«Աստղադիտարան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
Չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ
Տող 3.
'''Աստղադիտարան''', գիտական հիմնարկ, այդտեղ կը կատարուի երկնային մարմիններու ու երեւոյթներու դիտումներ եւ հետազօտութիւններ։ Այդ դիտումներու նպատակն է՝ չափել երկնային մարմինները բնութագրող մեծութիւնները, պայծառութիւն, գոյն եւ այլն։ Որոշ աստղադիտարաններ մասնագիտացուած են եւ հետազօտութիւնները կը կատարուին որոշակի մը եղանակով կամ նպատակով։ Այսպէս, գոյութիւն ունին ռատիօաստղադիտարաններ, արեգակնային կայաններ, արհեստական արբանեակներու դիտման կայաններ եւ այլն։
 
Աստղաֆիզիքական աստղադիտարաններու մէջ կը հետազօտուի տիեզերքի եւ երկնային մարմիններու մէջ տեղի ունեցող ֆիզիքական երեւոյթները եւ անոնց ֆիզիքական հատկութիւնները։ Որոշ աստղադիտարաններու մէջ կը որոշեն ճշգրիտ ժամանակը եւ կե կազմեն աստղագիտական օրացոյցներ։ Աստղադիտարանները, որպէս կանոն, ուսումնասիրութիւններու արդիւնքները կը հրապարակեն իրենց իսկ գիտական հանդեսներու եւ համացանցի կայքերու մէջ:
 
== Բիւրականի աստղադիտարան ==
[[1946]]-ին, [[Արագած (արեւմտահայերէն)|ԱրագածԱրագածի]]ի Հարաւային լանջին, Աշտարակ շրջանի Բիւրական գիւղի մօտ,ծովի մակերեսէն շուրջ 1500 մ բարձրութեան վրայ հիմնադրուեցաւ [[Բիւրական]]ի աստղադիտարանը: Անոր հիմնադիրն է գիտնական [[Վիթթօ Համբարձումեան |Վիթթօ ՀամբարձումեանՀամբարձումեանը]]ը:
[[1956]]-ին, շինարարութեան առաջին հերթը աւարտելէն ետք,տեղի ունեցաւ անոր պաշտօնական բացումը ,որմէ ետք աստղադիտարանը յայտնի անուն դարձաւ գիտական աշխարհին մէջ:
Շնորհիւ գիտնականներու փնտռտուքներուն , աստղագիտութիւնը զարգացաւ եւ [[1967]]-ին աստղադիտարանը արժանացաւ շքանշանի:
 
== Պատմութիւն ==
Աստղադիտարանները շատ հին պատմութիւն ունեցող գիտական հիմնարկներէն են, որոնց ստեղծումը պայմանաւորուած է մարդու գործնական պահանջներով՝ որոշուած է ժամանակը, մշակուած են ծովու կողմնորոշնելու եղանակները եւ այլն։ Հին ժամանակին աստղադիտարանները գոյութիւն ունեցած են [[Բաբելոն (արեւմտահայերէն)|ԲաբելոնԲաբելոնի]]ի, [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|ՉինաստանՉինաստանի]]ի, [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|ԵգիպտոսԵգիպտոսի]]ի, [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|ՀնդկաստանՀնդկաստանի]]ի, [[Մեքսիքօ]], եւ [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|ՀայաստանՀայաստանի]]ի մէջ։ Հնագոյն յայտնի աստղադիտարաններու ցանկը<ref name = "Micheau-992-3" />.
* Քարահունջ, Հայաստան
* Սթոունհենջ, Մեծ Պրիթանիա
* Չանկիլո, Բերու
* Չեչեն Իցա, Մեքսիքօ
* Ապու Սիմբել, Եգիպտոս
* Գոսեկի շրջան, Գերմանիա
* Ուջայն, Հնդկաստան
Տող 25.
[[Պատկեր:Maragheh observatory 2.JPG|մինի|250px||Մարաղայի աստղադիտարանի աւերակները այժմ կը գտնուին պաշտպանիչ գմբէթի տակ, Մարաղա, Իրան։]]
[[Պատկեր:Jantar Mantar at Jaipur.jpg|մինի|250px||Ջանդար Մանդար Ջայպուրի մէջ,Հնդկաստան։]]
[[Պատկեր:Tartu tähetorn 2006.jpg|մինի|250px||Դարդուի աստղադիտարանը Էստոնիայի Դարդու քաղաքի մէջ։]]
 
Հնագոյն աստղադիտարանները, որոնց գործունէուեյան ուղղութիւնները յայտնի են <ref name = "Micheau-992-3">{{Cite journal|last=Միշու|first=Ֆրանսուա|contribution=Նախնադարյան գիտական հաստատությունները|pages=992–3|ref=harv|postscript=<!--None-->}}, in {{Cite book |last1=Ռաշիդ |first1=Ռոշդի |last2=Մորելոն |first2=Ռեգիս |year=1996 |title=Արաբական գիտության պատմության հանրագիտարան |publisher=Ռութլեջ |isbn=0-415-12410-7 |pages=985–1007}}</ref><ref name=Barrett>Պետեր Բերնետ (2004), ''Գիտությունը և աստվածաբանությունը Կոպերնիկոսից հետո. Գիտելիքների որոնումները'', էջ. 18, Քոնթինուում Ինթերնեյշնլ Փաբլիշինգ Գրուպ, ISBN 0-567-08969-X</ref><ref name=Kennedy-1962>{{Cite journal |last=Քենեդի |first=Էդվարդ Ս. |year=1962 |title=Ակնարկ. ''Աստղադիտարանը Իսլամում և նրա տեղը ընդհանուր աստղադիտարանի պատմության մեջ''. Այդին Սայիլի |journal=Իսիս ամսագիր |volume=53 |issue=2 |pages=237–239 |doi=10.1086/349558}}</ref>.
Տող 49.
* [[1759]]. Տրիեստի աստղադիտարան, Իտալիա
* [[1757]]. Մաքֆարլանի աստղադիտարան, Շոտլանտա
* [[1803]]. Բոգոտա, Կոլումբիա<ref>{{cite web|url=http://www.observatorio.unal.edu.co |title=Ազգային աստղագիտական աստղադիտարան (Կոլումբիայի ազգային համալսարան)}}</ref>
* [[1811]]. Դարդուի աստղադիտարան, Էստոնիա<ref>{{cite web|url=http://www.visitestonia.com/en/on-its-200th-anniversary-tartu-old-observatory-opens-doors-as-a-museum |title=Իր 200-րդ հոբելյանին Տարտուի հին աստղադիտարանը բացեց իր դռները որպես թանգարան |publisher=www.visitestonia.com |date=26 ապրիլի 2011 |accessdate=26 հունվարի 2013}}</ref>
 
Տող 55.
 
== Օդային աստղադիտարան ==
Օդային աստղադիտարանները ունին բարձրութեան առաւելութիւնը Երկրի վրայ տեղակայուած աստղադիտարաններու հանդէպ, ըլլալով Երկրի մթնոլորտի հիմնական զանգուածեն վեր։ Անոնք նոյնպէս ունին առաւելութիւն տիէզերական աստղադիտակներու նկատմամբ, քանի որ անոնց սարքաւորումները կարնան վերանորոգուիլ, փոխուիլ աւելի արագ եւ աժան։
 
== Արտաքին յղումներ ==