«Գանձասարի վանք» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Նոր էջ «'''Գանձասար''', վանական համալիր Արցախ, Մարտակերտ շրջանի Վանք գիւղին մ...»:
 
No edit summary
Տող 1.
'''Գանձասար''', վանական համալիր [[Արցախ]], [[Մարտակերտ]] շրջանի [[Վանք (Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գիւղին մօտակայքը, պատմական [[Մեծ Հայք]]ի [[Արցախ նահանգ]]ի Մեծ Առանք գաւառին մէջ, Խաչէնագետի ձախ ափին, Գանձասար լերան վրայ։ ԱնուանուածԱնունը ստացած է Վանք գիւղին դիմացը գտնուող բլուրին անունէնբլուրէն, որու ընդերքը կան արծաթի եւ այլ մետաղներու հանքեր։
 
Ըստ երևույթիներեւոյթին, վանքիվանքին տեղը կոչվումկը էրկոչուէր ''ԱղվանԱղուան'', որ հին հայկական աղբյուրներումաղբիւրներուն հիշատակվումմէջ կը յիշատակուի է նաևնաեւ որպեսորպէս ամառանոցավայր (հավուցհաւուց տեղիք)։ Գրաբար տառադարձությամբտառադարձութեամբ ''Աղուան''<ref>{{Գիրք:ՏԲ|195}}</ref>։
 
== ՊատմությունՊատմութիւն ==
[[Բագրատունիների թագավորություն|Հայ ԲագրատունիներիԲագրատունիներու]] թագավորությանթագաւորութեան ժամանակաշրջանումժամանակաշրջանին Հայոց կաթողիկոս [[Անանիա Ա Մոկացի|Անանիա ՄոկացինՄոկացի]] (942-965) անհանգստացած լինելովմտահոգ Հայաստանի արևելյանարեւելեան թեմերիթեմերու եկեղեցական գործերով, գալով Արցախ, կու գայ եւ Գանձասարի վանքումվանքին հրավիրեցմէջ հոգևորականության ևհոգեւորականութիւնն իշխաններիու ժողովիշխանները ժողովի կը հրաւիրէ, որըոր ազգային ոգովոգիով կը պաշտպանեցպաշտպանէ Հայ Առաքելական եկեղեցուեկեղեցւոյ դավանանքիդաւանանքին ամրությունըամրութիւնը ևեւ անաղարտությունըանաղարտութիւնը<ref>{{Cite web|title=Գանձասարի վանքը|last=|first=|date=|website=|publisher=Գանձասար աստվածաբանական կենտրոն, Երևան 2009}}</ref>:
 
ԳանձասարնԳանձասարը առաջնորդարան էր ևեւ [[Խաչեն|Խաչէն]]ի իշխաններիիշխաններու տոհմական տապանատունը։ [[Հասան-Ջալալյաններ|Հասան-ՋալալյանՋալալեան տոհմի]] իշխաններիիշխաններու հոգածությանհոգածութեան շնորհիվշնորհիւ Գանձասարը պահպանելպահպանած է հոգևորհոգեւոր կենտրոնիկեդրոնի իր դերը։ ՎանքնՎանքը ունեցելունեցած է հարուստ [[ձեռագրատուն]], դպրանոց, որտեղուր ստեղծվելստեղծուած են բարձրարժեքբարձրարժէք ձեռագրերձեռագիրեր, կրթվելուսանած են հոգևորհոգեւոր գործիչներ, որոնք իրենց նպաստննպաստը ենբերած բերելեն ԽաչենիԽաչէնի ևեւ հարակիցյարակից շրջաններիշրջաններու մտավորմտաւոր ևեւ մշակութային կյանքիկեանքի զարգացմանը։զարգացման։
 
