«Խաչակիրներու Բ․ Արշաւանք» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Ճակատամարտ
|Ճակատամարտի անուանում = [[ԽաչակրացԽաչակիրներու Արշաւանքներ]]
|Հակամարտութիւն = Խաչակիրներու երկրորդ արշաւանք
|Պատկեր = [[Պատկեր:Asia minor 1140.jpg|330px|alt=Մերձաւոր Արեւելքի՝ ձեռքով գծուած քարտէս: Վերը [[Բիւզանդական Կայսրութիւն]]ն է, որ շրջապատուած է [[Սելճուքեան Սուլթանութիւն|սելճուք-թուրքեր]]ով արեւմուտքէն եւ հարաւէն: Այս երկու երկիրներու ներքեւը [[Կիլիկիոյ Հայկական թագաւորութիւն|Կիլիկիոյ հայկական թագաւորութիւնն]] է՝ որեւմուտքը եւ [[Եդեսիոյ Կոմսութիւն|Եդեսիոյ կոմսութիւնը]] արեւելքէն: Քարտէսի ներքեւ [[Ֆաթիմեան Խալիֆայութիւն]]ն է:]]
Տող 10.
* Եդեսիոյ վերականգման անյաջողութիւն
* Խաղաղութեան պայմանագիր <br />Բիւզանդական կայսրութեան <br />եւ Սելճուք թուրքերու միջեւ
* Եգիպտոսի խաչակրացԽաչակիրներու արշաւանքի սկիզբ
|Հակառակորդ1 =
|Հակառակորդ2 =
Տող 70.
|Կորուստներ2 =
}}
'''Խաչակիրներու երկրորդ արշաւանք,''' ռազմական հակամարտութիւն [[Մերձաւոր Արեւելք]]ի մէջ [[ԽաչակրացԽաչակիրներու Պետութիւններ|խաչակրացԽաչակիրներու պետութիւններու]] եւ [[Զանգիներու Ամիրայութիւն|Զանգիներու ամիրայութեան]] միջեւ՝ [[1147]]-[[1149]]–ին։ Պատերազմի կոչով հանդէս եկած էր Հռոմի [[ԵւգենեոսԵւգինէոս III|ԵւգենեոսԵւգինէոս]] Գ. (1145-1153) պապը։ Արշաւանքին նպատակն էր իսլամներէն ետք գրաւել [[Եդեսիա]]ն ու վերականգնել տեղի [[Եդեսիոյ Կոմսութիւն|խաչակրացԽաչակիրներու կոմսութիւնը]]:
 
Խաչակիրներու զօրքերը ղեկավարած են [[Պալդուին III (Երուսաղէմի արքայ)|Պալդուին]] Գ. ([[Երուսաղէմ]]), [[Լուի VII Երիտասարդ|Լուի]] Է. ([[Ֆրանսայի Թագաւորութիւն|Ֆրանսա]]), [[Ալֆոնսո VII|Ալֆոնսո]] Է. ([[Կաստիլիոյ Թագաւորութիւն|Կաստիլիա]]), [[Կոնրադ III (Գերմանիոյ արքայ)|Կոնրադ Գ.]] ([[Գերմանիա]]), [[Ստեֆէն (Անգլիոյ արքայ)|Ստեֆէն]] ([[Անգլիա]]) արքաները.եւ իրենց հպատակ ազնուականները։ [[1148]]–ին արշաւանքին կը միանան [[դանիա]]կան, [[Ֆլանդրիոյ Կոմսութիւն|ֆլանդրիական]], [[Իտալիա|իտալական]], [[Չեխական Թագաւորութիւն|չեխական]] ու [[Փոլոնիա|լեհական]] ջոկատները։
 
