«Հայաստան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
HoMen (քննարկել | Ներդրումներ) |
HoMen (քննարկել | Ներդրումներ) No edit summary |
||
Տող 28.
|ազգային ոգերգ=Մեր Հայրենիք}}
'''Հայաստանի Հանրապետութիւն''', պետութիւն [[Անդրկովկաս|Անդրկովկասի]]
Հայատանը ազգը միաւորող ժողովրդավար պետութիւնն մըն է, մշակութային հարուստ ժառանգութեամբ։ Աշխարհի ամենահին քաղաքակրթութիւններէն մէկուն ժառանգորդն է եւ սակայն ներկայ տարածքը Պատմական Հայաստանի մէկ փոքր մասն է միայն։
[[Մշակոյթ|Մշակութային]], [[կրօն]]ական եւ քաղաքական տեսանկիւնէն երբեմն ընդունուած է նկատել [[եւրոպա]]կան երկիր։ Հիւսիսէն սահմանակից է [[Վրաստան]]ին, արեւելքէն՝ [[Ազրպէյճանի Հանրապետութիւն|Ազրպէյճանին]], հարաւ-արեւելքէն՝ [[Արցախի Հանրապետութիւն|Արցախի Հանրապետութեան]], [[հարաւ]]էն՝ [[Իրան]]ին, հարաւ–արեւմուտքէն՝ Ազրպէյճանի վերահսկողութեան տակ գտնուող [[Նախիջեւան]]ի Ինքնավար Հանրապետութեան, արեւմուտքէն՝ [[Թուրքիա]]յին։▼
[[Մշակոյթ|Մշակութային]], [[Կրօն|կրօնական]] եւ քաղաքական տեսանկիւնէն ընդունուած է իբրեւ [[Եւրոպա|եւրոպական]] երկիր․ բնօրրան հնդեւրոպական մշակոյթներու եւ քրիստոնէութեան։ Մեծ դեր ունեցած է անոնց տարածման։
▲
[[21 Սեպտեմբեր]] [[1991]]-ին համաժողովրդական հանրաքուէով, Հայաստանը անկախացաւ։ Հայաստանի բնակչութեան 99%-ը «Այո» ըսաւ անկախութեան եւ Հայկական ԽՍՀ Գերագոյն Խորհուրդը ընդունեց «Անկախութեան մասին հռչակագիր»-ը, հռչակելով Հայաստանի Հանրապետութեան (ՀՀ) անկախութիւնը։ [[Սեպտեմբերի 21]]-ը կը նշուի որպէս ազգային տօն։
Տող 37 ⟶ 41՝
* ՀՀ պետական կրօնը [[Քրիստոնեություն|քրիստոնէութիւն]]ն է («[[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցի»-]]ն [[301]] թուականէն ի վեր)։ Հայաստան առաջին երկիրն է, որ ընդունեց քրիստոնէութիւնը իբր պետական կրօն։
* ՀՀ Սահմանադրութիւնը ընդունուած է [[5 Յուլիս]] [[1995]]-ին եւ փոփոխութիւն կրած է [[27 Նոյեմբեր]] [[2005]]-ին՝ համաժողովրդական հանրաքուէով մը։
Հայաստան Միջազգային եռեսունըհիգ եւ աւելի կազմակերպութիւններու անդամ է, ինչպէս՝ [[Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւն]] (ՄԱԿ), Եւրոպական Խորհուրդ, Անկախ Պետութիւններու Համագործակցութիւն (ԱՊՀ), եւայլն։ 2015 թուականէն Եւրոպական Միութեան մէջ անոր թեկնածութիւնը նկատի առնուած է։
== Անուան ստուգաբանութիւն ==
[[Պատկեր:Hayk statue.JPG|ձախից|մինի|[[Հայկ նահապետ]] ([[Նոր Նորք համայնք]])]]