Գանձասարը [[1400]] - [[1816]] թվականներինթուականներուն [[Աղվանք|ԱղվանիցԱղուանից]] կաթողիկոսներիկաթողիկոսներու նստավայրն էր<ref name="hewsen">{{cite book | last = Hewsen | first = Robert H. | title = Armenia: a historical atlas | year = 2001 | publisher = [[The University of Chicago Press]] | id = ISBN 0-226-33228-4 | pages = 159 }}</ref>։ 1923 թվականից՝-էն՝ [[Ադրբեջան|Ազրպէյճանի]]ին բռնակցվելուցկողմէ բռնագրաւուելէ հետո, ցավոքետք, չիչէ գործելգործած, ևեւ միայն հնարավորհնարաւոր է եղելեղած այնէ զայն նորոգել 1993-1997 թվականներին։թուականներուն։ Ըստ ուսումնասիրությունների՝ուսումնասիրութիւններու՝ 1214 թվականին-ին Ներքին ԽաչենիԽաչէնի կամ Խոխոնաբերդի իշխանությունըիշխանութիւնը ՎախթանգՎախտանգ 2Բ.-իցէն (Տանգիկ) հետոետք ժառանգումկը էժառանգէ նրաանոր ավագանդրանիկ որդին՝ Հասան (Հայկազ) Ջալալը ևեւ նրանիցանոնցմէ սերվածսերած տոհմը կոչվումկը էկոչուի Հասան Ջալալի տոհմ։ Պատմական աղբյուրներումաղբիւրներուն նրանմէջ միանոր շարք մը տիտղոսներ են տրվել՝տրուած են՝ «[[Մեծ իշխան]]», «Իշխանաց իշխան տերտէր ԽաչենոյԽաչէնոյ ևեւ Առանայ», «ԹագավորԹագաւոր Ջալալ ԴովլաՏովլա», «Բարեպաշտ արքաարքայ Ջալալ» ևեւ այլն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս ԳանձակեցուԳանձակեցիի]]՝ նրաանոր հայրը՝ ՎախթանգՎախտանգ Տանգիկը, վախճանվելիսերբ կը մահանայ իր որդուն՝որդիին՝ [[Ջալալ Ա|Հասան Ջալալին]] ևեւ իր կնոջը՝ Խորիշահին, որ ԲագրատունյացԲագրատունեաց տոհմիցտոհմէն իշխանաց իշխան Սարգիս ամիրսպասալար ԶաքարյանիԶաքարեանի դուստրն էր, կտակելկտակած է՝ ''«զի շինեսցուք եկեղեցի ի գերեզմանատ հարց մերոց ի Գանձասար»'', որիորու կառուցումնկառուցումը սկսվելսկսած է 1216-ին թվականինեւ և ավարտվելաւարտած 1238-ին թվականինեւ և օծվելօծուած 1240 թվականին՝-ին՝ [[Վարդավառ]]ի մեծ տոնինտօնին, որիորու ժամանակօրերու ներկաներկայ են եղելեղած են ԱղվանքիԱղուանքի ՆերսեսՆերսէս կաթողիկոսը, Վանական Վարդապետը, իշխաններ, եպիսկոպոսներ, Հայաստանի վանքերիվանքերու շատ առաջնորդներ ևեւ 700 քահանա։քահանայ։ Սակայն խաղաղ ժամանակներինժամանակներուն հաջորդողյաջորդող դաժան օրերիօրերուն ընթացքումընթացքին Մամքանի փառաբանվածփառաբանուած ամուսինը՝ Ջալալը, 1261 թվականին-ին ողբերգական վախճան է ունենումկ'ունենայ, ևեւ կինը որոշում էկ'որոշէ կառուցել Գանձասարի գավիթըգաւիթը, որտեղ էլուր ամփոփելամփոփած են ամուսնուամուսինին աճյունը։աճիւնը։
 
[[Մխիթար Գոշ]]ը ևեւ [[Կիրակոս Գանձակեցի]]ն վկայումկը ենվկայեն, որ Գանձասարի վանքի գավիթըգաւիթը եղելեղած է իշխանական տոհմի ներկայացուցիչների գերեզմանատունը։ Գավիթը խաչվող կամարներով է ծածկված և իր հատակագծային-ծավալային հորինվածքով նման է Հաղպատի վանքի ժամատանը և [[Մշկավանք]]ի գավթի ձևերին։
 
1260 թվականին [[Թիֆլիս]]ը (Տփղիս) լքած վրաց թագավոր Դավթին՝ Լաշայի որդուն, ու [[Վրաստան]]ի ժողովրդին փրկելու համար և թաթարների դեմ ապստամբություն կազմակերպելու պատրվակով ոստիկան Արղունը ձերբակալում է թագուհի Գոնցային, Հասան Ջալալին, Զաքարե ամիրսպասալարի որդուն՝ Շահնշահին և ուրիշներին։ Փրկագնով բոլորն ազատվում են, բացի Մեծն Ջալալից, ում Արղունը ստիպում է ուրանալ հավատը և ''«եդեալ փայտ ի պարանոց նորա և երկաթ յոտս նորա»'', տանում Ղազվին (Իրան)։ [[Հասան Ջալալ]]ը հավատափոխ չի լինում, որի համար 1261 թվականին Արղունի դահիճներն «անդամ առ անդամ հոշոտեցին նրան»։ Հասան Ջալալ Դոլայի մարմնի վրա լույս է իջնում, և մի պարսիկ, տեսնելով այդ, հավատում է, որ նա սուրբ է, հավաքում է մարմնի մասերը և պահում մի ցամաք ջրհորի մեջ։ Հասան Ջալալի Աթաբեկ-Իվանե որդին նահատակված հոր մասունքները բերում է հայրենիք և ամփոփում մոր՝ Մամքանի՝ արդեն կառուցած վանքի գավթում։ Առ այսօր Ջալալ Մեծի տապանաքարը գտնվում է Գանձասարի վանքի գավթում։