Անցնելով [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդիոնի]] տարածքով դէպի [[Փոքր Ասիա]]` ֆրանսական ու գերմանական բանակները պարտութիւն կը կրեն [[Սելճուք|սելճուքներէն]]: Արեւմտեան քրիստոնէական հիմնական աղբիւրին համաձայն ` [[Օդո Դեյլացու|Օդո Դեյլացիի]] եւ [[Սիրիակ Քրիստիանս]]ի, Բիւզանդիոնի կայսր [[Մանուիլ I Կոմնենոս|Մանուիլ Ա. Կոմնենոս]] գաղտնի խոչընդոտներ կը ստեղծէր խաչակիրներու յառաջխաղացման, յատկապէս Անատոլի մէջ եւ հրամայած է սելճուքներուն գրոհել անոնց վրայ։ Լուիի եւ Կոնրադի մնացած բանակները [[Երուսաղէմ]] կը մեկնին եւ կը նախապատրաստուին [[1148]]–ին չկազմակերպուած գրոհին, որ տեղի պիտի ունենար [[Տամասկոս|Դամասկոս]]ի վրայ։ 13.000-նոց միացեալ խաչակրացԽաչակիրներու բանակը, որ պէտք էր Անգլիայէն նաւերով ուղեւորուէր Սրբազան երկիր, կանգ կ՝առնէ [[Լիզպոն]]<nowiki/>ը գրաւելու եւ իսլամները վտարելու համար։
 
ԽաչակրացԽաչակիրներու երկրորդ արշաւանքը չի կրնար իրականացնել [[եւրոպա]]<nowiki/>ցի միապետներու նպատակը՝ ազատագրել [[Եդեսիոյ Կոմսութիւն|Եդեսիա]]<nowiki/>ն անհաւատներու ձեռքէն։ Խաչակիր ասպետներն ու միապետերը այդ մէկուն իբրեւ պատասխան Երուսաղէմի թագաւորի զօրքերուն կը միանան՝ Դամասկոսի անյաջող գրոհին ատեն։
 
== Եդեսիոյ անկում ==
 
[[Խաչակիրներու Առաջին Արշաւանք|Խաչակիրներու առաջին արշաւանք]]էն եւ փոքր [[Խաչակիրներու Արշաւանք (1101)|Խաչակիրներու արշաւանք]]էն ետք արեւելքի մէջ երեք [[ԽաչակրացԽաչակիրներու Պետութիւններ|ԽաչակրացԽաչակիրներու պետութիւններ]] կը հիմնեն` [[Երուսաղէմի Թագաւորութիւն|Երուսաղէմի թագաւորութիւն]]ը, [[Անտիոքի Դքսութիւն|Անտիոքի դքսութիւն]]ը եւ [[Եդեսիոյ Կոմսութիւն|Եդեսիոյ կոմսութիւն]]ը: Չորրորդը` [[Թրիբոլիի Կոմսութիւն|Թրիփոլիի կոմսութիւն]]ը կը հիմնադրուի [[1109]]–ին։ Եդեսիա հիւսիսի մէջ կը գտնուէր եւ ամենաթոյլն էր ու ամենաքիչ բնակեցուածը եւ յաճախակի յարձակումներու թիրախ կը դառնար իսլամական ժողովուրդներուն կողմէն, որոնցմէ էին [[Արտուքիներու Ամիրայութիւն|Արտուքիները]], [[Դանեշմանդի Ամիրայութիւն|Դանեշմանդները]] եւ [[Սելճուքեան Սուլթանութիւն|Սելճուքները]]{{sfn|Riley-Smith|2005|pp=50-53}}: Կոմս [[Պալդուին Բ.(Երուսաղէմի արքայ)|Պալդուին Բ.(Երուսաղէմի արքան)]] եւ ապագայ կոմս [[Ժոսլէն Ա. (Եդեսիոյ կոմս)]] գերի կ'իյնան [[Հառանի ճակատամարտէն]] ետք՝ [[1104]]-ին։ Պալդուին եւ Ժոսլէն երկրորդ անգամ գերի կ'իյնան [[1122]]–ին, եւ Եդեսիան չի վերականգնիր: [[1125]]–ի [[Ազազի ճակատամարտէն]] ետք, Ժոսլէն կը սպաննուի պատերազմի դաշտին վրայ [[1131]]–ին։ Զինք փոխարինող [[Ժոսլէն Բ. (Եդեսիոյ կոմս)]] դաշինք մը կը կնքէ Բիւզանդական կայսրութեան հետ, սակայն [[1143]]-ին Բիւզանդիոնի կայսր [[Յովհաննէս Բ. Կոմնէնոս]] եւ Երուսաղէմի թագաւոր [[Ֆուլկ (Երուսաղէմի արքայ)]] կը մահանան։ Ժոսլէն նաեւ յարաբերութիւնները կը խզէ Անտիոքի արքայազնին եւ Թրիփոլիի կոմսին հետ՝ Եդեսիան առանց ուժեղ դաշնակիցի ձգելով{{sfn|Tyerman|2006|pp=185-189}}:
 
