«Արեգակնային Դրութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 10.
== Արեւ ==
[[Պատկեր:Planets and sun size comparison.jpg|մինի|ձախից|Արեւուն չափը միւս մոլորակներուն հետ բաղդատած]]
Արեգակնային դրութեան կեդրոնական մարմինը Արեւն է: Անիկա Արեգակնային դրութեան շուրջ 99.86% կը պարփակէ: [[Արեւ]]ը երկնային լուսաւոր մարմին մըն է, ուրեմն արեւն ալ աստղ մըն է, որ միւս աստղերուն ամէնէն փոքրիկը եւ երկրին ամէնէն մօտն է։ Այս պատճառով է, որ աւելի մեծ ու լուսաւոր կ'երեւի։ Մինչդեռ աստղեր ալ կան, որոնք արեւէն միլիոնաւոր անգամ մեծ ըլլալով հանդերձ, հազիւ կէտի մը չափ կ'երեւին, որովհետեւ մեզմէ անհունապէս հեռու են։ Աստղերուն հեռաւորութեան մասին գաղափար կազմելու համար պէտք է ըսել, թէ 10 հազար տարի առաջ մարող ծիր-կաթինի աստղերէն մին մարելէն ետք անգամ, 10 հազար տարի շարունակ իր լոյսը սփռած է Երկիր մոլորակին վրայ: Այլ խօսքով, աստղը թէեւ մարած է, բայց իր լոյսը 10 հազար տարի ճամբայ կտրած է:
Լոյսը մէկ երկվայրկեանուան ընթացքին 300.000 քիլոմեթր ճամբայ կը կտրէ. եթէ 10 հազար տարին երկվայրկեանի վերածենք, ապա 300.000-ով բազմպատկենք, կը ստանանք յիշեալ մարող աստղին եւ
Արեւը երկիրէն 151.54 միլիոն քմ. հեռաւորութեան վրայ կը գտնուի:
Տող 21.
Արեւուն մէջ մետաղներ ալ տեսնուած են. [[Գերմանիա|գերմանացի]] երկու գիտնականներ, Պունսէն եւ Քիիրխօֆ Արեւուն բաղադրութեան մէջ գտած են՝ [[Երկաթ Եւ Պողպատ|երկաթ]], քրոմ, նիքել, սոտիում, փոթասիում, մակնեզիում. բայց ո՛չ [[ոսկի]], ո՛չ [[արծաթ]], ո՛չ [[կապար]] եւ ոչ ալ [[պղինձ]] նշմարուած են անոր մէջ։
Արեւուն կողմերը [[ծով]]<nowiki/>ու ալիքներուն նման ալիքներ կը ձեւանան, իրարու կը բախին եւ կը փշռուին. իր բիծերուն՝ Երկրին երեւելէն ու կրկին կորսուելէն հետեւցուցած են իր առանցքին վրայ 25 ու կէս օրուան ընթացքին կատարած թաւալումը։ Ասկէ բացի, Արեւը թեթեւապէս զգալի հոլովական շարժում մըն ալ կը կատարէ Հերակլէս համաստեղութենէն երկինքէն դէպի որոշ մէկ կէտը. որմով անիկա երկու իրական շարժումներ կը կատարէ։
== Երկրային խումբի մոլորակներ ==
[[Պատկեր:Terrestrial planet size comparisons.jpg|մինի|ձախից|Երկրային խումբի մոլորակներ՝ Ձախէն աջ՝ Փայլածուն, Արուսեակը, Երկիրը եւ Հրատը:]]
Արեւուն մօտիկ չորս հսկայ մոլորակները, որոնք երկրային խումբի մոլորակներ կը կոչուին, գլխաւորաբար բաղկացած են ծանր տարրերէ, ունին փոքր քանակութեամբ արբանեակներ (0-2), եւ անոնք իրենց շուրջ օղակներ չունին:Անոնք կազմուած են այնպիսի դժուարահալ մետաղներէ, որոնք կը ձեւաւորեն Երկրին Վերին ծածկոյթը եւ Երկրակեղեւը, ինչպէս նաեւ՝ երկաթէ եւ նիքէլէ, որոնցմէ կազմուած է մոլորակներուն միջուկը:
Տող 36.
[[Պատկեր:Venus-real color.jpg|մինի|աջից|Արուսեակ մոլորակին իսկական գոյնը: Մոլորակը նկարահանուած է 1974-ին, Մարինըր 10 (Mariner 10) մարդամեքենային միջոցով:]]
Արուսեակը (''Venus'') ամենաշողշողուն եւ փառաւոր լոյս ցոլացնող մոլորակն է, որ կը կոչուի նաեւ ''Գիշերավար'' (''Vesper'')։ Արեւը մար մտնելէն ետք երեք չորս ժամ արեւմտեան հորիզոնին վրայ երեւելուն համար, իսկ ''Լուսաբեր'' (''Lucifer'') կամ ''Առաւօտեան աստղ''՝ արշալոյսէն երեք չորս ժամ առաջ [[արեւելք]]ի կողմը երեւելուն համար։ Երկրին մէջ եղած ատեն իր ցոլացուցած լոյսը այնքան զօրաւոր է, որ առաջին կարգի քսան աստղերու լոյսին կը հաւասարի եւ կրնայ կանոնաւոր շուք յառաջացնել։
[[Պատկեր:Venus structure.jpg|մինի|ձախից|Արուսեակին ներքին կառուցուածքը:]]
Երկրի մեծութիւնն ու ձգողութիւնը ունի։ Երկրին նման բեւեռները ցուրտ, իսկ հասարակածը տաք է
== Երկիր ==
[[Պատկեր:The Earth seen from Apollo 17.jpg|մինի|աջից|Երկրագունդը՝ Apollo 17-էն նկարուած, 1972-ին: ]]
== Հրատ ==
[[Պատկեր:OSIRIS Mars true color.jpg|մինի|աջից|Հրատը իր իսկական գոյնով, 2007-ին նկարահանուած:]]
Հրատը (''Mars)'' Արեգակնային դրութեան չորրորդ մոլորակն է: Անիկա Փայլածուէն ետք երկրորդ փոքր մոլորակը կը համարուի:
Հրատը ուսումնասիրուած է անօդաչու տիեզերանաւերով: Mariner 4-ը, որը ՆԱՍԱ-ի կողմէ գործարկուած է 28 Նոյեմբեր 1964-ին, առաջին տիեզերանաւն էր, որ այցելած է Հրատը ՝ մոլորակին իր ամենամօտ մերձեցումը կատարելով 15 Յուլիս 1965-ին:<ref>[https://solarsystem.nasa.gov/missions/mariner-04/in-depth/ Mariner 4 տիեզերանաւը]</ref>
Տող 54.
