«Փաւստոս Բիւզանդ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
 
'''Փաւստոս Բուզանդ''' կամ '''Փաւստոս Բիւզանդ''', [[գրաբար]]՝ '''Փաւստոս''' կամ '''Փօստոս Բիւզանդացի''' (ծննդեան եւ մահուան թուականները անյայտ են), հայ պատմագիր (Ե. դար)։ Որոշ ուսումնասիրողներ Փաւստոս Բիւզանդը նոյնացնելով Հայոց կաթողիկոս Ներսէս Ա. Մեծի խորհրդական յոյն եպիսկոպոս Փաւստոսին, կը կարծեն, որ ան իր «Պատմութիւն Հայոց» երկը գրած է Դ. դարու վերջը, յունարէն, իսկ Ե. դարուն անիկա թարգմանուած է [[հայերէն|հայերէնի]]։ Այլ հայագետներհայագէտներ Փաւստոս ԲուզանդինԲիւզանդը կը համարեն հայ, իսկ անոր երկը՝ գրուած հայերէն, [[5-րդ դար|Ե. դարու]]ի երկրորդ կէսին, որու հեղինակնհեղինակը իբրիբրեւ իր գիրքը վերագրած է նկարագրուած դէպքերու ժամանակակից յոյն հոգեւորական Փաւստոսին։
 
[[Ղազար Փարպեցի]]ն Փաւստոս ԲուզանդինԲուզանդը դիտելով որպէսիբրեւ հայոց պատմութեան երկրորդ գիրքիգիրքին ([[317]]-[[387]] թուականներուն ժամանակաշրջանի պատմութեան) հեղինակիհեղինակը համարելով, անոր երկին մէջ հանդիպող թերութիւնները կը վերագրէ հետագայ «թերուս» մարդկանցմարդոց (Ըստ Փարպեցի՝Փարպեցիի՝ Հայոց պատմութեան առաջին գիրքիգիրքին ([[290]]-[[330]] թուականներուն ժամանակաշրջանի պատմութեան) հեղինակն է [[Ագաթանգեղոս]]ը)։
 
Մինչեւ Ժթ. [[19-րդ դար|դար]]ու վերջին քառորդը Փաւստոս ԲուզանդիԲիւզանդի «Պատմութիւն Հայոցը» համարուած է նուազ վստահելի աղբիւր։ Վիճակը փոխուած է, երբ ֆրանսիացիֆրանսացի [[Հայագիտութիւն|հայագետհայագէտ]] [[Անտուան-Ժան Սեն–Մարտեն|Անթուան-Ժան Սեն-Մարթեն]]ը Փաւստոս ԲուզանդիԲիւզանդի երկը գնահատած է որպէսիբրեւ կարեւոր աղբիւր եւ լրջօրէն ձեռնամուխ եղած անոր ուսումնասիրմանը։ուսումնասիրութեան։ ՊատմիչիՊատմիչին '''ԲուզանդԲիւզանդ''' մականունը կը հիմնական է մեկնաբանուած է «բիւզանդացի» կամ [[Բիւզանդիա|Բիւզանդիոնի]]յի մէջ կրթութիւն ստացած մարդու իմաստով։
 