Մինչդեռ սելճուք [[Իմադ ալ-Տին Զանգի|Իմատ ալ-Տին Զանգի]]ն, որ [[Մոսուլ]]էն [[Աթաբեկ]] էր, [[1128]]-ին իր տիրապետութիւնը կը հաստատէ [[Հալէպ]]ի մէջ՝ իր ձեռքը առնելով Սուրիոյ հիմնական իշխանութիւնը։ Զանգին եւ Պալդուին Բ. կը փափաքէին տէր դառնալ [[Դամասկոս]]<nowiki/>ի։ Բալդուին կը պարտուի Դամասկոսի մօտակայքը՝ [[1129]]–ին{{sfn|Tyerman|2006|pp=185-189}}: Դամասկոս [[Բուրիներու Ամիրայութիւն|Բուրիներու տոհմին]] կը պատկանէր, աւելի ուշ դաշնութիւն կը կնքէ Ֆուլկ արքային հետ, երբ Զանգի կը պաշարէ քաղաքը [[1139]] եւ [[1140]]-ին{{sfn|Runciman|1952|pp=227-228}}<ref>[http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5440995n.image.r=Ous%C3%A2ma+ibn+Mounkidh.f203.langEN Ousâma ibn Mounkidh, un émir syrien au premier siècle des croisades, p.182 (in BnF)]</ref>:
Տող 87.
 
===Արշաւանքի որոշում===
Եդեսիոյ անկման մասին առաջին հրովարտակը կը հասնի Եւրոպա [[1145]]–ին [[Անտիոք]]էն, Երուսաղէմէն եւ Հայաստանէն։ Հռոմի Պապ [[ԵւգենեոսԵւգինէոս III|ԵւգենեոսԵւգինէոս]] Գ. պապական ժողով մը կը գումարէ նոյն տարուան [[1 դեկտեմբեր|1 Դեկտեմբեր]]–ին եւ կոչ կ'ուղղէ խաչակիրներու երկրորդ արշաւանքի մը{{sfn|Tyerman|2006|pp=273-275}}: ԵւգենեոսըԵւգինէոսը Հռոմը չէր վերահսկէր եւ Վիթէրպոյի (Viterbo) մէջ կ'ապրէր{{sfn|Tyerman|2006|p=289}}, սակայն հակառակ անոր, ան կ'որոշէ, որ Խաչակիրներու երկրորդ արշաւանքը պէտք էր աւելի լաւ կազմակերպուած ըլլար եւ բանակները պէտք էր գլխաւորէին Եւրոպայի ամէնէն ուժեղ արքաները, իսկ ուղղութիւնը պէտք էր սկիզբէն ծրագրաւորուած ըլլար։{{sfn|Tyerman|2006|p=298}}:
Նոր արշաւանքի կոչին ձգած արձագանքը թոյլ էր, հակառակ անոր, որ [[Լուի VII Երիտասարդ|Լուի Է.]] արշաւանքին մէկ մասը ինք պիտի ստանձնէր։ Լուի Է. նոր արշաւանքի մասնակից նշանակուած էր Պապէն անկախ՝ Պուրգոս կոմսին կողմէն [[1145]]–ին։ Կարգ մը տեղեկութիւններ ալ կը նշեն, թէ Լուի ինք որոշած էր արշաւանքին մասնակցիլ, իր եղբօր՝ Ֆիլիփի խոստումը կատարելու համար, որն էր՝ արշաւել Սրբազան երկրին վրայ։ Ֆրանսայի ազնուականներէն շատեր չէին ողջուներ Լուիի այս որոշումը, քանի որ ան գահէն քանի մը տարի պիտի հեռանար։ Լուիի ցանկութիւնը իմանալով՝ Եւգեն խանդավառութեամբ կ'աջակցի անոր։
 