Հայոց անուանադիր նախնին [[Հայկ նահապետ|Հայկ]]ն է։ Սերունդները յետագային անոր անունով ալ կոչուած են՝ ''հայկազունք, հայք, հայեր,'' երկիրը՝ [[Հայք]], ''Հայոց աշխարհ''։ [[Միջին դարեր]]ուն «Հայ» արմատին աւելցաւ [[Իրանական լեզուներ|իրանական]] «-ստան» վերջածանցը, որ ունի ''երկիր'', ''տարածք'' իմաստը։ Այդպէս «Հայք» կամ «Մեծ Հայք» եզրոյթը փոխուեցաւ ''Հայաստանի''։
Տող 68 ⟶ 71՝
== Աշխարհագրութիւն ==
Հայաստանը շնորհիւ իր աշխարհագրական դիրքին, առեւտուրի եւ մշակոյթի խաչմերուկ դարձած է, սակայն նաեւ պատերազմներու թատերաբեմ եղած է։ Բարձր լեռներով ու լեռնաշղթաներով պաշտպանուած տարածք է եւ լեռնակղզիի երեւոյթ ունի․ այդ իսկ պատճառով Հայկական Բարձրաւանդակ կամ Լեռնաշխարհ կոչուած է։
Կը գտնուի արեւմտեան Ասիոյ (Կովկաս եւ Միջին Արեւելք)
Հայաստանի սահմանակից երկիրներն են հիւսիսէն՝ [[Վրաստան]]ը, արեւելքէն՝ [[Ազրպէյճանի Հանրապետութիւն|Ազրպէյճանը]] եւ [[Արցախի Հանրապետութիւն|Արցախը]], հարաւէն՝ [[Իրան|Պարսկաստան]]ը, հարաւ-արեւմուտքէն՝ [[Նախիջեւան]]ը ([[Ատրպէյճան|Արտպէյճան]]) եւ արեւմուտքէն՝ [[Թուրքիա|Թուրքիան]]։
Տող 167 ⟶ 174՝
8-րդ դարու վերջէն Բագրատունիները կը գլխաւորէին երկրի բոլոր կարեւոր պաշտօնները, եւ գահերէց իշխաններ կը նշանակէին իրենց հաւատարիմ զինակիցներուն՝ [[Արծրունիներ|Արծրունիներուն]], [[Սիւնիներ|Սիւնիներուն]] ու [[Վրաց Բագրատունիներ|Վրաց Բագրատունիներուն]]։ [[Աշոտ Մսակեր]] Բագրատունին դարձաւ հայոց իշխան եւ իր տիրոյթներուն միացուց Մամիկոնեաններու հայրենիք [[Տարօն|Տարօնը]] եւ [[Տայք|Տայքը]], [[Կամսարական]] իշխաններու կալուածք [[Շիրակ (գաւառ)|Շիրակը]] եւ [[Արագածոտն|Արագածոտնը]]: 9-րդ դարու կիսուն՝ 850–855-ականներուն, հայերը կրկին ապստամբութեան դրօշ բարձրացուցին արաբական տիրապետութեան դէմ։ 850-ին հայերը Հայաստանէն կը հեռացնեն ոստիկան Ապուսեթին, իսկ 851-ին արաբական բանակի գլուխ կ՚անցնի անոր որդի Եուսուֆը։ Հայոց մարզպան եւ իշխանաց իշխան [[Բագրատ Բ. Բագրատունի|Բագրատ Բագրատունիի]] որդիները՝ Աշոտն ու Դաւիթը, կրնան արժանի հակահարուած տալ թշնամիի զօրքերոււն, իսկ Եուսուֆը կը սպանուի։ Այս դէպքերը արտացոլուած են [[Սասունցի Դաւիթ]] էպոսի հիմքը։