== ԲուզանդիԲիւզանդի անձիանձին հարցը==
 
Մատենագրական ոչ մէկ տեղեկութիւն մըպահպանուած է անոր անձնաւորութեան մասին չէ պահպանուած, բացի երեք անորոշ եւ մութ ակնարկներէն։տեղեկութիւններէ։ ԲուզանդիԲիւզանդի երկին մէջ եղած «զմերոյ տոհմի ազգի իշխանն [[Սահառունիներ|Սահառունեաց]]» արտայայտութիւնէնարտայայտութենէն կարելի է եզրակացնել, որ ինքըինք Սահառունեաց տոհմէն է։
ԳիրքիԳիրքին առաջին մասը (երրորդ դպրութիւն) կ'աւարտէ հիշատակագրութեամբյիշատակագրութեամբ մը. «Կատարեցաւ երրորդ դարք քսան եւ պատմութեանց մը դպրութիւնք ժամանակագիր կանոնք Փաւստեայ Բիւզանդեայ մեծի պատմագիրի, որ էր ժամանակագիր Յունաց»։
Այնուհետև՝ վերջին մասի (վեցերորդ դպրութեան) ցանկն կ'աւարտէ այսպիսի տողերով. «Ստորոտ ամենայն պատմութեանց յաղագս իմ տեղեկութեան, որք մի անգամ զմատեանս ընթեռնոյք, տունք տասն՝ համարական թուօք»։
Սակայն բանասէրներնբանասէրները իրաւամբ կ'ընդունենընդունին, որ առաջին արտայայտութիւնը աղճատուած է. «զմերոյ տոհմի ազգի» բառերու փոխարենփոխարէն պետք է ըլլայ ինչ-որ նմանահունչ անուն։անուն մը։ Երկրորդը հետագայ որեւէ գրիչի հիշատակագրութիւնյիշատակագրութիւն է։ Իսկ երրորդիերրորդին մեջմէջ եղած խոստումը, ըստ որու հեղինակը տասը տան կամ գլուխներու մէջ պետքպէտք է իր կենսագրութիւնը շարադրերշարադրէր, մնացած է անկատար, կամ չէ հասած մեզի։ ԱյնԱնիկա չէ եղած նաեւ Փաւստոսի «Պատմութեան»՝ [[Ղազար Փարպեցի]]ն ծանօթ օրինակին։
 
[[Մատենագրութիւն|Մատենագրութեան]] մէջ կամ ժողովրդական աւանդութիւններուն մէջ ուրիշ ոչ խօսք մը կամ զրոյց չէ պահպանուած ԲուզանդիԲիւզանդի մասին, եւ հենց 5-րդԵ. դարէն անոր շուրջնշուրջ ստեղծուած է առեղծուած եւ խորհրդաւորութիւն։
 
Այդ լռութիւնը առաջինը փորձած է բացատրել Ղազար Փարպեցին։ Ոմանք անոր երկիերկին մէջ որոշ տեղերու մէջ տեսնելով անհարմարանյարմար եւ անպատշաճ բաներ, կը գրէ Փարպեցին, հարմարյարմար գտան լռել, որովհետեւ ան ԲիւզանդիայինԲիւզանդիոնի մէջ ուսած էր կամ բիւզանդացի ուսեալ էր, «ոմանք անոր շարադրածիշարադրածին մէջ տեղ-տեղ անհարմարանյարմար բաներ նկատեցին եւ Ագաթանգեղոս կոչուած առաջին գիրքիգիրքին նման ճշմարիտ չհամարեցին, բայց վախենալովվախնալով հարկադրուեցինհարկադրուեցան այդպիսի անպատշաճ շարադրանքը չվերագրած ԲիւզանդիայիԲիւզանդիոնի մէջ ուսած մարդու»։ Ղազար Փարպեցին չ'ուզեցին հաւատալ, որ Բիւզանդիայի մէջ կրթուած անձնաւորութիւնը կարող էր այդքան «անպատշաճ» բաներ գրել. «Ուստի այն գործն իմ տկարամտութեանն անհաւատալի երեւալով,- կ'եզրակացնէ Փարպեցին,- կ'ըսեմ, միգուցէ ուրիշ մը հանդուգն եւ տգետ մարդ լրբաբար գրեց խելքին փչածը, եւ կամ մէկը հարմարը չկարողանալով գրել, այլակերպելով վնասեց, եւ Փաւստոսի անունով՝ իր սխալները կամեցաւ ծածկել»։
 
Պատմութեան հեղինակն ամենայն հաւանականութեամբ պատսպարուած է Փաւստոս Բուզանդ անուան տակ, բայց ոչ թէ սխալները ծածկելու («սխալանս համարեցաւ ծածկել»), այլ իր պատմութիւնն աւելի ազդեցիկ եւ հաւաստի դարձնելու համար։