== Ս. Պեռնար Տը Կլերվօ ==
Պապը կը պատուիրէ [[Բեռնար Տը Կլերվո|Պեռնար Տը Կլերվո]]յին օրհնել Խաչակիրներու երկրորդ արշաւանքը, ինչպէս որ<nowiki/>[[Ուրբանոս II|Ուրպանոս Բ.]] Պապը ըրած էր [[Խաչակիրներու Առաջին Արշաւանք|Խաչակիրներու առաջին արշաւանք]]էն առաջ{{sfn|Bunson|1998|p=130}}: Խորհուրդը կը հրաւիրուի Պուրկանտիի (Burgundy) Վազլէյ քաղաքը եւ Պեռնար կը քարոզէ այդ մասին։ [[Լուի VII Երիտասարդ|Լուի Է. Երիտասարդ]]ը, անոր կինը՝ Էլիանորը, եւ լորտեր Պեռնարէն կը խնդրեն, որ ուխտագնացի խաչը իրենք ստանան։ Այնուհետեւ Պեռնար Գերմանիա կը մեկնի եւ կը յայտարարէ, որ ան ուխտաւորի խաչը կը յանձնէ նաեւ Գերմանիոյ արքայ [[Կոնրադ III (Գերմանիայի արքայ)|Քոնրադ Գ]].-ին եւ անոր զարմիկ Սրբազան հռոմի կայսր [[Ֆրետերիք Ա. Շիկամօրուսին]]{{sfn|Riley-Smith|1991|p=48}}: Հռոմի Պապ ԵւգենեոսըԵւգինէոսը անձամբ կը մեկնի Ֆրանսա, որպէսզի խրախուսէ գործընթացը{{sfn|Tyerman|2006|pp=275-281}}:
 
Իր ամբողջ նախանձախնդրութեամբ հանդերձ Պեռնարը էապէս ոչ մոլեռանդ էր, ոչ ալ հալածող։ Ինչպէս առաջին արշաւանքներէն առաջ պատահած էր, նոյնպէս ալ այս քարոզարշաւին կը յաջորդեն [[Հրէաներ|հրեա]]ներու վրայ յարձակումներ։ Ռուտոլֆ անունով ֆրանսացի մոլեռանդ քահանայ մը կը կազմակերպէ հրեաներու ջարդեր Հռենոսի շրջանին, [[Քյոլն]]ի, [[Մայնց]]ի, [[Վորմս]]ի եւ [[Սփեյեր]]ի մէջ, քանի որ ըստ Ռուտոլֆի, հրեաները նիւթական նպաստ չէին ապահովեր արշաւանքներուն։ Այս յարձակումներուն դէմ էին [[Քյոլնի Արքեպիսկոպոս|Քյոլնի արքեպիսկոպոսը]] եւ [[Մայնցի Արքեպիսկոպոս|Մայնցի արքեպիսկոպոսը]], իսկ Պեռնար Ֆլանտերէն Գերմանիա կը մեկնի, որպէսզի ջարդերուն վերջ տայ։ Պեռնար Մայնցի մէջ կը գտնէ Ռուտոլֆը եւ զայն իր մենաստանը կը հրաւիրէ{{sfn|Tyerman|2006|pp=281-288}}:
 