Ձմեռը ջերմաստիճանը զէրոյէն վար 120 աստիճանի (սանթիկրատ) կ'իջնէ բեւեռներուն վրայ, իսկ ամառը՝ բարեխառնութիւնը եթէ բարձրանայ՝ ձիւնի տկար մթերքը կամ եղեամը հալեցնելու չափ, ջերմութիւնը 15-20 աստիճանը չ'անցնիր։
Հրատը պարզ աչքով տեսանելի մոլորակ մըն է:
Այսօրուան դրութեամբ (Երկիր մոլորակէն ետք), Հրատը Արեգակնային դրութեան ամենամանրակրկիտ ուսումնասիրուած մոլորակը կը համարուի:
Տող 60.
== Լուսնթագ ==
[[Պատկեր:Jupiter and its shrunken Great Red Spot.jpg|մինի|ձախից|Լուսնթագը նկարուած ՆԱՍԱ-ի կողմէ, 21 Ապրիլ, 2014-ին: ]]
Երկրէն 1300 անգամ մեծ մոլորակ մըն է
Լուսնթագը օժտուած է 63 լուսիններով:
Լուսնթագին շուրջը դարձող երիզները ամպերէ կազմուած են:
Տող 70.
== Երեւակ ==
[[Պատկեր:Cassini Saturn Orbit Insertion.jpg|մինի|աջից|Cassini–Huygens աստղանաւուն մուտքը՝ Երեւակ:]]
Երեւակը (''Saturn'')
Լուսնթագն ու Երեւակը արեգակնային դրութեան ամէնէն մեծ մոլորակներն են: Ըստ երկրագունդի տրամաչափին, Լուսնթագը երկրագունդէն 11 անգամ աւելի մեծ է, իսկ Երեւակը` մօտաւորապէս 9 անգամ:
Տող 80.
== Ուրան ==
[[Պատկեր:Uranus2.jpg|մինի|աջից|Ուրանը նկարահանուած Voyager 2-էն՝ 1986-ին:]]
Ուրանը (Uranus) Արեւէն հեռու եօթներորդ մոլորակն է: Արեգակնային դրութեան չորրորդ մեծ մոլորակն է:
Արեւուն շուրջը կը դառնայ 84 տարուան ընթացքին, եւ այդ պատճառով իր եղանակները 21-ական տարի կը տեւեն։ Լոյսն ու ջերմութիւնը 360 անգամ նուազ են երկրի լոյսէն ու ջերմութենէն, հետեւաբար, իր վրայ տիրող ամառը երկրի բեւեռներուն վրայ տիրող ցուրտէն շատ աւելի ցուրտ պէտք է ըլլայ։ Արեւը իր վրայէն պարզ աստղի մը պէս կ'երեւի։
Տող 99.
Այս շարժումներու միջոցին իր լոյսը կ'առնէ Արեւէն, ու մեզի կը ներկայացնէ զանազան լուսներեւոյթներ, որոնք դիմայեղում (Phase) կ'ըսուին։ Երկրին եւ Արեւուն հանդէպ առած դիրքին համեմատ կը ստանայ յաջորդաբար մահիկի մը, կիսաշրջանակի մը եւ շրջանակի մը ձեւը։ Լուսինին գլխաւոր դիմայեղումները չորս են՝ ''Նոր լուսին, առաջին քառորդ, լիալուսին եւ վերջին քառորդ։''
Լուսինը Երկիր մոլորակին նման պաղած եւ հաստատունի վերածուած գունդ մըն է: Անիկա զուրկ է մթնոլորտէ, ջուրէ եւ ամպէ: Ծածկուած է բարձր լեռներով եւ հրաբխային ընդարձակ խառնարաններով. իր վրայ եղող լեռներէն Լայպնիձի լեռը, որ երկրի վրայ եղող [[Էվերէսթ|Էվերեսթ]]ին (8840 մեթր) կը հաւասարի, ունի 8000 մեթր բարձրութիւն. Տէօրֆէլի լեռը՝ 7603 եւ Նեւտոնի լեռը՝ 7264 մեթր։ Այս լեռները կրային նիւթերէ կազմուածի պէս կ'երեւին։
Երկիրը լուսինին վրայէն դիտուելով՝ 14 անգամ աւելի լուսաւոր կ'երեւի քան լուսինը երկրին վրայէն, որովհետեւ երկրին ծաւալը լուսինին ծաւալէն շատ աւելի ըլլալով, բնականաբար աւելի լոյս կ'ընդունի եւ կը ցոլացնէ։
|