853–855-ականներուն պայքարը կը ղեկավարէր Բագրատի եղբօր՝ [[Սմբատ Խոստովանող|Սմբատ Խոստովանողի]] որդի [[Աշոտ Ա. Բագրատունի|Աշոտը]]: Ան կը պայքարի թուրք զօրավար բանակի դէմ եւ 855-ին յաղթանակով կ՚աւարտի ապստամբութիւնը<ref name="aghayan_hay_jox_patmutyun_3">Ծ. Պ. Աղայեան. «Հայ ժողովրդի պատմութեան նկարազարդ ակնարկներ» էջ 31-37:</ref>: Աշոտը 855-ին կը դառնայ հայոց իշխան, ապա նաեւ՝ սպարապետ ու իշխանաց իշխան։ Շատերու վկայութեամբ՝ Աշոտին կը պակսէր միայն թագաւորական թագը։ Անոր կը նպաստէ նաեւ 876-ին հայազգի [[Բարսեղ Ա. Մակեդոնացի]] կայսեր գահակալումը եւ [[Հայկական (Մակեդոնական) Հարստութիւն|Հայկական (Մակեդոնական) հարստութեան]] հիմնադրումը Բիւզանդիոյ մէջ։ 885-ին կաթողիկոս [[Գէորգ Գառնեցի|Գէորգ Գառնեցին]] Բագարան քաղաքին մէջ Աշոտին կ՚օծէ հաեօց թագաւոր։ Թագ եւ թագաւորական զգեստներ կ՚ուղարկեն [[Պաղտատ|Պաղտատի]] խալիֆն ու Բիւզանդիոյ կայսրը. հայոց պետականութիւնը կը վերականգնուի Բագրատունիներու դրօշի ներքոյ։[[Պատկեր:Satellite image of Armenia in May 2003.jpg|մինի|աջից|300px|Հայաստանի Հանրապետութեան( Արեւելեան
== Հայաստանի մեծ քաղաքներ ==
Տող 174 ⟶ 181՝
# [[Կիւմրի]] 148.383
# [[Վանաձոր]] 101.099
#
# [[Աբովեան]] 60,600
# [[Վաղարշապատ]] 49.514
# [[Կապան]] 46,500
# [[
# [[Հրազդան]] 40.796
# [[Արտաշատ]] 35,100
Տող 184 ⟶ 191՝
# [[Գորիս]] 20.000
<ref>[http://www.museum.am/library/articles/date.html Ժամանակագրութիւն {{lang-hy|}}]</ref> <ref>[https://www.armgeo.am/aragats/ armgeo - Հայաստանի Աշխարհագրութիւն {{lang-hy|}} ]</ref> <ref>[https://www.consilium.europa.eu/fr/policies/eastern-partnership/armenia/ Հայաստանի եւ Եւրոպական Միութեան յարաբերութիւնները {{ref-fr}}]</ref> <ref>[https://www.libertas-institut.com/de/PDF/Armenia%20ante%20portas.pdf Հայաստանի մերձեցումը Եւրոպական Միութեան․ ձեւերը{{ref-en}} ]</ref> <ref>[https://www.larousse.fr/encyclopedie/pays/Arm%c3%a9nie/106142 larousse հանրագիտարան․ Հայաստան, Արմենի {{ref-fr}}]</ref> <ref>[https://www.president.am/hy/constitution-2015/ Հայաստանի Հանրապետութեան Նախագահ, «Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն» {{ref-en}}06.12.2015]</ref><ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html CIA. Միջին Արեւելք՝ Հայաստան {{lang-hy|}} ]</ref>
== Աղբիւրներ ==
[[Ստորոգութիւն:Երկիրներ]]▼
[[Ստորոգութիւն:Հայաստան]]▼
<references />
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
# [https://en.wikipedia.org/wiki/Council_of_Europe Եւրոպական Խորհուրդ]{{ref-en}}
# []
# []
# []
# []
# []
▲[[Ստորոգութիւն:Երկիրներ]]
▲[[Ստորոգութիւն:Հայաստան]]
| |||