== Սլաւոնական խաչակրացԽաչակիրներու արշաւանք ==
Երբ Խաչակիրներու երկրորդ արշաւանքին կոչը կ'ուղղուի, բազմաթիւ [[Հարաւային Գերմանիա|հարաւգերմանացիներ]] կամաւոր կ'արձանագրուին այս արշաւանքին, դէպի Սրբազան երկիր։ Հիւսիսային Գերմանիոյ սաքսոնները չեն փափաքիր միանալ արշաւանքին։ Անոնք Պեռնարին կը յայտնեն իրենց մտադրութիւններուն մասին, արշաւելու սլաւոններու դէմ եւ [[13 մարտ]] [[1147]]–ին իրարու կը հանդիպին [[ Ֆրանքֆորտ]]ի մէջ։ Հռոմի Պապ Եւգինէոս, [[13 Ապրիլ]]ին հաւանութիւն կու տայ սաքսոններու նախագիծին։ Պապի յայտարարութիւնը կ'ընդգրկէր այն իրողութիւնը, որ խաչակիրներու արշաւանքներու մէջ ոչ մէկ հոգեւոր տարբերութիւն չկար։ Սլաւոններու դէմ խաչակրացԽաչակիրներու արշաւանքներուն կամաւորագուեցան դաները, սաքսոնները եւ լեհերը{{sfn|Davies|1996|p=362}}, ինչպէս նաեւ [[պոհեմիացիներ]]{{sfn|Herrmann|1970|p=326}}: Պապական ներկայացուցիչ՝ Գերմանացի Անսլամ անունով մէկը գլխաւոր հրամանատար կը նշանակուի։ Արշաւանքը այնպիսի սաքսոնական ընտանիքներ կը ղեկավարեն, որոնցմէ էին [[ասկանիացիները]] եւ [[Վեթինները]]{{sfn|Herrmann|1970|p=328}}:
 
Զայրանալով գերմանացիներու կողմէն խաչակրացԽաչակիրներու արշաւանքներուն մասնակցութենէն՝ [[օբոդրիտներ]]ը, յունիս [[1147]]–ին նեէխուժեցին [[Շլեզվիգ Հոլշտայն|Հոլշտայնի]] [[Վագրիա (արեւմտահայերն)|Վագրիա]] քաղաք, խաչակիրներուն ստիպելով արշաւանքը սկսիլ [[1147]]–ի ամրան վերջը։ Դուրս քշելով օբոդրիտներուն քրիստոնէական տարածքներէն, խաչակիրները նշանառութեան տակ առին անոնց նաւահանգիստ [[Դոբին ամ Սի|Դոբին]]ը եւ [[Լիւտիչ]]ական նաւահանգիստ [[Դեմմին]]ը: Դոբինի վրայ յարձակող զօրքերու մէջ էին դանիացի [[Կնուդ V (Դանիայի արքայ)|Կնուդ V]]-ը եւ [[Սուէն III (Դանիայի արքայ)|Սուէն III]]-ը, Բրեմենի արքեպիսկոպոս Աբելբերտ II-ը եւ դուքս Հէնրի Լիոնեացին։ Երբ շատ խաչակիրներ կ՛աւերէին երկիրը, միւսները իրենց հարց կու տային,-«Արդյոք այն հողերը, որ մենք կ՛աւերենք, մեր հողերը չեն, իսկ ժողովուրդին, որ կոտորում ենք, մեր ժողովուրդը չէ»{{sfn|Christiansen|1997|p=55}}: Հէնրիի գլխաւորութեամբ սաքսոնական բանակը նահանջեց, երբ հեթանոսներու առաջնորդ Նիկլոտը համաձայնեցաւ, որ Դոբինի կայազօրը քրիստոնեայ դառնայ։
 
Դեմմինի անյաջող պաշարումէն ետք խաչակիրները որոշեցին [[Պոմերանիա|Պոմերանիոյ]] ուղղութեամբ։ Անոնք արդէն հասած էին քրիստոնէական [[Ցեցին]] քաղաքը, մտափոխուեցան՝ հանդիպելով Եպիսկոպոս Աբալբերտ Պոմերանացունեւ արքայազն Ռատիբոր I-ին։ Ըստ Բեռնարի խաչակրացԽաչակիրներու արշաւանքի նպատակն էր կամ կրօնափոխել սլաւոններուն կամ ոչնչացնել անոնց{{sfn|Christiansen|1997|p=53}}:
ԽաչակրացԽաչակիրներու արշաւանքներու արդյիւնքըարդիւնքը այն էր, որ չյաջողեցան կրօնափոխելկրօնափոխութեան ենթարկել սլաւոններու մեծ մասը։ Սաքսոնները կրցան կրօնափոխել հիմնականին Դոբինի ժողովուրդներուն, սլաւոնները իրենց կրօնին կը վերադառնային երբ խաչակիրները կը նահանջէին։ Ալբերթ Պոմերանացին բացատրեց, որ քրիստոնէութիւնը պէտք չէ տարածվի ուժով բռնէ{{sfn|Christiansen|1997|p=54}}:
 
