն]]ինՔէտմոնին, բայց այսօր այդ տեսակէտը բաժնող չկայ: Այնուամենայնիւ, անոր կարճ կ'անուանեն «անգլիական բանաստեղծութեան հայր»:
== Պիտ Մեծարելիի պատմուածքը ==
[[Պատկեր:Beda_Petersburgiensis_f3v.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Beda_Petersburgiensis_f3v.jpg|ձախէն|մինի]]
Միակ առաջին աղբիւրը, որը կը վերաբերի [[Քէտմոն]]իՔէտմոնի ստեղծագործութեանը, հիւսիս-ումպրիական վանական Պիտ Մեծարելի «Անգլիացի ժողովուրդի եկեղեցական պատմութիւն»-ն է, տարեգրութիւն մը, որը գրած են 731 թուականին: Ըստ Պիտ Մեծարելիի՝ [[Քէտմոն]]նՔէտմոնն աշխարիկ եղբայր է, որ վանքի մէջ անասնապահութեամբ կը զբաղուի Սթրոնսհալխի վանքի մէջ (Ուիթպիի աբբայութիւն)՝ Անգլիայի հիւսիս-արեւելքը: Երեկոյ մը, երբ վանականները քէֆ կ'ընէին երգելով եւ տաւիղ նուագելով, [[Քէտմոն]]ըՔէտմոնը շատ արագ կը լքէ ուրախութիւնն ու քէֆը, որպէսզի անասուններուն հետ քնանալու համար, քանի որ ոչ մէկ երգ չէր գիտեր եւ չէր գիտեր ալ ինչպէս ստեղծագործել: Երազին մէջ մարդ մը կը տեսնէ, որ իրմէ կը խնդրէ երգել արարածներու սկիզբը: Մերժելէն ետք իր մէջ կը յայտնաբերուի գրել կարճ գովաբանութիւն մը Աստուծոյ՝ երկնքի ու երկրի արարիչին{{sfn|Bède le Vénérable|1995|loc=Livre IV, chapitre 24|p=282-285}}:
== Միջնադարեան այլ աղբիւրներ ==
[[Պատկեր:Whitby_Abbey_2007_02.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Whitby_Abbey_2007_02.jpg|alt=|մինի|Ուիթպիի աբբայութեան աւերակները]]
Մեզ յայտնի չեն [[Քէտմոն]]իՔէտմոնի այլ ստեղծագործութԻւններ: Փաստացի, ավելի ուշ՝ 12-րդ դարում անգլիական աղբիւրները կը յիշատակեն Պիտ Մեծարելիի «Եկեղեցական պատմութիւն» ստեղծագործութեան մեջ [[Քէտմոն]]ի անունը: Այս ստեղծագործութեան մէջ գրուած է, որ [[Քէտմոն]]իՔէտմոնի բանաստեղծութիւնները գրի առած են վանքի գրիչները{{sfn|Whitelock|1963}}{{,}}{{sfn|Wrenn|1946|p=281}}:
[[Քէտմոն]]ի մասին յիշատակութիւն կայ Հելիանտին վերաբերող լատիներէն երկու բնագրի մէջ, որը հին սաքսոներէնով բանաստեղծութիւն մըն է:
=== Օրէնքներու կորուսեալ ժողովածու ===
[[Պատկեր:Bodleian_Libraries,_Cædmon_Manuscript_1.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Bodleian_Libraries,_C%C3%A6dmon_Manuscript_1.jpg|alt=|մինի|179x179փքս|Ժիւնիուսի ձեռագրի առաջին էջը]]
Ըստ Պիտ Մեծարելիի՝ [[Քէտմոն]]ըՔէտմոնը հին անգլերէնով գրուած բազմաթիւ եկեղեցական բանաստեղծութիւններու հեղինակ է: Ի հակառակ Ատլհելտի եւ Տանսթանի՝ ան կը գրէ միայն եկեղեցական չափածոներ: Պիտ Մեծարելի կը ներկայացնէ [[Քէտմոն]]իՔէտմոնի կողմէ յիշատակուած թեմաներու ցուցակ՝ Արարաչութեան մասին պատմուածքներ, Հին եւ Նոր կտակարաններէն թարգմանութիւններ եւ Դժոխքի մասին նկարագրութիւններ, Դրախտի եւ Վերջին դատասխանի մասին: Այս ժողովածուէն մեզի հասեր է միայն մէկ բանաստեղծութիւն՝ անոր գրած առաջին ստեղծագործութիւնը, որը աւանդաբար կ'անուանեն ''Քէտմոնի Հիմն''{{sfn|Stanley|2004}}:
=== Քէտմոնի Հիմնը ===
Որպէս հին անգլերէնով գրուած հնագոյն բանաստեղծութիւն՝ Քէտմոնին կարճ կը բնութագրեն որպէս «անգլիական բանաստեղծութեան հայր» կամ «անգլիական սուրբ բանաստեղծութեան հայր», որուն շնորհիւ կը բացայայտենք անգլո-սաքսոնական քերթողական գրականութեամբ, անոր աստուածային ներշնչանքը կը բաղդատատեն յոյն գրող Փինտարոսի հետ{{sfn|Borges|2013|p=682-683}}: Արժանթինացի գրող Խորխէ Լուիս Պորխէսը 1976 թ. յայտարարեց, որ Քէտմոնն իր հռչակի համար պարտական է իր օտարերկրեայ լսարանին եւ գեղագիտական վայելքին{{sfn|Borges|2013|p=1666}}<nowiki>}}:</nowiki>
Ուիթպիի Սուրբ Մարիամ եկեղեցւոյ գերեզմանատանը Քէտմոնին նուիրուած յուշարձան կայ քարէ մեծ խաչի տեսքով, որուն ձեւաւորումը ոգեշնչուած է անգլո-սաքսոնական մեծ խաչերէն՝ երկու կողմերուն վրայ բուսական տարրերու կերպարներով եւ Քրիստոսին, Դաւիթ արքային, Հիլտա մայրապետին եւ [[Քէտմոն]]ինՔէտմոնին պատկերող պատկերազարդումներով: «Քէտմոնի հիմն»-ի հին անգլերէն բնագիրը քանդակուած է հին սկանտինաւեան տառերով եւ լատիներէնով{{sfn|Townend|2013|p=166-167}}: Բացումը կատարուեր է 1898 թ. դափնեկիր բանաստեղծ Ալֆրէտ Աուսթինի ներկայութեամբ: Այս յուշարձանը Վիքթորեան ժամանակահատուածին Քէտմոնի պատմութեամբ յարուցուած հետաքրքրութեան վկան է՝ ազգային եւ շրջանային կամ տեղագրական զգացմունքներու բնագրի մէջ:
== Աղբիւրներ ==
| 