Արշաւանքի վերջը [[Մեկլենբուրգ]]ի եւ Պոմերանիոյ տարածքները թալանուեցան եւ աւերուեցան, խաղաղ բնակչութիւնը կոտորուեցաւ, հիմնականին Հէնրի Լիոնեցիի զինուորներու կողմէն{{sfn|Barraclough|1984|p=263}}: Այս մէկը օգնեց քրիստոնէաներուն, որ ապագային նոր յաղթանակներ ձեռք բերեն, քանի որ սլաւոնական բնակչութիւնը կորսնցուց իր մարդկային եւ նիւթական աղբիւրներու մեծ մասը եւ դժուարութեամբ կրցան զայն վերականգնել{{sfn|Herrmann|1970|p=327}}:
 
== Ռեկոնկիստա եւ ԼիսաբոնիԼիզպոնի անկում ==
{{Գլխաւոր Յօդուած|ԼիսաբոնիՊաշարում}}
[[Պատկեր:Siege of Lisbon - Muslim surrender.jpg|thumb|''Լիսաբոնի պաշարումը Դ. Աֆոնսո Հէնրիկեսի կողմէն'' գծուած Ժոակիմ Ռոդրիգեսի կողմէն (1840):]]
[[1147]]–ի գարնան, Պապը թոյլ տուաւ խաչակիրներու արշաւանքը, որ ընդանայ դէպի [[Պիրէնեան Թերակղզի]], որպէս [[Ռեկոնկիստա]]յի մաս։ Ան նաեւ թույլ տուաւ Կաստիլիա եւ Լէոնի արքայ [[Ալֆոնսո VII (Կաստիլիա եւ Լէոնի արքայ)|Ալֆոնսո VII]]-ին մուսուլմաններու դէմ արշաւանքը համարել ԽաչակրացԽաչակիրներու երկրորդ արշաւանքի մաս{{sfn|Riley-Smith|1991|p=48}}: [[1147]]–ին խաչակիրներու առաջին զօրախումբը դուրս եկաւ [[Դարտմութ]]էն եւ դէպի [[Սրբազան Երկիր|Սրբազան երկրի]] ուղեւորուեցաւ: Վատ եղանակի պատճառով անոնց նաւերը ստիպուած էին Փոթուկալի ափին գտնուող [[Պորտու]] քաղաքը ուղեւորուիլ, [[16 յունիս]] [[1147]]-ին։ Անոնք այնտեղ հանդիպեցան Փոթուկալի թագաւոր [[Աֆոնսո I (Փորթուկալի արքայ)|Աֆոնսո I]]-ին{{sfn|Runciman|1952|p=258}}:
 
Խաչակիրները համաձայնեցան օգնել թագաւորին, որ [[Լիսաբոն]]ի վրայ յարձկի, պայմանով որ խաչակիրներուն կանցի քաղաքի բարիքները եւ գերիներու փրկագնէի համար վճարուած գումարները։ [[Լիսաբոնի Պաշարում|Լիսաբոնի պաշարումը]] տեւեց [[1 յուլիս]] [[1147]]–էն մինչեւ [[25 հոկտեմբեր]]։ Չորս ամիս ետք մուսուլման կառավարիչները համաձայնեցան յանձնուիլ՝ սովին չդիմանլով։ Խաչակիրներէն շատերը նոր նուաճուած քաղաքին մէջ բնակեցան, բայց շատերը որոշեցին շարունակել ճանապարհը դէպի Սրբազան երկիր{{sfn|Runciman|1952|p=258}}: Անոնց մէկ մասը լքած էր աւելի շուտ, որպէսզի գրաւէին Սանտարեմը։ Աւելի ուշ, անոնք օգնեցին նուաճել [[Սինտրա]]ն, [[Ալմադա]]ն, [[Պալմելա]]ն եւ [[Սետուբալ]]ը եւ թոյլ տուաւ անոնց, մնալ նուաճուած տարածքներուն մէջ, ուր անոնք բնակութիւն հաստատեցին եւ ժառանգներ ունեցան։